پنجمین امام شیعه، امام محمد باقر(ع) بنا بر قول مشهور در رجب سال ۵۷ قمری در شهر مدینه دیده به جهان گشود. آن بزرگوار، زندگی پر فراز و نشیبی داشته است. حدود سه سال در کنار جد بزرگوارش حسین‌بن‌علی و به مدت ۳۸ سال را در جوار پدر گرامیش امام زین‌العابدین(ع) گذرانده است. امام محمد باقر (ع) در ۵۷ سالگی و در ۷ ذی‌الحجه سال ۱۱۴ هجری قمری به شهادت رسیدند.

مشهورترین لقب پنجمین امام شیعیان «باقر» به معنای شکافنده است که برپایه حدیث لوح، این لقب را پیامبر اسلام(ص) پیش از ولادتش به او داد. امام باقر(ع) حدود ۱۹ سال امامت شیعیان (از سال ۹۵ق تا ۱۱۴ق) را برعهده داشت که با پنج تن از خلفای بنی‌امیه همزمان بود: ولیدبن‌عبدالملک، سلیمان‌بن‌عبدالملک، عمربن‌عبدالعزیز، یزیدبن‌عبدالملک و هشام‌بن‌عبدالملک.

امام باقر ( ع ) دارای خصوصیات ستوده و مؤدب به آداب اسلامی بودند سیرتشان ستوده بود و پیوسته لباس تمیز و نو می‌پوشیدند.

باقرالعلوم(ع) در علم، زهد، عظمت و فضیلت سرآمد بنی‌هاشم بود و احادیث فراوانی در زمینه‌های مختلفی همچون فقه، توحید، سنت نبوی، قرآن و اخلاق از ایشان نقل شده تا جایی که محمد بن مسلم ۳۰ هزار حدیث و جابربن‌یزیدجعفی ۷۰ هزار حدیث از امام باقر(ع) نقل کرده‌اند. امام محمد باقر پدیدآورنده جنبشی علمی بود که در دوره امامت فرزندش امام صادق(ع) به اوج خود رسید. شمار اصحاب و شاگردان او را ۴۶۲ تن دانسته‌اند. در دوره امامتشان، تدوین دیدگاه‎های شیعه در رشته‌های گوناگون مانند اخلاق، فقه، کلام و تفسیر آغاز شد.

کتاب‌های متعددی درباره امام باقر(ع) منتشر شده که مسندالامام‌الباقر(ع) اثر عزیزالله عطاردی از جمله آنهاست و باقرالعلوم نزد بزرگان اهل سنت جایگاه بالایی داشته‌اند.

سستی پایه‌های حکومت امویان، برای امام باقر(ع) و نیز امام صادق(ع) زمینه‌ای را فراهم آورد که برای سایر ائمه(ع) فراهم نشد. این زمینه، و البته درایت وبرنامه ریزی وذکاوت آنان سبب شد تا امام باقر(ع) و امام صادق(ع) بیشترین آرای فقهی، تفسیری و اخلاقی را در کتب فقهی و حدیثی از خویش بر جای گذارند.

جامعه اسلامی در دوران امام باقر(ع) با دو پدیده مهم مواجه بود؛

۱. شعور سیاسی مردم و شورش های گروهی علیه حاکمان ستمگر بنی‌امیه.

۲. گسترش انحرافات فکری، عقیدتی، اجتماعی و اخلاقی. در آن دوران امام گرچه از مسائل اجرایی حکومتی بر کنار بود؛ ولی با توجه به وظیفه ای که بر عهده داشت، در مقام اصلاح جامعه اسلامی و مقابله با انحرافات به روش های گوناگون برآمد. مهم ترین روش‌های امام در هدایت جامعه اسلامی عبارت بود از: ارشاد و راهنمایی، احتجاج و جدل، افشاگری وروشنگری.

امام باقر (ع) به پسرش امام صادق (ع) وصیت کرد و فرمود: «مرا در لباسی که روز جمعه با آن نماز می‌‏خواندم کفن کن و عمامه‏‌ام را بر سرم بپیچ و قبرم را چهارگوش کن و به اندازه چهار انگشت از زمین، بلند گردان، هنگام دفن، بندهای کفنم را باز کن».

شهادت امام محمد باقر (ع) در ایام خلافت هشام‌بن‌عبدالملک بود و گفته شده است که ابراهیم بن‌ولیدبن‌عبدالملک‌بن‌مروان، امام (ع) را با زهر، شهید کردند و این کار احتمالاً به امر هشام بوده است، لازم به ذکر است در مورد شهادت امام محمد باقر اطلاعات زیادی در دسترس نیست اما کاملا مشهود است که امام محمد باقر مانند تمامی دیگر ائمه معصوم شهید شدند.

گردآورنده: نسترن عسگری