انتقال به یک سیستم انرژی که دی اکسید کربن کمتری را تولید می‌کند به روندی معمول برای کشورها در حفظ محیط زیست تبدیل شده است. با اینحال سرعت حرکت دولت‌ها و کشورها به سمت این هدف متفاوت است. این فرایند گذار بر اقتصاد کشورهای عربی خلیج فارس هم تاثیر زیادی داشته است.

در دهه‌های گذشته کشورهای این منطقه به عنوان تولیدکننده، پالایش و صادرکننده محصولات مبتنی بر هیدروکربن، به شدت تحت تأثیر وابستگی اقتصاد جهانی به سوخت فسیلی قرار داشتند. کشورهای منطقه خلیج فارس اکنون در مواجهه با روند گذار جهانی انرژی، در تلاش هستند تا از تمرکز خود بر هیدروکربن دور شوند و به حرکت جهانی کربن زدایی از بخش انرژی بپیوندند.

در این میان کشورهای عربی شورای همکاری خلیج فارس با سرعت‌های متفاوت در مسیر دور شدن از وابستگی به سوخت‌های فسیلی و نزدیک شدن به انرژی سبز در حرکت هستند. در این میان کشورهای عربستان سعودی و امارات به عنوان رهبران منطقه‌ای و جهانی انتقال انرژی، در کنار عمان از روند حرکتی پرشتاب‌تری برخوردار هستند.

عربستان و امارات به دنبال فرآیندی هستند که به مرور زمان مانند نقش کنونی‌ آن‌ها در عرصه نفت و گاز، در بخش انرژی‌های تجدیدپذیر هم جایگاه درخور توجه جهانی را کسب کنند

 از انبار نفت جهان تا الگوی انرژی سبز

اندیشکده «شورای آتلانتیک» در گزارشی مبسوط با عنوان تحول انرژی در خلیج فارس آورده است، کشورهای این منطقه در حال همسو شدن با روند جهانی انتقال انرژی است. در واقع، دولت‌های عربی منطقه به ویژه در عربستان سعودی و امارات متحده عربی، به اهمیت این تحول پی برده‌اند و گام‌های شگرفی را برای حفظ موقعیت رهبری صنعت انرژی جهانی بر داشته‌اند.

اولین گام ایجاد یک پایگاه پرقدرت برای تولید انرژی کم کربن است. عربستان سعودی و امارات متحده عربی پروژه‌های انرژی خورشیدی (CSP) و فتوولتائیک (PV) در کلاس جهانی را به اجرا در آورده اند، مزارع بادی می‌سازند، و در حتی امارات متحده عربی، یک برنامه انرژی هسته‌ای غیرنظامی در دست تکمیل دارد.

برای کشورهای منطقه ضروری است که فناوری‌هایی را بر اساس مزیت‌های طبیعی خود توسعه دهند و تنها به فناوری‌های وارداتی تکیه نکنند. به ویژه عربستان و امارات به دنبال فرآیندی هستند که به آن‌ها اجازه می‌دهد به مرور زمان مانند نقش کنونی‌شان در عرصه نفت و گاز، در بخش انرژی‌های تجدیدپذیر هم جایگاه درخور توجهی را کسب کنند و اقتصاد پایین دستی خود را هم به دور از نفت خام و گاز طبیعی مبتنی بر یک اقتصاد سبز توسعه دهند. 

عربستان سعودی و امارات متحده عربی برای کسب جایگاه رهبری تحولات منطقه ای انرژی، ابتدا باید درک روشن تری از اولویت‌های انرژی داخلی خود ایجاد کنند. اگر عربستان سعودی و امارات بتوانند سازماندهی بیشتری را در بخش انرژی خود نشان دهند، آنگاه سرمایه گذاران خارجی را جذب خواهند کرد و در بازار جهانی انرژی سبز به موفقیت دست می‌یابند. 

عربستان سعودی با اهدافی جاه طلبانه   

ریاض خود را در بسیاری از امور منطقه پیشرو می‌داند و به همین دلیل سعی دارد خود را به عنوان رهبر جریان انتقال انرژی نشان دهد اما در این مسیر با چالش مهمی از سوی امارات روبه‌رو است. تاکنون این کشور در رسیدن به اهداف اعلامی خود به طور کامل موفق نبوده است.

تارنمای «عرب نیوز» نوشت، عربستان سعودی می‌گوید سعی دارد هدایت سرمایه‌گذاری ۸۷۹ میلیارد دلاری منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا در زمینه انتقال انرژی  تا سال ۲۰۲۶ را دردست بگیرد. گزارش جدید در تعیین دورنمای ۵ ساله با عنوان «چشم انداز سرمایه‌گذاری انرژی MENA ۲۰۲۲-۲۰۲۶» میزان سرمایه‌گذاری را نسبت به پیش بینی قبلی ۸۰۵ میلیارد دلاری حدود ۷۴ میلیارد دلار افزایش داده است.

همچنین عربستان سعودی می‌گوید تولید انرژی با سوخت گاز خود را در پنج سال آینده افزایش می‌دهد و همزمان تولید برق با سوخت فسیلی را در همین مدت کم می‌کند.

ریاض در سال ۲۰۱۹ اهداف تولید انرژی خورشیدی برای دو سال ۲۰۲۳ و ۲۰۳۰ را ۲۰ و ۴۰ گیگاوات (GW) اعلام کرد اما کارشناسان دستیابی به این اهداف را با سرعت کنونی غیرممکن می دانند

خبرگزاری «رویترز» چندی قبل نوشت، شاهزاده عبدالعزیز بن سلمان آل سعود وزیر انرژی عربستان سعودی اعلام کرد این پادشاهی قصد دارد ۳۸۰ میلیارد ریال (۱۰۱ میلیارد دلار) در پروژه‌های انرژی تجدیدپذیر و ۱۴۲ میلیارد ریال دیگر در توزیع انرژی تا سال ۲۰۳۰ سرمایه گذاری کند.

«موسسه خاورمیانه» (MEI) در گزارشی نوشت، زمانی که عربستان سعودی برای اولین بار برنامه توسعه اقتصادی چشم‌انداز ۲۰۳۰ خود را اعلام کرد، بحث‌های زیادی در مورد ظرفیت این کشور برای استفاده از انرژی خورشیدی و کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و جایگزینی استفاده از سوخت فسیلی در تولید برق  مطرح شد. ریاض در سال ۲۰۱۹ اهداف تولید انرژی خورشیدی برای هر دو سال ۲۰۲۳ و ۲۰۳۰ را ۲۰ و ۴۰ گیگاوات (GW) اعلام کرد.

 با اینحال پایگاه «Renewables Now» هفته گذشته در گزارشی اعلام کرد که عربستان سعودی، یکی از تولیدکنندگان پیشرو نفت در جهان است که باوجود اعلام اهداف بلندپروازانه برای سال‌های آینده در چند سال از اهداف اعلامی عقب مانده و تنها تا سال ۲۰۳۰ حدود ۵.۱ گیگاوات ظرفیت تولید انرژی خورشیدی را فعال خواهد کرد.

امارات  و هدف کربن صفر

به نظر می‌رسد با وجود ادعاها و خواست ریاض در زمینه تولید انرژی سبز، امارات متحده عربی رویکر موفق‌تری را نسبت به این امر داشته است.

یک وزیر ارشد دولت امارات در مجمع جهانی اقتصاد در داووس سوئیس عنوان کرد در ۱۵ سال گذشته، امارات متحده عربی بیش از ۴۰ میلیارد دلار در انرژی‌های پاک سرمایه گذاری کرده است و برنامه‌هایی برای سرمایه گذاری ۱۶۰ میلیارد دلاری دیگر در منابع انرژی پاک و تجدیدپذیر در سه دهه آینده در مسیر رسیدن به کربن صفر دارد.

«عبدالله بن طوق المری» وزیر اقتصاد این کشور، در نشستی با عنوان «گذار به خاورمیانه سبز» اظهار داشت که امنیت انرژی یک اولویت مهم است و در جهان متفرق کنونی که تامین انرژی بسیار اهمیت دارد، امارات متحده عربی برای آینده انرژی خود یک برنامه بلندمدت دارد.

به گفته کارشناسان، خاورمیانه و شمال آفریقا (MENA) یکی از آسیب پذیرترین مناطق آب و هوایی است که تأثیر مخرب تغییرات آب و هوایی به شکل خشکسالی، کمبود آب و افزایش سطح آلودگی به طور فزاینده ای آشکار می‌شود. امارات با توجه به تلاش های موفق خود قادر شده تا میزبانی یک کنفرانس بین المللی آب و هوایی سازمان ملل را نیز برعهده بگیرد.

امارات برنامه‌هایی برای سرمایه گذاری ۱۶۰ میلیارد دلاری در منابع انرژی پاک و تجدیدپذیر در سه دهه آینده در مسیر رسیدن به کربن صفر دارد

تارنمای «The National» عنوان داشت که در یک دهه گذشته امارات متحده عربی بیشترین افزایش ظرفیت انرژی‌های تجدیدپذیر را در سراسر جهان ثبت کرده است. این امر نشان دهنده تمرکز دولت آن بر اجرای ابتکارات برای دستیابی به هدف کربن صفر است.

طبق آمار ظرفیت تولید انرژی تجدیدپذیر در امارات از ۱۳ مگاوات ​​در سال ۲۰۱۱ به ۲۵۴۰ مگاوات در سال ۲۰۲۰ افزایش یافت.

طبق این گزارش، درواقع ظرفیت تجدیدپذیر امارات متحده عربی در دهه گذشته حدود ۲۰ هزار درصد افزایش یافته است. این کشور در حال تشدید تلاش‌ها برای بکارگیری فناوری‌های سبزتر تحت ابتکار استراتژیک Net Zero ۲۰۵۰ است و به همین دلیل از سرمایه‌گذاری ۶۰۰ میلیارد درهم (۱۶۳ میلیارد دلار) در منابع انرژی پاک و تجدیدپذیر در سه دهه آینده خبر می‌دهد.

شیخ محمد بن زاید آل نهیان در نشست مجازی با رهبران ۱۷ اقتصاد بزرگ اظهار داشت که این کشور تاکنون بیش از ۵۰ میلیارد دلار در پروژه‌های انرژی‌های تجدیدپذیر در ۴۰ کشور سرمایه‌گذاری کرده است و قصد دارد این میزان را در ۱۰ سال آینده دو برابر کند.
 

عمان، قطب تولید انرژی هیدروژنی

عمان نیز از جمله کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس است که تمرکز ویژه‌ای را بر تولید انرژی تجدیدپذیر داشته است. «تایمز عمان» اعلام کرد این کشور طرح‌هایی را برای تبدیل عمان به یک مرکز جهانی تولید انرژی سبز از هیدروژن دارد. به همین دلیل دولت به دنبال جذب سرمایه گذاری مستقیم خارجی (FDI) در بخش انرژی سبز است.

وزارت انرژی و مواد معدنی عمان بدین منظور یک اتاق فکر برای تبلیغ عمان به عنوان قطب تولید و صادرات هیدروژن سبز تشکیل داده است. عمان به دلیل وجود منابع کلیدی برای تولید انرژی سبز، از جمله انرژی خورشیدی و بادی و زمین‌های کافی، به دنبال آن است که یک بازیگر اصلی در تولید انرژی سبز در جهان باشد.

وزارت انرژی و مواد معدنی عمان از حدود یک سال قبل  اتحادیه ملی برای انرژی سبز  را (با نام تجاری Hy-Fly) ایجاد کرد تا عمان را در مسیر این پروژه قرار دهند. این اتحادیه شامل ۱۳ مؤسسه اصلی دولتی و خصوصی محلی است که تولید، حمل و نقل، استفاده و صادرات هیدروژن را در راستای طرح‌های تنوع انرژی تحت چشم‌انداز ۲۰۴۰ عمان تسهیل و تقویت می‌کنند.

عمان به دلیل وجود منابع کلیدی برای تولید انرژی سبز، از جمله انرژی خورشیدی و بادی و زمین‌های کافی، به دنبال آن است که یک بازیگر اصلی در تولید انرژی سبز در جهان باشد

این کشور اعلام کرده است پروژه‌هایی به ارزش بیش از ۱ میلیارد دلار را در بخش انرژی‌های تجدیدپذیر و آب سرمایه گذاری می‌کند. حدود ۶۰۰ میلیون دلار از این سرمایه گذاری از سوی بخش خصوصی صورت می‌گیرد.

«یعقوب بن سیف الکیومی» مدیر عامل شرکت تدارکات برق و آب عمان (OPWPC) اعلام کرد قصد دارد بیش از ۴۸۰ میلیون ریال عمان معادل ۱.۲۵۰ میلیارد دلار برای چندین پروژه در بخش انرژی‌های تجدیدپذیر و آب جذب کند.

وی خاطرنشان کرد: این پروژه‌ها در اولویت‌های ملی تعیین شده در چشم انداز ۲۰۴۰ عمان، حفظ محیط زیست، کاهش انتشار کربن، بهره برداری از منابع طبیعی، توسعه استان‌ها، مشارکت بخش خصوصی، جذب سرمایه گذاری خارجی و ایجاد فرصت‌های شغلی برای جوانان عمانی است.

دیگر کشورهای شورای همکاری نیز تاحدودی فعال هستند. وزارت برق، آب و انرژی های تجدیدپذیر کویت می‌گوید ۵۰ قرارداد به ارزش ۳۵۳.۷ میلیون دلار در سال ۲۰۲۱ در حوزه انرژی منعقد کرد. همچنین این کشور تعداد زیادی از مناقصه‌های عمومی در حوزه انرژی پاک به ارزش میلیاردها دلار را برای چند سال آینده تعیین تکلیف خواهد کرد.

بحرین قراردادهایی را با شرکت‌های اروپایی جهت تولید انرژی پاک خورشیدی و بادی امضا کرده است. قطر نیز بخشی از فعالیت‌های خود در زمینه انرژی پاک را با موضوع میزبانی جام جهانی ۲۰۲۲ گره زد.  

کوتاه سخن اینکه کشورهای عرب حوزه خلیج فارس از دیرباز منبع انرژی فسیلی جهان بودند. این کشورها تاکنون با اتکا به منابع عظیم نفت و گاز خود سهم اصلی را در تامین انرژی و سوخت‌های هیدروکربنی جهان داشته‌اند و حال تلاش دارند برای سال‌های آتی که جهان به تدریج به سمت تولید و استفاده از انرژی‌های پاک و تجدیدپذیر حرکت می‌کند همان جایگاه پیشین خود را حفظ کنند و کمالکان نقطه اتکایی برای کشورهای جهان باقی بمانند.