شفقنا – غَیْظْ شدیدترین غضب است و به حرارتی گفته می‌شود که بر اثر جوشش خون قلب انسان پدید می‌آید و کظم به معنای نگه‌داشتن نَفَس است. کظم غیظ، واژه‌ای اخلاقی به معنای کنترل خشم و خودداری از اظهار آن است و به کسی که بسیار خشم خود را کنترل کند، کاظم گفته می‌شود.

کظم غیظ، به فضیلت‌های اخلاقی دیگری همچون حلم نزدیک است و در تفاوت آن با حلم گفته‌اند کظم‌غیظ از کسی سر می‌زند که هنوز به ملکه حلم دست نیافته است و غضب، توانایی آن را دارد که در وی بروز کند، اما او با تلاش در فروخوردنِ آن، سعی در مهارکردن غضب دارد.

در قرآن کظم غیظ از ویژگی‌های پرهیزگاران شمرده شده است. «آنان که خشم خود را فرو می‌برند و از خطاهای مردم در می‌گذرند و خدا نیکوکاران را دوست دارد.» همچنین فرو بردن خشم (کظم غیظ) در روایات، به عنوان فضیلتی اخلاقی، مورد تأکید ائمه(ع) قرار گرفته است. کلینی در الکافی در کتاب ایمان و کفر ۱۳ روایت را در ذیل باب کظم غیظ آورده است. در دعای مکارم الاخلاقِ صحیفه سجادیه به کظم غیظ اشاره شده است و در روایات عزت و بزرگی، رهایی از عذاب الهی و جلب رضایت او از آثار فرو بردن خشم یاد شده است. از پیامبر(ص) روایت شده است: «هر کس خشم خود را کنترل کند خدا عذابش را از او برمی‌دارد.» امام سجاد(ع) در روایتی فرموده است که هیچ جرعه ای نزد من محبوب تر از جرعه غیظی نیست که آن را بیاشامم و طرف مقابل را مجازات نکنم. ودر روایت دیگر فرو خوردن جرعه غیظ و جرعه حزن هنگام مصیبت از محبوب ترین جرعه ای در پیشگاه خداوند یاد شده است.

راه‌کارهای کنترل خشم

در منابع اخلاقی از کظم غیظ در بخش رذایل اخلاقی و ذیل صفت خشم بحث شده است.
عالمان اخلاق راهکارهایی برای کنترل خشم ارائه کرده‌اند.

فیض کاشانی در المحجه البیضا اندیشیدن در روایاتی که در فضیلت کظم غیظ، حلم و عفو وارد شده، توجه به پاداش‌هایی که در این روایات برای فروبردن خشم ذکر شده، به یاد آوردن قدرت و خشم الهی، توجه به زشتی حالتش در حالت خشم و سرزنش حس انتقام‌جویی را به عنوان راهکارهای علمی کنترل خشم بیان کرده است.

همچنین فیض کاشانی از استعاذه و تغییر حالت، به عنوان راهکارهای عملی کظم غیظ یاد کرده است. او بیان می‌کند که اگر استعاذه کارساز نشد در صورتی که انسان خشمگین، ایستاده است بنشیند و در صورتی که نشسته است تکیه دهد یا بخوابد. همچنین در برخی روایات، خشم به آتش تشبیه شده و گفته شده آتش را جز آب خاموش نمی‌کند پس کسی که خشمگین است، وضو بگیرد.

در برخی روایات نیز از رسول خدا نقل شده است هر کس که خشمگین شد صورتش را بر زمین بچسباند. ورام بن ابی فراس گفته است منظور پیامبر امر بر سجده است تا نفس، احساس خواری کند و خشم او برطرف شود.

کظم غیظ امام کاظم(ع)

امام موسی کاظم(ع)، به این دلیل که خشم خود را کنترل می‌کرد، به کاظم ملقب بود. گزارش‌های مختلفی در منابع آمده که امام کاظم(ع) خشم خود را در برابر دشمنان و کسانی که به او بدی می‌کردند، فرو می‌برد. از جمله بیان شده که مردی از نوادگان عمر بن خطاب در حضور امام کاظم(ع)، به امام علی(ع) توهین کرد. همراهان امام خواستند به او حمله کنند، اما امام مانع شد و سپس به مزرعهٔ آن مرد رفت. مرد با دیدن امام کاظم(ع) شروع به داد و بیداد کرد که محصولش را لگدمال نکند. امام به او نزدیک شد و با خوشرویی پرسید چقدر خرج کاشت مزرعه کرده‌ای؟ مرد گفت: ۱۰۰ دینار! سپس پرسید: امید داری چه اندازه از آن برداشت کنی؟ مرد پاسخ داد غیب نمی‌دانم. امام کاظم(ع) فرمود: گفتم امید داری چه اندازه از آن برداشت کنی؟ مرد پاسخ داد: ۲۰۰ دینار! امام ۳۰۰ دینار به او داد و گفت: این ۳۰۰ دینار برای توست و محصولت هم برایت باقی است. سپس به سوی مسجد رفت. آن مرد زودتر خود را به مسجد رساند و با دیدن امام کاظم(ع) برخاست و این آیه را بلند خواند: اللَّه أَعْلَمُ حَیْثُ یَجْعَلُ رِ‌سَالَتَهُ؛ خدا بهتر می‌داند رسالتش را کجا قرار دهد

انتخاب شفقنا از ویکی شیعه