کافئین که به طور طبیعی در قهوه و چای هم وجود دارد یک داروی محرک است که معمولا برای بهبود عملکردهای ذهنی به کار می‌رود. تاثیر کافئین بر مغز زیاد است. این ماده با مسدود کردن پیام‌رسان‌های عصبی گیرنده‌های آدنوزین، باعث افزایش آمادگی مغز برای حرکت و کار می‌شود. کافئین در قهوه علاوه بر این بر پیام‌رسان‌های عصبی دیگر شامل نورآدرنالین (Noradrenaline)، دوپامین (ِDopamine) و استیل‌کولین (Acetylcholine) نیز تاثیر می‌گذارد. تمام این پیام‌رسان‌های عصبی روی روحیه و وضعیت ذهنی انسان تاثیر می‌گذارند.

یکی از خواص کافئین افزایش هوشیاری است. بسیاری از افراد بر این باورند که کافئین در کنار بیدار کردن مغز باعث بهبود روحیه هم می‌شود و حس به ثمر رساندن کار را ایجاد می‌کند. البته کافئین مانند دیگر مواد محرک، باعث افزایش اضطراب هم می‌شود. تاثیر کافئین روی روحیه و حال و هوای افراد با انتظار هر فرد از نوشیدن کافئین و همچنین میزان و نوع مصرف کافئین او ارتباط دارد.

پس کافئین می‌تواند باعث سرحال شدن شما شود. اما این بهبود در روحیه معمولا هنگامی ‌مشهود است که انرژی شما در حال حاضر پایین است. برای خیلی از افراد این تجربه زمانی اتفاق می‌افتد که برای مدتی قهوه مصرف نکرده‌اند. به همین دلیل برخی از متخصصان بر این باورند که تاثیر مثبت کافئین در واقع از آنجا ناشی می‌شود که بی‌حالی فرد به دلیل عدم مصرف کافئین بوده است. در واقع شما به محض مصرف کافئین دوباره سرحال می‌شوید. این تحقیقات نشان می‌دهد که تاثیر مثبت کافئین بر روحیه بیشتر در افرادی ظاهر می‌شود که زیاد قهوه مصرف می‌کنند. اما در کسانی که با مصرف قهوه دچار افزایش اضطراب می‌شوند، تاثیر کافئین روی روحیه می‌تواند بسیار ناخوشایند باشد.

کافئین به عنوان بهبود دهنده عملکرد در زمینه‌های مختلف شناخته شده است که شامل هوشیاری، زمان عکس‌العمل و ارزیابی اطلاعات می‌شود. اما نباید بر این فرض بود که مصرف کافئین میان‌بری برای بهبود عملکردهای مغز است. در مقایسه‌ای که میان افرادی که به صورت روزانه کافئین کمی مصرف می‌کنند (تا ۱۰۰ میلی‌گرم در هر روز) و کسانی که به طور میانگین کافئین زیادی مصرف می‌کنند (بیش از ۳۰۰ میلی‌گرم در روز)، محققین به این نتیجه رسیدند که بهبود عملکرد بسیار ناچیز بود و با مصرف کافئین بیشتر بهتر نشد. گرچه افرادی که میزان زیادی کافئین در روز مصرف می‌کردند، با دریافت کافئین بیشتر عملکرد بهتری نشان دادند، اما ممکن است دلیل این موضوع تنها مقابله با تاثیرات اعتیاد به کافئین باشد. پس در اصل با مصرف کافئین بیشتر این افراد به کارایی واقعی خودشان نزدیک می‌شود؛ یعنی همان عملکردی که بدون اعتیاد به کافئین می‌توانستند داشته باشند.

درحالی که تحقیقات زیادی نشان می‌دهد که کافئین هوشیاری و عکس‌العمل‌ها را بهبود می‌بخشد، تحقیقات دیگری که روی جزئیات نحوه‌ی عملکرد کافئین تمرکز کرده‌اند به این نتیجه رسیده‌اند که حداقل در برخی از مواقع این تاثیر درواقع تاثیر توقعات ماست. در واقع در اثر تلقین فرد است که این ماده روی رفتار و کارایی او تاثیر می‌گذارد. به نظر می‌رسد انتظار افراد از تاثیری که کافئین روی عملکرد آن‌ها خواهد گذاشت (به ویژه اگر فرد تصور کند مصرف قهوه کارایی او را بدتر خواهد کرد) زمینه‌ی برخی از بهبودهایی است که در عملکرد افراد دیده می‌شود. به زبان دیگر، اگر افراد تصور کنند که مصرف کافئین باعث افت کارایی آن‌ها خواهد شد، برای جبران تاثیری که از کافئین توقع دارند، بیشتر و سخت‌تر تلاش می‌کنند.

به طور کلی به نظر نمی‌رسد که افزایش کارایی ارزش مصرف کافئین زیاد را داشته باشد. تاثیر مفید کوتاه مدت کافئین با افزایش اضطراب خنثی می‌شود. زمانی که تاثیرات کافئین از بین بروند، علائم ناخوشایند و عوارض جانبی کافئین می‌توانند باعث افت عملکردهای مغزی شوند؛ عملکردهایی که شما انتظار دارید با کافئین بهبود پیدا کنند.

استراتژی بهتر برای کسانی که کمتر (چیزی حدود یک یا دو فنجان در طول روز) قهوه مصرف می‌کنند، انتخاب زمان مناسب برای مصرف کافئین است. با این کار شما تاثیر محرک کافئین را بدون عوارض جانبی ناخوشایند آن تجربه خواهید کرد. به یاد داشته باشید که کارایی شما ممکن است در اثر کافئین دچار افت شود.

اگر شما زیاد کافئین مصرف می‌کنید، یعنی به طور میانگین بیش از ۳ فنجان قهوه یا چای در روز می‌نوشید، این عادت می‌تواند تاثیر منفی روی سلامت شما بگذارد. پس شاید بخواهید به فکر کاهش مصرف کافئین در روز باشید.