زهرا رمضانی، خبرنگار گروه دانشگاه: صنعت خودرو در دنیای امروز یکی از پول‌سازترین صنایع به‌شمار می‌رود، صنعتی که با توجه به گستردگی‌اش، تا حدی خروجی بسیاری از صنایع دیگر محسوب می‌شود و از این‌رو می‌تواند زمینه را برای اشتغال نسل جوان فراهم کند. علی‌رغم اینکه صنعت خودروسازی در دنیای امروز بسیار پیشرفت کرده و حتی رد لاستیک خودروهای خودران هم در جاده‌ها دیده می‌شود، اما این صنعت در کشور ما حال‌وروز خوبی ندارد و کیفیت پایین درمقابل قیمت باورنکردنی خودروها باعث شده صدای اعتراض خریداران همیشه بلند باشد. موضوعی که رهبری هم بارها به آن اشاره کردند و بهمن‌ماه سال گذشته نیز به‌صراحت از وضعیت کشور در این حوزه انتقاد و عنوان کردند: »حمایت‌های عملی و تبلیغاتی از تولید داخلی باید منجر به ارتقای کیفیت محصولات و همچنین ارتقای فناوری شود اما متاسفانه در برخی صنایع به‌ویژه در صنعت خودرو به موضوع کیفیت توجه نمی‌شود و مردم نیز بحق به آنها اعتراض دارند.» ازسوی دیگر زیان انباشته این حوزه رمقی برای سرمایه‌گذاری در بخش فعالیت‌های پژوهشی برای آنها نگذاشته است؛ هرچند چندسالی می‌شود که به گفته کارشناسان این حوزه، برخی فعالیت‌های مرتبط با خودرو در کشور دانشبنیان شده، اما هنوز آن‌طور که باید مردم این مهم را لمس نکرده‌اند. به‌عبارت بهتر، تولیدات جدید شرکت‌های بزرگ خودروسازی کشور و عرضه آنها به بازار البته بازهم با همان قیمت سرسام‌آور نشان می‌دهد صنعت خودرو در کشور هرچند آرام و به‌عبارت صحیح‌تر، لاک‌پشتی به‌سمت دانشبنیان حرکت می‌کند، اما لازم است با توجه به نامگذاری امسال بسترهای لازم برای حمایت بیشتر و بهتر از شرکت‌های دانشبنیان این حوزه فراهم شود. اتفاقی که اگر به‌معنای واقعی کلمه محقق شود، می‌تواند آینده قابل‌قبولی را در این حوزه پیش‌روی کشور بگذارد.
اما ایجاد و فعالیت شرکت‌های دانشبنیان به‌ویژه در صنعتی مانند خودرو که برخی از مباحث آن جزء علوم های‌تک محسوب می‌شود، کاری نیست که به‌راحتی بتوان آن را به مرحله اجرا رساند، موضوعی که امیرحسین کاکایی، عضو هیات‌علمی دانشگاه علم‌وصنعت و از اساتید باسابقه در حوزه خودرو هم آن را تایید می‌کند و معتقد است بیش از اینکه نیاز به راه‌اندازی شرکت‌های دانشبنیان در این زمینه باشیم، باید دیدگاه سیاستگذاران این حوزه را دانشبنیان کرد؛ چراکه برای حرکت به این سمت نیاز به سرمایه‌گذاری کلان است و این مساله تنها با ایجاد حکمرانی دانشبنیان در این حوزه امکان‌پذیر است.
امروز برنامه‌ریزی تولید قطعات مورد نیاز صنعت خودرو دانشبنیان است
امیرحسین کاکایی، عضو هیات‌علمی دانشگاه علم‌وصنعت در گفت‌وگو با «فرهیختگان» با توجه به لزوم حرکت صنعت خودرو به‌سمت دانشبنیان شدن گفت: «این صنعت امروز هم یک صنعت دانشبنیان است و اصلا بدون دانش نمی‌توان این صنعت را داشت؛ چراکه خودروسازی مجموعه‌ای از صدها شرکت است که به‌صورت همزمان به فعالیت می‌پردازند تا بتوانند محصولی را طراحی و تولید کنند. حتی در داخل کشورمان با همین وضعیت صنعت خودرو، نیاز است روزی چهارهزار خودرو تولید شود، حال در نظر بگیرید اگر هزار قطعه برای هر خودرو تولید شود، باید چهارمیلیون قطعه متنوع تولید شود. قطعا برنامه‌ریزی چنین کاری نیز دانشبنیان خواهد بود.»
عضو هیات‌علمی دانشگاه علم‌وصنعت تصریح کرد: «ما پیش از انقلاب اسلامی در این حوزه تنها مونتاژ را دنبال می‌کردیم، اما شرایط‌مان از بعد از انقلاب تغییر جدی کرد و به‌شکل ویژه در بحث تولید این حوزه وارد شدیم، به‌طوری که از دهه70 به‌سمت تولید خودرو حرکت کردیم تا جایی که در اوایل دهه80 سمند را طراحی کردیم. در سال 84 یا 85 نیز موتور ملی را تولید کردیم و امروز شرکت‌هایی در این زمینه فعال هستند که می‌توانند موتور خودرو را تولید کنند.»
صنایع ما براساس نیاز صنعت خودرو به‌روز نشده است
کاکایی با تاکید بر اینکه امروز در زمینه طراحی موتور خودرو، کشور به‌صورت مستقل فعالیت می‌کند، ادامه داد: «درحال حاضر، درحال طراحی خودروی برقی و هیبریدی هستیم، حتی مرکز تحقیقات شرکت سایپا نیز دانشبنیان عمل می‌کند، اما نکته اصلی اینجاست که صنعت خودرو نتیجه فعالیت 40 تا 50 صنعت است که یکی از آنها صنایع فولاد و دیگری الکترونیک است. دلیل کیفیت پایین خودروهای ما این است که همه صنایع ما براساس نیاز صنعت خودرو به‌روز نشده‌اند. از طرف دیگر صنعت خودرو جهانی است و نیاز نیست حتما در داخل کشور فولادسازی پیشرفته داشته باشیم و می‌توان این نیازها را از بازار جهانی تامین کرد، اما به‌دلیل مشکلات تحریمی ما در این زمینه هم ضعف جدی داریم.»
دانش ضعیفی در سیاستگذاری توسعه صنعتی داریم
او اظهار داشت: «ما در صنعت خودرو مشکل‌مان ورود شرکت‌های دانشبنیان نیست، بلکه مساله اصلی نبود سرمایه لازم است، یعنی اصلا سرمایه‌گذاری ما در این حوزه به‌نسبت صنعت خودروهای دیگر کشورها به‌شدت پایین است. ازسوی دیگر ما دانش مدیریت‌مان در این حوزه هم بسیار ضعیف است، یعنی در حکمرانی برای سیاستگذاری توسعه صنعتی، دانش ضعیفی داریم و به همین دلیل می‌بینیم سرمایه به این سمت جذب نمی‌شود یا اگر هم جذب‌شده، باعث افزایش تعداد شرکت‌های تولیدکننده خودرو شده است.»
68 شرکت خودروسازی در کشور داریم!
عضو هیات‌علمی دانشگاه علم‌وصنعت در همین زمینه ادامه داد: «یکی از مشکلات ما بحث تعدد شرکت‌های خودروسازی است، قطعا این مساله نه‌تنها به کشور کمکی نمی‌کند بلکه باعث می‌شود امکان سرمایه‌گذاری در این صنعت هم از بین برود. ما امروز 68شرکت خودروسازی در کشور داریم که پروانه بهره‌وری دارند و شخصا 30شرکت خودروسازی فعال می‌شناسم. جالب اینجاست تا جایی که بنده اطلاع دارم قرار است این میزان به 100شرکت هم برسد، درحالی که کشوری مانند کره‌جنوبی تنها یک شرکت به‌نام هیوندا دارد که 8میلیون خودرو تولید می‌کند و در بحث کیفیت هم نمی‌توان از آن ایراد گرفت.»
او با تاکید بر اینکه افزایش تعداد شرکت‌های خودروسازی در کشور به‌معنای آن است که اندک سرمایه‌مان نیز بین این شرکت‌ها توزیع می‌شود، بیان داشت: «سیاستگذاران ما نتوانسته‌اند تجمیع سرمایه کنند. در سال94، در حوزه موتور استاندارد یورو4 را به یورو5 تبدیل کردیم اما به‌دلیل عدم اطلاع‌رسانی درست و عدم تحرک نیازها در جامعه، ناچار به بالا بردن استانداردها هستیم و قطعا در چنین شرایطی هزینه‌ها برای شرکت سازنده بالا می‌رود و درنهایت قیمت خودرو نیز افزایش می‌یابد، اما در عمل مردم نمی‌دانند چرا این اتفاق افتاده است.»
حکمرانی دانشبنیان در صنعت خودرو اهمیت بیشتری دارد
کاکایی تصریح کرد: «سیاستگذاری و حکمرانی دانشبنیان در صنعت خودرو اهمیت بیشتری دارد تا اینکه بخواهیم در بخش‌هایی که این صنعت با ضعف روبه‌رو است، بخواهیم صرفا کار دانشبنیان انجام دهیم. مولفه دیگر این است که باید به‌سمت رشد زیست‌بوم دانشبنیان حرکت کنیم، یعنی بانک‌ها هم دانشبنیان شوند تا وقتی مخترعی می‌خواهد وام بگیرد برای انجام فعالیت‌هایش، با سنگ‌اندازی روبه‌رو نشود. در چنین شرایطی نمی‌توان انتظار رشد فعالیت‌های دانشبنیان را داشت. البته گام‌هایی در این زمینه برداشت شده و معاونت علمی‌وفناوری ریاست‌جمهوری تسهیلاتی را در این زمینه ارائه می‌کند اما هنوز راه زیادی در این راه پیش‌رو داریم.»
باید بستر سوق پیدا کردن سرمایه‌ها به این حوزه هم فراهم شود
عضو هیات‌علمی دانشگاه علم‌وصنعت با بیان اینکه درست است رهبری امسال هم دغدغه‌هایشان را اعلام کردند، اما باید انتظار داشت مسئولان در حیطه عمل وارد شوند و به‌معنی واقعی از شرکت‌های دانشبنیان این حوزه حمایت کنند، اظهار داشت: «به‌عبارت دیگر، اگر بخواهیم تنها برخی شرکت دانشبنیان را به تحرک واداریم اما بعد نتوانیم از آنها استفاده کنیم، در عمل ضرر کرده و بستر را برای مهاجرت آنها فراهم می‌کنیم. از این‌رو اگر قرار است فعالیت‌های دانشبنیان در صنعت خودرو را گسترش دهیم، باید در بستر زیست‌بوم نوآوری‌وفناوری وارد شده و اصلی‌ترین نیاز این بخش یعنی سرمایه‌گذاری را هم جدی بگیریم، به‌طوری که شاهد سرمایه‌گذاری‌های جدیدی در این زمینه باشیم که با فعالیت‌های دانشبنیان متناسب باشد. به‌عبارت دیگر، باید بستر سوق پیدا کردن سرمایه‌ها به این حوزه هم فراهم شود. نباید این‌طور تصور شود که صرف راه‌اندازی شرکت‌هایی که می‌توانند کاری در صنعت خودروسازی انجام دهند، به این سمت حرکت کنیم.»
او یادآور شد: «یکی از پیش‌نیازهای اصلی فعالیت شرکت‌های دانشبنیان این است که باید بسترهای قانونی لازم برای حمایت از آنها را هم فعال کنیم؛ چراکه فعالیت این شرکت‌ها دارای ریسک است و باید مدیران بتوانند این ریسک را حل کنند، یعنی این‌طور نیست که صرفا بگوییم شرکت‌های دانشبنیان در حوزه خودرو فعال و به تولید محصول بپردازند و تا زمانی که ریسک این مساله را قبول نکنیم، نمی‌توان انتظار داشت اتفاقی در این زمینه رخ دهد. طبیعی است که با توجه به حساسیت‌های صنعت خودرو و همچنین وضعیتی که صنعت در کشور ما دارد و هرگاه اتفاقی رخ می‌دهد، نگاه‌ها به‌سمت تولیدکنندگان کوچک این عرصه می‌چرخد، نمی‌توان انتظار داشت شرکت‌ها تمایلی به این حوزه داشته باشند.»
کارهای نمایشی در عرصه دانش اثرات مخرب بیشتری خواهد داشت
کاکایی تصریح کرد: «درست است که فعالیت‌های شرکت‌های دانشبنیان در این حوزه نیاز به حمایت‌های همه‌جانبه مسئولان و سیاستگذاران دارد، اما نباید این‌طور برداشت شود که هر شرکت دانشبنیان که فعال می‌شود، باید محصولات آن را قبول کنیم، طبیعی است که در این میان باید استانداردهای مشخصی برای کیفیت آثار تولیدی لحاظ شود و دست خودروساز نیز برای رد یا قبول محصولات تولیدشده در این حوزه باز گذاشته شود.»
عضو هیات‌علمی دانشگاه علم‌وصنعت گفت: «از آنجا که صنعت خودرو با جان انسان‌ها در ارتباط است، قطعا فعالیت‌های دانشبنیان در آن نیز خطرات بیشتری دارد و از این‌رو بیشتر از اینکه به‌دنبال توسعه شرکت‌ها باشیم، باید حکمرانی دانشبنیان را در این عرصه حاکم کنیم و امیدواریم مسئولان توصیه رهبری را جدی گرفته و از کارهای نمادین در این زمینه پرهیز کنند؛ چراکه در عرصه دانش، انجام کارهای نمایشی اثرات مخرب بیشتری خواهد داشت و اگر این‌طور باشد بعد از مدتی آنچه عاید کشور و صنعت خودروسازی می‌شود این است که شاهد مهاجرت افرادی هستیم که چندسالی به‌عنوان شرکت دانشبنیان مرتبط با این حوزه کار کرده‌اند.»
او با تاکید بر اینکه قطعا نباید کارهای دانشبنیان ما در این عرصه با توجه به شرایطی که امروز صنعت خودروسازی ما دارد، به‌گونه‌ای پیش برود که بیشتر باعث اعتراض مردم شود، گفت: «یعنی اگر نتوانیم به‌درستی در بحث دانشبنیان کردن خودرو حرکت کنیم، حتی اگر مقطعی در این حوزه باقی بمانیم و در برخی حوزه‌ها تغییر کرده باشیم، اما در عمل حرکت به‌سمت دانشبنیان به ضد خودش تبدیل می‌شود و این احتمال وجود دارد که کار به‌جایی برسد که دیگر طاقت مردم تمام شده و خواهان تعطیل‌شدن این صنعت شوند. به‌عبارت دقیق‌تر، درست است که امسال سال تولید دانشبنیان نامگذاری شده، اما نباید با طرفداری غلط از دانش و دانشبنیان شدن فعالیت‌ها، شرایط را بدتر کنیم. لازم است مسئولان گام‌های دقیقی در این زمینه برداشته و از معیارهای استانداردی که برای قبولی محصولات شرکت‌های دانشبنیان تعیین‌شده و می‌شود، کوتاه نیایند. تنها در این صورت است که بعد از مدتی می‌بینیم نه‌تنها صنعت خودرو، بلکه دیگر صنایع‌مان هم به‌تدریج تغییر خواهند کرد.»
صنعت خودرو نمی‌تواند بدون حمایت سیاستگذاران دانشبنیان شود
کاکایی اظهار داشت: «ما در صنعت خودرو ده‌ها کار دانشبنیان انجام داده‌ایم و این‌طور نیست که هیچ کاری در این زمینه صورت نگیرد، اما نباید یک‌باره و به‌سرعت به‌سمت دانشبنیان کردن تمام بخش‌های صنعت خودرو برویم؛ چراکه اول نیاز به بسترسازی‌های لازم در این زمینه داریم. مقوله‌ای که نباید فراموش شود اینکه نمی‌توان انتظار داشت صنعت خودروسازی به‌تنهایی بتواند بحث دانشبنیان شدن را اجرایی و به هدف برسانند؛ چراکه سیاستگذاران باید کارهای بزرگی در این زمینه انجام دهند.»
عضو هیات‌علمی دانشگاه علم‌وصنعت بیان داشت: «یکی از مشکلاتی که امروز در صنعت خودرو با آن روبه‌رو هستیم، این است که به‌دلیل مشکلات تحریم امکان تامین نیازهای اولیه آن هم با کیفیت بالا برای کشور ما وجود ندارد، از طرف دیگر دست خودروسازان نیز برای اعمال استانداردها آن‌طور که باید باز گذاشته نمی‌شود، به همین دلیل است که می‌بینیم کیفیت قطعات تولیدی در حد انتظار نیست. مولفه دیگر اینکه هرچند برخی بخش‌های خودروسازی کشور دانشبنیان شده، اما در بخش‌های دیگر تا امروز آن‌طور که باید احساس نیاز نشده بود. به‌طور مثال علی‌رغم اینکه در بحث موتور ورود جدی شده، اما تا امروز در حوزه گیربکس کار ویژه‌ای صورت نگرفته، هرچند دوسالی می‌شود که اقداماتی نیز در این زمینه انجام شده است.»
او خاطرنشان کرد: «مساله‌ای که با وجود حرکت شرکت‌های دانشبنیان در حوزه خودرو باید مدنظر قرار دهیم، این است که نمی‌توان انتظار داشت حرکت‌های آنها به‌سرعت در این زمینه نمود عینی پیدا کند؛ چراکه قطعا تولید انبوه قطعاتی که ازسوی این شرکت‌ها تولید می‌شود هم کاری زمانبر است و این مهم‌ترین مولفه‌ای است که باید مدنظر قرار بگیرد.»
نظر شما