صاحب‌خبر - با گذشت حدود 6 سال از حضور هندی ها در بندر شهید بهشتی چابهار این کشور محصولات خود را از راه هایی غیر از بندر چابهار جا به جا می کند چه دلایلی برای دور زدن بندرچابهار توسط هندی ها مطرح است؟ ناصر رعیت نواز- تنها بندر اقیانوسی ایران در کریدور شمال – جنوب به یک نقطه ارتباطی و حیاتی برای ارسال کالاهای هندی به افغانستان و فراتر از آن در آسیای مرکزی تبدیل ‌شده و به همین دلیل کارشناسان مسائل منطقه بر این باورند که بندر چابهار از نظر مبادلات اقتصادی برای هند اهمیت زیادی دارد اما به رغم این که 14 فروردین امسال «رام نات کوویند» رئیس‌جمهور هند، در سفر به ترکمنستان و دیدار با همتای ترکمنستانی خود بر اهمیت بندر چابهار در بهبود و توسعه روابط تجاری هند با کشورهای آسیای میانه تاکید کرد ولی در اواخر هفته گذشته یک رسانه هندی مدعی شد، هند محموله‌هایی شامل ده‌ها کانتینر برنج، چای، قهوه و غذاهای دریایی را از طریق مسیر دریایی به بنادر گرجستان (که چند برابر طولانی‌تر و گران‌تر از مسیر بندر چابهار است) و از آن جا به روسیه ارسال کرده و عملاً بندر استراتژیک شهید بهشتی چابهار را دور زده است. البته پیش از این هم هند محموله 2 هزار تنی گندم خود را از راه زمینی و از طریق پاکستان به افغانستان ارسال کرده بود. 4 اردیبهشت هم رئیس هیئت مدیره انجمن کشتیرانی ایران مدعی شد که هند هم به تعهدات خود در قرارداد عمل نکرده و هم اجازه استفاده از شش دستگاه جرثقیل سنگین ساحلی وارد شده به بندر شهید بهشتی را نمی‌دهد! در این گزارش از سناریوهایی که باعث شده هند، چابهار را دور بزند و از طریق بنادر و مسیرهای دیگر محصولات خود را صادر کند، نوشته ایم. قرارداد هند با بندر چابهار در یک نگاه موضوع همکاری ایران و هند در بندر چابهار، از سال 1392 جدی و مذاکرات برای رسیدن به یک قرارداد 10 ساله شروع شد تا این که خرداد سال 95 بعد از هشت دوره مذاکرات با حضور نخست وزیر هند در تهران متن قرارداد تقریباً نهایی شد. در همان زمان قرارداد موقتی برای شروع کار نوشته شد که الان حدود شش سال است که سالانه در حال تمدید است. وزیر سابق راه و شهرسازی سال گذشته درباره مبلغ این تفاهم نامه به خراسان گفته بود: «مبلغ تفاهم نامه 150 میلیون دلار است. آن‌ها برای دو بسته تعهد داده‌اند که برای یک فاز سرمایه گذاری کنند.» او همان زمان درباره دلایل کندی انجام تعهد هندی‌ها در بندر چابهار هم گفته بود: «از زمانی که دولت آمریکا برای چابهار معافیت تحریم وضع کرد، مقداری طول کشید تا هندی‌ها بتوانند مجوزهای مربوط را بگیرند و از اواخر سال 99 شروع به انجام تعهدات شان کردند.» با این حال، کندی هند در سرمایه‌گذاری‌هایی که متعهد شده بود باعث شد زمزمه‌هایی درباره حذف آن از ادامه همکاری در این بندر مهم به گوش برسد البته در این میان برخی هم معتقدند با توجه به اهمیت حفظ هند در فضای بالانس رقابت با چین و کسب حداکثر منفعت برای کشور بهتر است که همکاری با آن ادامه داشته باشد. آخرین وضعیت سرمایه گذاری هند راستاد، مدیر عامل سازمان بنادر و دریانوردی در مهر 1400 درباره آخرین وضعیت سرمایه گذاری هند در بندر چابهار به ایسنا گفته: «از ۸۵ میلیون دلاری که هندی‌ها قرار بود در بندر چابهار سرمایه گذاری کنند ۳۰ درصد آن محقق شده و شش دستگاه جرثقیل گنتری کرین به بندر آورده شده است که در مجموع حدود ۲۴ میلیون یورو ارزش این تجهیزات بوده که از سوی این کشور و از ایتالیا وارد شده است.» مدیر عامل سازمان بنادر و دریانوردی در پاسخ به سوالی مبنی بر این که آیا هندی‌ها توانسته‌اند به وعده خود در این قرارداد عمل کنند یا عملکرد آن‌ها را مثبت ارزیابی نمی‌کنید؟ گفت: «هندی‌ها می‌توانستند عملکرد بهتری داشته باشند اما باید پذیرفت که تحریم‌ها در این زمینه بی‌تاثیر نبوده است اما ما خوشبین هستیم چرا که اراده‌ای در طرفین وجود دارد و امیدواریم این کار هرچه سریع‌تر به سرانجام برسد.» سناریوهای احتمالی دور زدن چابهار در موضوع بندر چابهار سناریوهای متفاوتی درباره دلایل این که هند به جای استفاده از بندر چابهار از مسیرهای گران‌تر استفاده می‌کند، مطرح شده که سعی می‌کنیم به برخی از آن‌ها اشاره کنیم. 1- روزبه مختاری، رئیس هیئت مدیره انجمن کشتیرانی ایران، روز یک‌شنبه ۴ اردیبهشت در گفت وگو با ایلنا، هند را به «وقت ‌کشی» در توسعه بندر چابهار متهم کرده و مدعی شده است: «نه تنها اپراتور هندی به تعهدات خود در قرارداد عمل نکرده و بندر چابهار را به اهداف مد نظر نرسانده، بلکه درخواست تعیین داوری بین‌المللی را برای حل اختلافات داده ‌و اجازه استفاده از شش دستگاه جرثقیل سنگین ساحلی وارد شده به بندر شهید بهشتی را هم نمی‌دهد». این در حالی است که طبق گزارش‌های مسئولان، ظرفیت تخلیه و بارگیری بندر چابهار طی ماه‌های گذشته چهار برابر افزایش داشته و به ۸ میلیون تن رسیده است. 2- برخی کارشناسان بر این باورند که به رغم معافیت هند از تحریم‌های آمریکا برای بهره برداری از بندر چابهار این کشور از مبادلات بانکی با کشورمان پرهیز می‌کند و اساسا ترس از تحریم کار را سخت‌تر از خود تحریم می‌کند هر چند که فعالیت در بندر چابهار مشمول تحریم‌ها نمی‌شود اما ترس از تحریم، آن هم برای شرکت‌های بین‌المللی مانع شکل گیری عزم و اراده لازم برای انجام تعهدات قراردادی و باعث شده طرف هندی دست به عصا در بندر چابهار حرکت کند. طبق گزارش رسانه هندی «ایندیا سی نیوز» در فوریه ۲۰۱۶، اعطایِ وام ۱۵۰ میلیون دلاری به ایران از طریق بانک EXIM هند تایید شده، اما گفته می‌شود که وام دهنده به دلیل مشکلات مرتبط با تحریم‌های آمریکا علیه ایران، برای تامین این خط اعتباری اکراه دارد. 3- مدیر کل بنادر و دریانوردی سیستان و بلوچستان دو روز پیش در یادداشتی نوشت: «واقعیت غیرقابل انکار آن است که شبکه حمل و نقل ایران آمادگی بهره‌وری و هماهنگی لازم برای ایفای نقش موثر و پایدار به عنوان یک دالان ترانزیتی تمام عیار و قابل اعتماد برای کشورهای همسایه و مجاور را نداشته و اکنون هم ندارد و با وجود تلاش‌های گسترده کشورمان برای توسعه زیرساخت‌های حمل و نقلی از بنادر گرفته تا مسیرهای حمل و نقلی جاده‌ای و ریلی، به دلیل تکمیل نشدن بسیاری از پروژه‌ها، پیچیدگی فرایندهای گمرکی و نظارتی و بخشنامه‌های خلق الساعه، بهره وری پایین ناوگان و همچنین فقدان مدل‌های کسب و کار لازم برای ارائه خدمات یکپارچه، عملا سرمایه‌گذاری‌های صورت گرفته حالتی پراکنده دارند و شباهتی به یک شبکه کارآمد ترکیبی برای حمل و نقل و انتقال سریع، ارزان و ایمن کالا و کانتینرهای ترانزیتی در آن دیده نمی‌شود.» * کارشناسان بر این باورند که فلسفه ورود هند به پروژه چابهار، اتصال این بندر بزرگ به زاهدان از طریق خطوط راه‌آهن بود و گر نه این بندر صرفه اقتصادی برای ترانزیت کالاهای هندی از طریق ایران به افغانستان، آسیای میانه و روسیه ندارد. ابتدا قرار بود این خط آهن ۶۳۰ کیلومتری توسط شرکت‌های هندی احداث شود، اما به دلیل «دیرکرد دهلی ‌نو» تیرماه ۹۹ از پروژه کنار گذاشته شد و دولت با قرارگاه خاتم‌الانبیای سپاه پاسداران قرارداد احداث خط آهن چابهار- ‌زاهدان را امضا کرد، هم اکنون وضعیت توسعه این پروژه همچنان نامشخص است و خیرا... خادمی، مدیرعامل شرکت ساخت و توسعه زیربنا‌های ایران، به تازگی اعلام کرده که این پروژه به ۱۲ تریلیون تومان اعتبار نیاز دارد که در صورت تامین سرمایه، تکمیل آن تا پایان ۱۴۰۲ طول خواهد کشید.∎​