گروه علم و فناوری خبرگزاری آنا، پیوند دانشگاه و صنعت یکی از مهم‌ترین شاخص‌های پیشرفت فناورانه هر کشوری است. باید گفت این مسئله آنچنان موضوع نو و جدیدی هم در دنیا نیست. برخی از دانشگاه‌های جهان اساساً با حمایت صنایع آن کشورها شکل گرفته‌اند. برای مثال دانشگاه‌های «اوانز» و «فیرت» در انگلستان، همچنین مؤسسات و مراکزی که در دیگر کشورها وظیفه ایجاد ارتباط صنایع و دانشگاه‌ها را بر عهده دارند. برای نمونه بنیاد ملی علوم در سوئیس، شورای ملی تحقیقات در ایتالیا و بسیاری از مراکز دیگر که واسطه‌های چنین ارتباطاتی هستند. اهمیت ارتباط صنعت و دانشگاه از جمله بدیهیاتی است که حتی نیاز به اثبات ندارد. این اهمیت تا جایی است که برترین دانشگاه دنیا یعنی مؤسسه فناوری ماساچوست شعار دانشگاه خود را «Mind&Hand» به معنای «ذهن و دست» قرار داده است. دانشی که منتهی به یک محصول نشود و امکانی که جامعه بشری را دچار تحول نکند، چگونه دانشی است؟
این مسئله که علم و عمل باید در کنار یکدیگر باشند، نگاه مدرنی نیست. فرانسیس بیکن انگلیسی صاحب کتاب قابل تأمل «نوارغنون» که یکی رهبران انقلاب علمی و بانی تجربه‌گرایی در قرن هفدم میلادی است، بر این باور بود که فیلسوف باید همچون زنبور عسل، عسل دهد. معنی این نگاه بیکن این است که علم باید دستاورد عینی و انضمامی داشته باشد و دوران فلسفه بافتن و همچون عنکبوت تار تنیدن که روزی در همان تاری که خود تنیده گرفتار می‌آید، به سر آمده است. البته این خود نگاهی است که بسیار چون‌وچرا بردار و کاملاً قابل نقد است لیکن این نگاه را اگر از این منظر ببینیم که علم باید دستاوردی داشته باشد، برایمان توجیه می‌شود که اهمیت ارتباط صنعت و دانشگاه یا علم و عمل مسئله کاملاً مدرنی هم نیست که محصول قرن بیستم باشد و ریشه‌های چنین نگرشی را حتی شاید بتوان به زمان‌های دورتر از فرانسیس بیکن ارجاع داد و او تنها یک نمونه بود که اهمیت این مسئله را نشان دهد.
خوشبختانه در ایران چند سالی است که ارتباط دانشگاه و صنعت پیگیری شده و پژوهشکده‌هایی در کشور اقدام به جذب دانشجو کاملاً در جهت اهداف صنعتی می‌کنند. دستاوردهایی که در این مدت کوتاه در حوزه‌های زیادی ایجاد شده، بسیار حائز اهمیت است اما هنوز باید در این مسیر گام برداشت و دانشگاه‌های کشور را در هر رشته‌ای بیشتر به سمت محصول‌محور بودن و ارتباط با صنعت سوق داد. البته باید گفت این مسئله اهمیت علوم‌پایه و انسانی در کشور را به هیچ‌وجه زیر سؤال نمی‌برد و باید از اهمیت علوم انسانی و نیاز مبرمی که کشور به متخصصان این حوزه دارد به تفصیل سخن گفت. از اهمیت ارتباط مذکور هرچه بگوییم کم است، تنها همین‌قدر کافی است که بگوییم رهبر معظم انقلاب بارها بر ارتباط صنعت و دانشگاه و اشتغال دانشجویان مملکت در بخش‌های خصوصی و دولتی بر حسب تخصصی که دارند، تأکید ویژه‌ای کردند و این نشان از اولویت این مسئله در شرایط حال حاضر کشور داشته که ثمرات و برکات زیادی برای جوانان و آینده ایشان ایجاد می‌کند. در همین رابطه با محمد فیروزمند، رئیس پژوهشکده برق و فناوری اطلاعات سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران که دستاوردهای بسیاری را برای کشور به ارمغان آورده‌اند، گفت‌وگو کردیم. در ادامه مشروح این گفت‌وگو را می‌بینید:
آنا: دستاوردهای پژوهشکده برق و فناوری اطلاعات شامل چه مواردی است، همچنین چه پروژه‌هایی را برای آینده پیگیری می‌کنید؟
فیروزمند: از دستاوردهای پژوهشکده برق می‌توان به پروژه ماهواره مصباح ۱ و۲ در دهه ۸۰ اشاره کرد که اولین پروژه‌هایی بود که در ایران در زمینه ماهواره‌ها پیگیری می‌شد و پروژه موفقی هم بود. از پروژه‌های شاخص دیگر پژوهشکده دستگاه رادیوسند بود که بنا به درخواست سازمان هواشناسی انجام شده بود و مراحل توسعه این محصول که در موضوع هواشناسی استفاده می‌شود تماماً داخل سازمان انجام شد و در قالب یک شرکت دانش‌بنیان از مجموعه اعضای هیئت علمی پژوهشکده مراحل تجاری‌سازی را طی می‌کند. دستگاه رادیوسند دستگاهی یک‌بارمصرف است که روزانه، صبح و بعد از ظهر از مراکز فرودگاهی تا ارتفاع خاصی پرتاب می‌شود و از آن ارتفاع با بالن اطلاعات جوی محلی را به ایستگاه‌های زمینی ارسال می‌کند و بعد از طی مسافتی منهدم می‌شود. تمام فرودگاه‌ها برای پایش شرایط جوی محلی نیازمند به این دستگاه هستند. این محصول تا به امروز از خارج کشور وارد می‌شد که خوشبختانه توسط یک شرکت دانش‌بنیان که متعلق به سازمان پژوهش‌هاست، بومی شده و به مرحله تجاری‌سازی رسیده است. یک پروژه دیگر موفق، پروژه دستگاه دیالیز بود که خوشبختانه در اوایل دهه ۹۰ دانش فنی آن به شرکتی دیگر واگذار شد و در حال حاضر در داخل کشور تولید می‌شود و حتی به مرحله صادرات هم رسیده است. البته باید گفت پروژه‌های دیگری هم در این پژوهشکده همچون دستگاه بای‌پس قلبی_ریوی و دیالیز همراه در دست اقدام است.
آنا: همانطورکه اشاره کردید، دستگاه رادیوسند، دستگاهی یک بار مصرف است و با توجه به این واقعیت استفاده از این محصول یک‌بارمصرف و تولید آن در کشور صرفه اقتصادی دارد؟
فیروزمند: درباره کارکرد این دستگاه رادیوسند باید گفت از آنجایی که ماهواره‌ها لایه‌های پایین جوی محلی را پایش نمی‌کنند و به صورت جهانی وضعیت هوا را بررسی می‌کنند ناگزیر از این هستیم که از دستگاه رادیوسند برای پایش وضعیت محلی جوی استفاده کنیم که در ارتفاع پایینی در جو قرار می‌گیرد و اطلاعات را مخابره می‌کند. این روش در حال حاضر وجود دارد و هنوز هم منسوخ نشده است. دستگاه رادیوسند را عمدتاً از کشور فرانسه وارد می‌کردند. این دستگاه تا به همین امروز هم از فرانسه وارد می‌شود و قیمتی در حدود ۲۰۰ دلار و مصرفی بالا دارد. با توجه به تعداد فرودگاه‌های کشور که در روز هم دو عدد از این رادیوسندها را پرتاب می‌کنند، سالانه تعداد بسیار زیادی از محصول و به تبع آن مبلغ سرسام‌آوری هزینه برای کشور در بردارد. بومی شدن این محصول از نظر جلوگیری از خروج ارز از کشور بسیار حائز اهمیت است. دستگاه رادیوسند مصرف دیگری ندارد و مصرف‌کننده این محصول هم مشخص بوده که سازمان هواشناسی است. این سازمان معیار و میزان‌هایی برای مطابقت این محصول با نمونه خارجی آن دارد و طبعاً محصول تولید شده در داخل کشور باید خواسته‌ها و معیارهای این سازمان را پوشش دهد و همکارانی که بر روی این پروژه کار می‌کنند توانستند استانداردهای مورد نیاز را بر روی این پروژه بگیرند. در حال حاضر رادیوسند توسط سازمان هواشناسی در مرحله تست و ارزیابی در شرایط آب و هوایی و فرودگاه‌های مختلف کشور است که امیدواریم به نتایج قانع‌کننده‌ای برسند و این محصول توسط داخل کشور تأمین شود.
آنا: دستاوردهایی که در پژوهشکده برق و فناوری اطلاعات به آن دست یافتید را می‌توان قابل قیاس با نمونه خارجی آن‌ها دانست یا اساساً با آن نمونه‌ها فاصله زیادی دارد؟
فیروزمند: مصرف‌کننده‌های این محصولاتی که نام برده شد بخش دولتی بوده است مثلاً دستگاه رادیوسند که مصرف‌کننده‌اش سازمان هواشناسی است و در مسئله دیالیز چونکه جزء بیماری‌های خاص در کشور محسوب می‌شود، وزارت بهداشت خواستار دستگاه دیالیز است. طبعاً زمانیکه کاربران این محصول از بخش دولتی هستند انتظارات دستگاه‌های پیشرفته خارجی را دارند و از محصولی استقبال نمی‌کنند مگر اینکه قابل قیاس با نمونه خارجی آن باشد. به طور کلی بخش خصوصی به این مسئله نگاه می‌کند که چه مقداری قرار است هزینه کند یا آن محصول چه میزان صرفه اقتصادی برایش دارد لیکن در بخش دولتی به این نگاه می‌کنند که محصول تولید شده با نمونه خارجی آن قابل مقایسه باشد و تا زمانیکه انتظاراتشان برآورده نشود از محصول تولید شده استقبال نمی‌کنند و تن به استفاده از دستگاه نمی‌دهند. همچنین باید گفت کشورهای محدودی در دنیا دستگاه دیالیز را تولید می‌کنند شامل آلمان، فرانسه، ژاپن، سوئد، ایالات متحده و چین که خوشبختانه کشورمان ایران هم به صف تولیدکنندگان این محصول پیوسته است.
باید تمرکز به سمت محصول‌محوری باشد تا مقاله‌محوری
آنا: پروژه‌هایی را که در پژوهشکده پیگیری می‌کنید، درآمد مالی هم برای اعضای هیئت علمی پژوهشکده برق و فناوری اطلاعات و به طور کلی سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران دارد یا صرف حقوق ماهانه‌ای که اعضای هیئت علمی دریافت می‌کنند درآمدی از پروژه‌های مذکور عاید نمی‌شود؟
فیروزمند: فکر می‌کنم که سازوکار مناسبی برای اعضای هیئت علمی تهیه شده و باید از این موقعیت استفاده کنیم. طرح‌های پژوهشی یا پروژه‌ها به دو گونه هستند. پروژه‌هایی که سرمایه‌گذاری آن پروژه را سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی انجام بر عهده دارد که به عنوان پروژه‌های داخلی محسوب می‌شود. دیگری پروژه‌هایی است که بر حسب سفارش از صنعت صورت می‌گیرد و متقاضی بیرونی دارد. پروژه‌هایی که متقاضی بیرونی دارد هزینه‌های آن پروژه را محقق برآورد کرده و بخش خصوصی هم تأمین می‌کند و زمانیکه به توافق رسیدیم و کار شروع شد هزینه‌های آن پروژه از طرف بخش خصوصی پرداخت می‌شود. در مورد پروژه‌های داخلی باید گفت که بودجه پژوهش چند سالی است اندک شده ولی با همین اندک هم می‌توان فعالیت کرد. هیئت علمی پژوهشی به چند مدل می‌تواند فعالیت کند، یا یک پروژه داخلی تعریف کند که هدفمند است یا پروژه‌ای را که سازمان از او خواسته است دنبال کند و در زمینه خاصی تمرکز کند و دانشی را توسعه دهد که بابت آن یک مشتری جذب شود همانند همین دستگاه دیالیز که دانش پایه آن با سرمایه‌گذاری سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران طی سال‌های متعدد ایجاد شد و بعد از آن که به نتیجه رسید و قانع‌کننده بود، بخش خصوصی را توانست جذب و ترغیب به سرمایه‌گذاری کند.
بیشتر بخوانید:
عیب‌یابی ترانسفورماتورها به کمک فیبر نوری/ محققان ایرانی مشکل ترانسفورماتورهای روغنی را حل می‌کنند
حال اگر یک عضو هیئت علمی فعال باشد، جا برای این چنین فعالیت‌هایی وجود دارد و از منافع آن هم می‌توان بهره‌مند شد و اگر هم بخواهد فعالیتی نکند و امور روزمره خود را بگذراند هم می‌تواند. لیکن متأسفانه برخی از اعضای هیئت علمی گرفتار امور روزمره‌اند و تنها مقاله‌ای چاپ کرده و کنفرانسی برگزار می‌کنند تا رتبه‌ای بگیرند که از این رویکرد اتفاقی در کشور رخ نمی‌دهد و متأسفانه از این دست موارد هم کم در کشور نداریم که باعث می‌شود جایگاه انتشار مقالاتمان بالا رود و از طرف دیگر آثار این کارهای علمی که به صورت مقاله منتشر می‌شود در کشور دیده نشود. این مشکلی است که نیاز به برنامه‌ریزی دارد و آموزش عالی کشور باید یک بازنگری انجام دهد و اثربخشی فعالیت‌های علمی را بررسی کند و سمت و سوی و انگیزه به اعضای هیئت علمی دهند تا بهره‌برداری افزایش پیدا کند. یعنی تمرکز به سمت محصول‌محوری باشد تا مقاله‌محوری. البته سازمان پژوهش‌ها با توجه به رسالتش و پروژه‌های متعددی که داشته و وارد صنعت شده در این زمینه تا حدودی موفق شده است. این مسئله نیازمند یک عزم ملی است و در همه پژوهشگاه‌ها و مجموعه‌های وزارت علوم باید چنین حرکتی رخ دهد.
باید محصولاتی که اولویت و دغدغه کشور است، تولید کنیم
آنا: در رویدادی که وزیر علوم، تحقیقات و فناوری از سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی بازدید به عمل آوردند، نکته‌ای ملاحظه شد که برای مثال برخی از پژوهشکده‌های سازمان، محصولاتی را تولید کردند که شاید دغدغه حال حاضر کشور نباشد، به طور کلی چه رویکردی نسبت به این واقعیت دارید که در برخی موارد پروژه‌هایی که پیگیری می‌شود سرانجامی ندارد و هیچگاه به تولید انبوه نمی‌رسد؟
فیروزمند: فعالیت‌ها دو دسته است. یکی فعالیت‌های پژوهشی برای سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران که با حمایت مالی سازمان صورت می‌گیرد و یکسری پروژه‌هایی که با بیرون از سازمان انجام می‌شود. از آنجایی که پروژه‌های بیرونی کارفرما دارد و کارفرما هزینه عبث و بیهوده پرداخت نمی‌کند و رویکردی نتیجه‌گرا دارد و به دنبال این است که پروژه تبدیل به یک محصول شود تا بتواند از آن استفاده کند. عمده این انتقادی که وجود دارد به پروژه‌هایی است که در داخل سازمان صورت می‌گیرد و سازمان سرمایه‌گذار آن است. در این مواقع سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی بایستی این توجه را داشته باشد که بر روی مواردی سرمایه‌گذاری کند که نیاز کشور بوده و برای کشور اولویت دارد. به عنوان مثال تا زمانی که کشور به آب تصفیه شده نیاز دارد بر روی تولید محصولات فانتزی کار نکنیم که ممکن است خوب باشد ولی دغدغه و اولویت کشور نیست و صرفاً جنبه فانتزی دارد. به طور کلی سازمان باید به علایق عضو هیئت علمی که چالش‌های علمی خود را دارد و به دنبال نیازهای کشور نیست سمت و سوی دهد و اولویت‌ها را تعیین کند. مثلاً تمرکز را با توجه به ترکیب نیروی متخصصی که سازمان دارد بر روی بحث آلودگی هوا یا تصفیه آب و مشکلات خاص دیگر گذارند و همگی بسیج شوند و با توجه به ظرفیت‌هایی که این مجموعه دارد بر روی حل مسائل کشور تمرکز کنند.
با از بین رفتن تحریم‌ها، دوباره شروع به واردات نکنیم
آنا: میزان حمایت‌های معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و دیگر نهادهای حامی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
فیروزمند: به عنوان کسی که بیش از ۱۰ سال مشاور مرکز طرح‌های کلان معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری هستم از نزدیک با پیشرفت فناورانه کشور حداقل در حوزه تجهیزات پزشکی آشنا بودم و باید گفت بسیار فعالیت‌های مثبتی انجام شده و در حال انجام شدن است. به حوزه‌هایی که برخی محققان حتی فکرش را هم نمی‌کردند که کشور بتواند در آن حوزه‌ها فعالیت کند یا به خود اجازه ورود به آن حوزه‌ها را نمی‌دادند هم ورود کردیم که هنوز رسانه‌ای نشده و جدای بحث رسانه‌ای شدن هنوز گسترده هم نشده و در حد نمونه ساخته شده است. همچنین از آنجایی که تخصص اینجانب هم در حوزه تجهیزات پزشکی است، باید گفت مصرف‌کننده تجهیزات پزشکی عمدتاً دولت است و همانطور که اشاره شد نگاهی که بخش دولتی و کاربران دولتی دارند به شکلی دیگر است و به هیچ‌وجه بعد اقتصادی قضیه برایشان مطرح نیست. در حال حاضر این فعالیت‌های مثبتی که با حمایت معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری صورت گرفته در حد نمونه‌سازی است. البته باید حمایت شوند، ریسک‌ها و خطرهای آن را هم دولت بپذیرد، تسهیلات در اختیار این بخش قرار دهند و در مسائل اجرایی آن‌ها را کمک کنند. خوشبختانه اتفاقات خوبی همچون پروژه تولید دستگاه سی‌تی‌اسکن، رادیولوژی، شتاب‌دهنده خطی، ونتیلاتور، ماموگرافی، کولونوسکپی دستگاه‌های تصویربرداری پزشکی در انواع و اقسامش، اسپکت قلبی و جنرال اسپکت که در پزشکی هسته‌ای کاربردی است. باید تولید این محصولات از حالت محدود نمونه‌سازی خارج شود.
بیشتر بخوانید:
بازیابی اطلاعات؛ بخش حیاتی فرآیند تحول دیجیتال
همچنین نکته حائز اهمیتی که وجود دارد این است که در تولید این محصولات وارد جزئیات محصولات مذکور هم شده‌ایم و آن‌ها را هم تولید می‌کنیم برای مثال تیوپ اشعه ایکس دستگاه رادیولوژی و بسیاری موارد دیگر. نکته جالب دیگر این است که سرریز این حوزه‌ها امروزه وارد حوزه‌های دیگر شده است و به تولید محصولات دیگری منجر می‌شود. به طور کلی مسائلی که آفت برای این همه تلاشی است که در تولید این محصولات از جانب بسیاری بخش‌های کشور صورت می‌گیرد و این زحمات را هدر می‌دهد این است که اگر زمانی روابط با جهان از نو برقرار شود و تحریم‌ها برداشته شود مسئولان این را در نظر نگیرند و به تولید داخلی توجه نشود و دوباره شروع به واردات محصولات خارجی با قیمت‌های سرسام‌آور کنیم و روی به آن سوی داشته باشیم. آفت دیگری که وجود دارد بحث دوگانگی نرخ ارز است. برای مثال زمانیکه برخی از تجهیزات دستگاه دیالیز را باید وارد و با ارز آزاد خریداری می‌کردیم منجر به این شد که در آخر قیمت تمام‌شده محصول بالا می‌رفت و از طرف دیگر دستگاه مشابه خارجی را چون ارز دولتی به آن تعلق می‌گرفت پایین‌تر از محصولی که در داخل تولید شده در می‌آمد. در نتیجه این تفکر حاصل می‌شود که ساخت این محصولات در داخل صرفه اقتصادی ندارد و در این مسئله باید دولت ورود کند.
انتهای پیام/پ
نظر شما