به قلم حسین مقصودی - نماینده سابق مجلس شورای اسلامی

بعد از مذاکرات طولانی، سند برجام، بین ج.ا.ایران و گروه موسوم به 1+5 منتشر و در تاریخ 26 دی 94 اجرایی شد. متعاقب امضاء سند برجام، در تاریخ 29 تیر 1394 قطعنامه 2231 شورای امنیت به تصویب رسید که بر اساس آن تحریم‌های قبلی شورای امنیت ملغی شده و کشورهای امضاکننده برجام، موظف به اجرای کامل تعهدات مندرج در آن شدند.

نقش‌پذیری و ظرفیت‌های بالقوه ایران، به عنوان یک قدرت منطقه‌ای، نگرانی کشورهای متحده، آمریکا در منطقه ازجمله رژیم غاصب اسرائیل و عربستان سعودی را در برداشته؛ که این نگرانی‌ها باعث شروع بدعهدی‌های آمریکا در برجام شد و این بدعهدی‌ها در زمان اوباما، در تمدید 10 ساله قانون تحریم‌های ضد ایرانی، مشهور به «آیسا» و تصویب قانون «کاتسا» در سال 2017 در کنگره آمریکا توسط مجلس نمایندگان آمریکا و خروج آمریکا، از برجام در روز 18 اردیبهشت 97 در زمان ترامپ به اوج خود رسید.

بر این اساس مطالعه رویدادها و فرصت‌ تعامل ایران و آمریکا، در دوره پسا برجام، این سؤال به ذهن می‌رسد، به‌راستی «موافقین» و «مخالفین» اصلی برجام یا راحت‌تر بگویم؛ «برندگان» یا «بازندگان» اجرای سند برجام، کدام کشورها هستند.

آزادسازی انرژی مالی و رشد اقتصادی ایران و ایجاد امنیت و رفاه برای مردم مخالف منافع چه کشورهایی در منطقه و جهان است.

از دیدگاه اقتصادی و سیاسی ایران همان‌طور که بیش‌ترین آسیب را از اعمال تحریم‌ها ایران متحمل شده است، قطعاً با لغو تحریم‌ها، بیش‌ترین منافع را کسب خواهد کرد، از دیدگاه سیاسی، با لغو تحریم‌ها وزن بازیگری ایران در منطقه افزایش می‌یابد؛ در مجموع در منطقه، ثبات و نظم بهتری ایجاد می‌گردد. درنتیجه، از این دیدگاه کشورهایی مانند اسراییل و عربستان، مخالف توافق و مذاکره هستند؛ و در صورت به نتیجه رسیدن مذاکرات از دیدگاه اقتصادی، روسیه بیش‌ترین خسارت را خواهد دید، چراکه درآمد اصلی روسیه از فروش «گاز»، «نفت» و «اسلحه» است. اگر مذاکرات به نتیجه برسد، منطقه امن شود، سهم فروش گاز و نفت ایران در بازار جهانی افزایش می‌یابد؛ و سهم فروش روسیه از بازار جهانی کاهش می‌یابد و از طرفی طبق آمار رسمی، آمار اسلحه کلاشینکف روسی در یمن و افغانستان بیش از ۲ برابر جمعیت آن کشورها است، پس بعد به نتیجه رسیدن مذاکرات و امنیت در منطقه بازار اسلحه روسیه از بین می‌رود. در صورت به نتیجه رسیدن توافقات بعد از روسیه، کشورهای، «امارات»، «عربستان»، «کویت» و «عراق» از نظر اقتصادی به دلیل از دست دادن بازار جهانی نفت و گاز ضرر می‌کنند.

در صورت به نتیجه رسیدن توافقات، اتحادیه اروپا به دلیل عرضه بالاتر نفت و گاز در بازار جهانی سود بهتری خواهند کرد، چراکه با تنوع تأمین‌کنندگان انرژی با شرایط بهتری خرید می‌کنند. از دیدگاه بازار مسکن و نگاه توریستی و جذب گردشگران، با توافق، در «وین» کشور «ترکیه»، «امارات» و «دبی» بیش‌ترین ضرر را می‌کنند و «ایران» بیش‌ترین سود را خواهد کرد. چراکه ثبات بازار مسکن ایران و حضور گردشگران بهترین بازار امن و ارزان‌ترین و متنوع‌ترین جاذبه‌های گردشگری که جایگزین ترکیه و امارات و دبی می‌شود، کشور ایران خواهد بود.

 با لغو تحریم‌ها، از دیدگاه‌ ترانزیتی، کشور ترکیه، ضرر می‌کند، چراکه موقعیت ترانزیتی ایران و رقبایش با کریدورهای دیگر منطقه‌ای افزایش می‌یابد برتری موقعیت جغرافیایی ایران و ژئوپلیتیکی در میان کشورهای منطقه باعث می‌شود، درآمد ارزی ایران از طریق صادرات در حوزه ترانزیتی افزایش یابد، با لغو تحریم‌ها از دیدگاه سرمایه‌گذاری در خارجی و داخلی در حوزه معدن و حضور غول‌های معدنی در ایران کشورهای «عمان»، «عربستان» ضرر می‌کنند، با احیای برجام ایران با ذخیره معدنی قابل‌توجه پتانسیل این را دارد که به قطب معدنی منطقه تبدیل شود، از دیدگاه رقابت قدرت‌های جهانی در ابعاد سیاسی و اقتصادی، کشور «روسیه» پیگیر نفوذ خود را در منطقه اوکراین و پیگیری منافع و گسترش قدرت خود در منطقه اوکراین است و آمریکا مخالف نفوذ و گسترش قدرت روسیه در این منطقه است. از طرفی آمریکا در حال جنگ سرد، اقتصادی با چین و مخالف افزایش قدرت اقتصادی چین در سطح منطقه و جهان است لذا موضوع برجام و مذاکرات اگر حل‌وفصل گردد، آمریکا و اتحادیه اروپا انرژی و توان خود را در راستای ممانعت از نفوذ و گسترش قدرت روسیه در اوکراین و رقابت در جنگ سرد اقتصادی با چین متمرکز می‌کنند و از این دیدگاه «روسیه» و «چین» باید مخالف به نتیجه رسیدن «توافقات وین» باشند.

از دیدگاه تجاری و ریسک تجارت در ایران طبق آخرین گزارش سازمان همکاری‌های اقتصادی و توسعه رتبه ایران «۷» یعنی بدترین رتبه را در منطقه دارد قطعاً با حذف تحریم‌ها، جایگاه اعتباری ایران افزایش و محدودیت‌های تجاری کاهش و از این نظر کشورهای، «عربستان»، «امارات»، «قطر» و ترکیه ضرر خواهند کرد. از دیدگاه، کشاورزی با لغو تحریم‌ها، محدودیت‌های بین‌المللی لغو می‌شود، بخش‌های عمده کشاورزی به خصوص کشاورزی نوین در ایران آغاز می‌شود و از این نظر کشورهای «عربستان» و «پاکستان» «ترکمنستان» امکان رقابت با ایران را نخواهند داشت.

با لغو تحریم‌ها، اموال بلوکه‌شده ایران آزاد می‌گردد که در شرایط فعلی بیش‌ترین سود را از اموال بلوکه‌شده ایران، چین و روسیه، اتحادیه اروپا، ژاپن، کره جنوبی، هند و آمریکا می‌برند و اموال بلوکه‌شده، ایران را حدود 120 میلیارد دلار برآورد کرده‌اند، فقط در زمان احمدی‌نژاد، بیش از 31 میلیارد «دلار» از پول‌های بلوکه‌شده ایران به روسیه منتقل شد و به ازای «دلار» از روسیه روبل دریافت گردید.

ماحصل، این موضوع این است، دنیای سیاست دنیای تأمین منافع ملی با اقتضای زمان و مکان است. کلیه کشورهای منطقه و جهان علی‌الخصوص چین، روسیه همیشه بر اساس منافع خود عمل می‌کنند، نه بر مبنای خواست و دلخواه «ایران» یا «آمریکا». خط قرمز و تاکتیک «روسیه» و «چین» در حمایت از ایران تا زمانی است که روابط آن‌ها با آمریکا و اتحادیه اروپا آسیب جدی نبیند و دیدیم روسیه و چین در چند مصوبه شورای امنیت برعلیه ایران رأی مثبت داده‌اند و اگر منافع این کشورها ایجاد کند در جریان برجام و توافقات بر سر ایران به راحتی معامله می‌کند و مذاکره‌کنندگان ایرانی باید بدانند در دنیای سیاست، دوست و دشمن دائمی وجود ندارد و منافع ایران را تعریف و بر مبنای آن منافع دنبال راهکارهایی برای مصالحه باشند، چراکه شرایط، داخلی، منطقه‌ای و جهانی، به نفع ایران نیست و مردم تحمل شعار و ادامه مذاکرات بی‌نتیجه را ندارند. در مجموع اگر از دید هزینه و فایده به موضوع لغو تحریم‌ها نگاه کنیم، مشخص است که کشور ایران در صورت به نتیجه رسیدن توافقات، بیش‌ترین فایده را در زمینه‌های سیاسی و اقتصادی را خواهد داشت و جایگاه و اعتبار ایران در سطح منطقه و جهان افزایش خواهد یافت بعد از ایران اتحادیه اروپا و آمریکا بیش‌ترین منافع را خواهند داشت و کشورهای روسیه، امارات، چین، عربستان و اسرائیل ترکیه و بعضی رقبای منطقه‌ای ایران در ابعاد مختلف بیش‌ترین ضرر را خواهند کرد.