به گزارش خبرنگار ایمنا، امروزه حدود ۷۰ درصد مردم کشور ساکن شهرها هستند و شهرداری‌ها به این تعداد جمعیت روزانه بالغ بر ۳۰۰ نوع خدمت متمایز ارائه می‌دهد و از این رو بزرگترین معضل پیش روی شهرداری‌ها به عنوان سازمان خدمات‌رسان، مسئله مالی است.

در واقع محدودیت و کمبود منابع مالی و فرصت‌های محدود تأمین منابع وجه، ویژگی مشترک بیشتر شهرداری‌های شهرهای کوچک و عمده‌ترین دغدغه مدیران شهری محسوب می‌شود؛ مشکلات مالی شهرها بیشتر از نبود منابع مالی پایدار و وابستگی شدید به منابع دولتی و منابع غیر محلی و نبود توازن بین هزینه و درآمد سرچشمه می‌گیرد.

توسعه شهری در گرو درآمدزایی است

سعید نادری، یک کارشناس برنامه‌ریزی شهری در این باره به خبرنگار ایمنا می‌گوید: مدیریت شهری در صورتی می‌تواند موفق باشد که بتواند درآمد شهرداری را افزایش دهد، چون بدون داشتن درآمد نمی‌توان دست به اجرای برنامه‌ها و طرح‌های شهری زد؛ در واقع توسعه و رشد هر شهری در گروی درآمدزایی آن است.

وی ادامه می‌دهد: شهرداری‌ها راه‌های متفاوتی برای درآمدزایی دارند که به دو دسته درآمدهای پایدار و ناپایدار تقسیم می‌شود، درآمدهای پایدار، درآمدهای همیشگی است که ربطی به فعالیت شهرداری ندارد و در قانون پیش‌بینی شده است مانند ارزش افزوده، درآمد نوسازی، درآمد حاصل از خدمات شهرداری؛ اما تحقق درآمدهای ناپایدار وابسته به عملکرد شهرداری و شورای شهر است، مانند درآمدهایی که از فروش تراکم، فروش املاک یا خدمات کارگاه‌ها و کارخانه‌هایی که در برخی شهرداری‌ها وجود دارد، حاصل می‌شود.

این کارشناس برنامه‌ریزی شهری خاطرنشان می‌کند: متأسفانه در ایران سهم درآمدهای ناپایدار شهرداری‌ها بیشتر از درآمدهای پایدار است در صورتی که در کشورهای پیشرفته در حوزه مدیریت شهری این نسبت معکوس است. برای نمونه ۸۰ درصد از درآمدهای شهر لندن پایدار است در حالی که کلانشهرهای ایران همچون اراک و تهران نزدیک ۷۰ درصد از درآمدهای مدیریت شهری از منابع ناپایدار تأمین می‌شود که عمده‌ترین بخش آن را درآمدهای حاصله از ارزش افزوده تشکیل می‌دهد. این مسئله در سال‌های اخیر در مجلس مورد بحث و بررسی قرار گرفته تا سهم شهرداری‌ها از مالیات بر ارزش افزوده افزایش پیدا کند.

نادری تاکید می‌کند: یکی از بهترین راهکارها برای کسب درآمد شهرداری‌ها این است که شهروندان این هزینه‌ها را مستقیم از طریق پرداخت حق شارژ که در قانون با عنوان عوارض نوسازی از آن یاد می‌شود، پرداخت کنند. بخشی از درآمدهای پایدار با توجه به سرانه‌ها و بخشی از طریق عوارض نوسازی املاک محقق می‌شود؛ در این راستا معتقدم با اصلاح قوانین باید به افزایش درآمد شهرداری‌ها در این زمینه پرداخت. در حال حاضر نیز سه درصد از مالیات بر ارزش افزوده متعلق به شهرداری‌ها است که با توجه به سرانه‌ها و جمعیت شهری و روستایی در اختیار شهرهای مختلف قرار می‌گیرد.

وی خاطرنشان می‌کند: عمده‌ترین بخش درآمدهای ناپایدار که در وضعیت فعلی سهم قابل توجهی از درآمدهای شهرداری‌ها را تشکیل داده است، با فروش تراکم و جرایم حاصل از کمیسیون ماده ۱۰۰ محقق می‌شود؛ اما میزان این درآمدها در مقایسه با آسیبی که در نتیجه آن به شهر وارد می‌شود توجیه ناپذیر است و شهرداری‌ها در صورتی عملکرد موفقی خواهد داشت که به کاهش این گونه درآمدها بپردازند. اما نکته دیگری که باید به آن توجه کرد ایجاد تناسب بین فروش تراکم و تخلفات ساختمانی با قیمت املاک است.

این کارشناس برنامه‌ریزی شهری اظهار می‌کند: در روند فروش تراکم و دریافت جرایم، شهرداری فضایی از شهر را که متعلق به همه شهروندان است را به فروش می‌رساند و آن را در اختیار افراد خاصی قرار می‌دهد، پس باید سود واقعی از این افراد دریافت شود. از درآمدهای دیگری که برای شهرداری‌ها خیلی اهمیت دارد فروش املاک است، در این حوزه نیز می‌توان با بهره‌وری و بارگذاری و تراکم سازی در این املاک این درآمدها را بهینه کرد.

وی خاطرنشان می‌کند: محیط شهری نیز از جمله حوزه‌هایی است که با ایجاد فضاهای تبلیغاتی می‌توان از آن برای درآمدزایی استفاده کرد، موضوعی که در این میان مغفول مانده درآمدزایی از طریق سرمایه گذاری است. شهرداری‌ها می‌توانند با سرمایه گذاری در حوزه‌های مختلف تجاری، مسکونی و.. به کسب درآمد بپردازند. علاوه بر این یکی از حوزه‌هایی که نیازمند بررسی است، درآمد حاصل از نوسازی املاک شهری است چرا که یکی از درآمدهای مفید شهرداری محسوب می‌شود.

نادری می‌گوید: هزینه‌های جاری شهرداری شامل هزینه حقوق پرسنل، حمل و نقل و.. می‌شود که با افزایش دستمزدها و هزینه‌ها در سال‌های اخیر هزینه‌های جاری شهرداری نیز به صورت تصاعدی افزایش پیدا کرده است؛ با مدیریت این هزینه‌ها می‌توان سهم سرمایه گذاری در پروژه‌های عمرانی و ماندگار شهر را افزایش داد.

وی با بیان اینکه کاهش درآمدها باعث کسری بودجه خواهد شد، خاطرنشان می‌کند: متأسفانه در تدوین بودجه درآمدهای غیرواقعی در نظر گرفته می‌شود که ما به ازای آن هزینه‌هایی هم دیده شده است در این راستا بدون کسب درآمد، هزینه می‌شود و این مسئله کسری بودجه را به همراه خواهد داشت. در این زمینه با تدوین واقع‌گرایانه بودجه، مدیریت هزینه‌های جاری، بهینه کردن هزینه‌های عمرانی و افزایش بهره‌وری و کیفیت پروژه‌ها می‌توان از اتلاف هزینه‌ها و کسری بودجه جلوگیری کرد.

هزینه‌های شهرداری در برابر درآمدها توجیه‌ناپذیر است

مهدی مسعودی آشتیانی، یک کارشناس اقتصاد شهری نیز در این باره به خبرنگار ایمنا می‌گوید: شهرداری در تعریف قانونی خود یک نهاد عمومی غیردولتی محسوب می‌شود، یعنی دولت نیز در آن دخالتی ندارد و کسب درآمدها باید از منابع خود شهرداری تأمین شود، اما در این صورت باید یک سری اختیارات قانونی نیز به این نهاد داده شود. متأسفانه به شهرداری‌ها به عنوان نهادی خصوصی نگاه می‌شود در حالی که دخالت دیگر نهادهای دولتی در برنامه‌های این سازمان وجود دارد.

وی با بیان اینکه هزینه‌های شهرداری بیشتر شهرها در برابر درآمدها توجیه ناپذیر است، ادامه می‌دهد: شهرداری‌ها می‌توانند در قالب طرح‌هایی چون بهسازی زباله و تولید انرژی اقدام به کسب درآمد از منابع هزینه بر کنند. اما طرح‌های اقتصادی نیازمند سرمایه گذاری عملیاتی است. برای نمونه ایجاد و نگهداری کارخانه زباله سوز هزینه دارد. در اینجا باید اصلاحاتی در قانون ایجاد شود و دولت به کمک شهرداری‌ها بیاید. در واقع سرمایه گذاری از طرف دولت باشد تا شهرداری در آینده از درآمدهای خود بدهی‌اش به دولت را پرداخت کند و پس از آن این پروژه منبع درآمدی برای شهرداری خواهد بود.

این کارشناس اقتصاد شهری تصریح می‌کند: زمین‌ها و املاکی که در تملک شهرداری است، بستر مناسبی برای اجرای طرح‌هایی چون تأسیس نیروگاه خورشیدی به شمار می‌رود و حال اگر دولت در تأمین پنل‌های خورشیدی شهرداری را حمایت کند، طرحی برای درآمدزایی شهرداری شکل می‌گیرد که به واسطه آن می‌توان کسری بودجه در سایر حوزه‌های این سازمان را جبران کرد.

وی خاطرنشان می‌کند: برای نمونه در استان مرکزی با توجه به ظرفیت‌های شهرهایی چون تفرش، آشتیان و خنداب می‌توان به ایجاد اکوسیستم‌هایی برای جذب گردشگر و کسب درآمد از این طریق پرداخت، در نتیجه این اقدام و ایجاد رونق در شهر، درآمدهای کسبه و مردم افزایش پیدا کرده و عوارض شهری خود را به موقع پرداخت خواهند کرد و همین مسئله موجب تحقق بخشی از درآمدهای شهرداری خواهد شد.

آشتیانی اظهار می‌کند: از نکات مهم در زمینه درآمدزایی شهرداری‌ها ظرفیت‌سنجی شهرها است برای نمونه در شهر فراهان استان مرکزی نمی‌توانیم با ایجاد اکوسیستم به ایجاد درآمد بپردازیم. چرا که ساختار شهری چون فراهان با نراق و تفرش متفاوت است و در این شهرستان می‌توان طرح‌هایی چون ایجاد نیروگاه‌های خورشیدی را اجرا کرد.