بیست وسوم شهریورماه بود که باقری کنی به عنوان جایگزین «سیدعباس عراقچی» در جایگاه معاون سیاسی وزارت امور خارجه قرار گرفت تا مسوولیت پیشبرد مذاکرات هسته ای را در دولت سیزدهم برعهده گیرد. او با همین هدف چند روز پیش نخستین سفر خود را به قاره سبز آغاز کرد. بنابراین با سفر وی به بروکسل پایتخت بلژیک پس از چهار ماه وقفه در مذاکرات هسته ای، نشانه هایی از آغاز گفت وگوها به چشم می خورد.

نماینده کشور در مقر اتحادیه اروپا با «انریکه مورا» معاون دبیرکل سرویس اقدام خارجی این اتحادیه دیدار و در خصوص لغو موثر تحریم ها و پایبندی سایر طرف ها به تعهدات خود رایزنی کرد. وی در این ملاقات با تاکید بر تجربه چند ساله بدعهدی در اجرا و نهایتا خروج یکجانبه و غیرقانونی از برجام توسط آمریکا و بی عملی کشورهای اروپایی در عمل به تعهدات پذیرفته شده خود، تاکید کرد آنچه برای ایران موضوعیت دارد، لغو موثر تحریم ها و عادی سازی روابط تجاری و اقتصادی با ایران است و هر توافقی باید خواسته های ایران در این‌خصوص‌را برآورده سازد.

باقری روز چهارشنبه پنجم آبان در صفحه توییتر خود نوشت: «گفتگویی جدی و سازنده با انریکه مورا در مورد عناصر ضروری مذاکرات موفق داشتم. توافق کردیم‌ پیش‌از پایان ماه نوامبر (هفته دوم آذر) مذاکرات را شروع کنیم. تاریخ دقیق هفته بعد اعلام خواهد شد.

معاون سیاسی وزیر امور خارجه ایران همچنین در دیدار با انریکه مورا معاون دبیر کل سرویس اقدام خارجی اتحادیه اروپا و هماهنگ کننده کمیسیون مشترک برجام تصریح کرد که تضمین برای عدم تکرار بدعهدی و رفتارهای غیرقانونی طرف های مقابل خواسته غیرقابل چشم پوشی جمهوری اسلامی ایران است.

این سفر دیپلماتیک به قاره سبز در فضایی انجام گرفته که به تازگی شاهد سیگنال های مثبت و امیدبخش از سوی طرف اروپایی هستیم. چند هفته پیش «جوسپ بورل» مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا با تاکید بر عدم وجود «پلن B» (نقشه دوم) در برجام، گفت که با پلن مطرح شده از سوی مقامات صهیونیستی برای مواجهه با مساله هسته‌ای ایران در صورت شکست مذاکرات وین موافق نیست.

این سیگنال مثبت به همراه رهاورد نماینده بورل در جریان سفر یک روزه به تهران فضای امیدوار کننده ای را برای احیای برجام و ازسرگیری مذاکرات هسته ای رقم زد. در سفری که مورا به ایران داشت گویی یکی از توافقات صورت گرفته آن بود ابتدا مذاکرات در بروکسل صورت گیرد تا شرایط برای ازسرگیری مذاکرات ایران و ۱+۴ در وین هموار شود.

جدا از بحث لغو تحریم ها که اهمیت آن همواره آشکار است، ضرورت تضمین از سوی طرف مقابل احساس می شود. در همین پیوند معاون وزیر خارجه کشورمان در بروکسل با اشاره به آن‌چه خروج یکجانبه و غیرقانونی آمریکا از برجام خواند، ارایه تضمین به منظور جلوگیری از اقداماتی از این دست را خواسته غیرقابل چشم‌پوشی ایران دانست.

چندی پیش روزنامه «نیویورک تایمز» به نقل از منابع آگاه گزارش کرد که ایران در مذاکرات وین خواستار تعهد کتبی آمریکا برای تضمین عدم خروج مجدد این کشور از برجام شده است. به گزارش این روزنامه آمریکایی، ایرانی ها خواستار تعهد کتبی مبنی بر این شده اند که هیچ دولت آینده ای در آمریکا نتواند همانند «دونالد ترامپ» از توافق هسته ای خارج شود.

پس از آن «وال استریت ژورنال» به این مساله ورود کرد و نوشت که ایران می‌خواهد تصمیم احتمالی آمریکا در آینده برای خروج دوباره از برجام، به موافقت سازمان ملل متحد مشروط شود.

در حالی طرف غربی تضمین کتبی آمریکا برای جلوگیری مجدد از پیمان شکنی را «تلاش تهران برای کسب امتیاز» ارزیابی می کند که از نگاه ناظران این مطالبه با توجه به فراز وفرودهای چند سال اخیر برجام منطقی به نظر می رسد و آمریکا نه تنها به برجام بلکه به ده ها سازمان و توافق بین المللی پشت کرده است. اگرچه دولت بایدن دستور بازگشت به برخی پیمان هایی را که ترامپ خارج شده بود، صادر کرد اما ایران و جهان بیش از پیش به تعهدگریزی آشکار آمریکایی ها پی برده است؛ موضوعی که امروزه به بی اعتمادی بیشتر ایران در مذاکرات احیای برجام دامن زده است.

روزنامه «وال استریت ژورنال» در گزارش خود به توجیه ارایه ندادن تضمین کتبی از سوی آمریکایی برآمده و نوشته است: برجام یک توافق است و یک پیمان به شمار نمی‌آید زیرا بایدن همچون اوباما هرگز نمی تواند موافقت دو سوم مجلس سنای آمریکا (با برجام) را داشته باشد. بنابراین برجام می‌تواند یک توافقنامه اجرایی باشد و هر رئیس جمهور دیگری در آینده، همانند ترامپ می‌تواند آن را کنار بگذارد.

درست است که با توجه به ترکیب مجلس سنا و کرسی های تاحدی مساوی بین سناتورهای دموکرات و جمهوری‌خواه، احتمال تایید این مصوبه دور از ذهن است اما این مشکل آمریکاست که به رغم مخالفت های جهانی به صورت یکجانبه برجام را ترک کرد و به بی اعتمادی افزون تر تهران دامن زد. بنابراین امروز نیز باید دغدغه های منطبق بر منطق طرف مقابل را درک کند.

با عنایت به همین موانع و مشکلات، امیرعبداللهیان پنجم آبان ماه در نشست خبری کنفرانس همسایگان افغانستان در تهران به پرسش خبرنگاران در مورد مذاکرات احیای برجام نیز پاسخ داد. وی با بیان اینکه نمی‌خواهیم از نقطه بن‌بست مذاکرات وین وارد مذاکرات وین شویم، گفت: فرمتی که در مذاکرات وین شرکت گرفته را قبول داریم و به زودی پس از ارزیابی از گفت‌وگوهای امروز معاون سیاسی وزارت امور خارجه با مورا و مسئولین اتحادیه اروپا در این باره تصمیم گیری می‌کنیم.

برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) پس از ۱۳ سال مذاکرات بین‌المللی فشرده، در تاریخ ۲۳ تیرماه ۱۳۹۴ (۱۴ ژوئیه ۲۰۱۵) تفاهم شد. برجام یک هفته بعد با قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد تأیید و به عنوان ضمیمه الف به قطعنامه مذکور پیوست شد.

اما پس از ورود ترامپ به کاخ سفید در ژانویه ۲۰۱۷ (دی ماه ۱۳۹۵) و پس از چند اقدام مقدماتی، نهایتاً با اتخاذ مواضع مغایر برجام، با خروج یکجانبه و غیرقانونی آمریکا از این توافق در ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۷ (۸ می ۲۰۱۸)، در ۲ مرحله تحریم‌های ثانویه آن علیه ایران بازگردانده شد.

اجرای نامتوازنِ برجام از یک طرف و فشارهای ناشی از اعمال و تشدید تحریم‌های یکجانبه آمریکا از طرف دیگر، باعث شد تا یکسال پس از خروج آمریکا از برجام، نهایتاً در تاریخ ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۸ (۸ می ۲۰۱۹) شورایعالی امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران تصمیماتی در راستای متوقف کردن گام به گام اجرای اقدامات داوطلبانه تعهدات هسته‌ای با اعطای فرصت‌های ۶۰ روزه به دیپلماسی، اتخاذ کند.

ایران بارها اعلام کرده که اگر سایر طرف‌های باقی‌مانده در برجام تصمیم بگیرند تعهدات خود را مطابق با توافق اجرا کنند، گام‌های مربوط به کاهش تعهدات برجامی ایران قابل بازگشت خواهد بود.

/ایرنا