به گزارش ایرناپلاس، فعالان حوزه فرهنگ، برای توسعه این دیدگاه در کشور و همچنین گسترش مناسبات فرهنگی ایران با دیگر کشورها تلاش دارند.
مجتبی نوروزی معاون مرکز مطالعات راهبردی روابط فرهنگی بین‌المللی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی و معاون سابق رایزنی فرهنگی سفارت ایران، اولویت اصلی در دیپلماسی فرهنگی کشور را ارتقای جایگاه دیپلماسی فرهنگی در سیاست خارجی و منافع ملی کشور اعلام کرد و گفت: بسیار مهم است که سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی بتواند این گزاره را در دل دولت جا اندازد که دیپلماسی فرهنگی به عنوان یک ضرورت در تامین منافع ملی بوده و به اصلاح روابط کشورمان با دیگر کشورها و بازیگران در عرصه‌های بین‌المللی کمک می‌کند.
سالهاست که برای ارتقای دیپلماسی در حوزه ادبیات و نشر در ایران تلاش می‌شود؛ فعالیت کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، آژانس‌های ادبی و برخی ناشران به شکل منفرد در این سال‌ها نتایج خوبی به همراه داشته است اما نتوانسته همه نیاز این حوزه را برطرف کند.
سعیده ارگانی مدیر بخش کپی‌رایت انتشارات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در گفت‌وگو با ایرناپلاس به تلاش فعالان حوزه دیپلماسی فرهنگی اشاره و به لزوم وجود تسهیلات دولتی و همکاری نهادها و سازمان‌های مرتبط برای بهبود اثربخشی دیپلماسی فرهنگی تاکید کرد.
جبهه‌گیری برخی کشورها برای دیپلماسی فرهنگی
ایرناپلاس: فکر می‌کنید برای بهبود وضعیت دیپلماسی فرهنگی لازم است چه ضرورت‌هایی اجرایی شود؟
ارگانی: در شرایطی که دیپلماسی سیاسی به نتیجه نمی‌رسد، بهترین راه دیپلماسی فرهنگی است به شرط اینکه در کشورها این حد از فهم وجود داشته باشد که فرهنگ عرصه متفاوتی با سیاست دارد و برای دیپلماسی فرهنگی جبهه‌گیری نکنند. در حوزه تبادل کپی‌رایت که بیشتر در آن حوزه فعال هستم، این مساله حتی در کشورهای اروپایی هم زیاد دیده می‌شود که اجازه مراودات داده نمی‌شود. این اتفاق به دلیل تحریم‌های سیاسی است که وجود دارد و آن دیدگاه را وارد عرصه فرهنگ می‌کنند.
این در حالی است که کانون پرورش فکری کودکان نوجوانان در حوزه کودک و نوجوان فعالیت می‌کند و این عرصه از هرگونه سیاست و جبهه‌گیری سیاسی به دور است، اما شاهدیم که برخی کشورها در این مسائل هم موضع می‌گیرند و حتی تبادل حق کپی‌رایت برای کودکان را با مسائل سیاسی مرتبط می‌کنند.
در این حوزه کاری که می‌توان انجام داد این است که تا جایی که امکان دارد، از طرف ایران با سابقه فرهنگی طولانی، این مسائل را با هم قاطی نکنیم و همچنان به تلاش‌هایمان برای عرضه فرهنگ به دنیا و وارد کردن محتوای مفید برای کودکانمان ادامه دهیم؛ ناامید نشویم همچنان‌که در واقع این کار را با حضور در نمایشگاه‌های فرهنگی در حوزه کتاب و فیلم انجام می‌دهیم.
ایرناپلاس: آیا در دیپلماسی ممکن است که سیاست و فرهنگ جدای از هم در نظر گرفته شوند؟
ارگانی: به طور قطع این دو هیچ ربطی به هم ندارند و نباید با هم قاطی شوند. عرصه فرهنگ کاملا جدا از عرصه سیاست است. البته در بسیاری از کشورهای پیشرفته مشاهده می‌شود که این دو را با هم در نظر می‌گیرند و از تفکیک آن جلوگیری می‌کنند.
در بسیاری از موارد حتی برای خرید حق کپی‌رایت در حوزه کودک که هیچ مساله سیاسی در آن نیست، از طرف کشورهایی مانند آمریکا، انگلیس و حتی به‌تازگی فرانسه، جلوی این مراودات به دلیل تحریم سیاسی گرفته می‌شود. این رویکرد بر همه عرصه‌ها تاثیر گذاشته است. باعث تاسف است که این مسائل با هم گرده زده می‌شود. شاید در نتیجه این روند به آینده جهان لطمه وارد شود.
ایرناپلاس: آیا قانون و معاهده‌ای وجود دارد که کشورها را ملزم به جداسازی دیپلماسی فرهنگی و دیپلماسی سیاسی کند؟
ارگانی: چنین قانونی را در کشور خودمان ندیدم و در تجربه‌هایی که داشتم در دیگر کشورها هم به آن برخورد نکردم، اما می‌دانم در آمریکا، همه ایالت‌ها یک قانون ثابت ندارند. تجربه‌های زیادی داشتیم که می‌دیدیم ناشری به ایران حق کپی‌رایت را می‌فروشد و با سازمان ایرانی قرارداد امضا می‌کند، اما سازمان دیگر در همان کشور اعلام می‌کند که این مساله مغایر با قوانین آنهاست.
در ایران اقدامی برای جلوگیری در این زمینه انجام نمی‌شود که مثلا کتابی را از کشوری ترجمه و چاپ نکنیم؛ البته به جز رژیم صهیونیستی که اجازه هیچ‌گونه مراورده‌ای با آنها نداریم. در دیگر کشورها هیچ ممانعتی برای فروش و خرید حق کپی‌رایت کتاب نداریم. این در حالی است که گاهی برخی کشورها مانع مراودات دیپلماسی می‌شوند؛ حتی در مواردی که به نفع آنها بوده و قرار است کپی‌رایت از آنها خریداری شود، جلوی این مساله گرفته می‌شود.
کمک شرکت‌های ثالث در ثبت قرارداد با دیگر کشورها
ایرناپلاس: آیا در سال‌های فعالیت شما رویکردی بوده که در نتیجه آن اقدامات برای دیپلماسی فرهنگی به نتایج بهتری برسد؟
ارگانی: قوانین بسیار سفت و سختی در بسیاری از کشورها درباره مبادله حق کپی‌رایت وجود دارد. در کشورهای جهان اول این موارد بسیار سخت می‌شود و نمی‌توان مانع آن شد؛ اما توانستیم راه‌های قانونی پیدا کنیم تا جلوی این قوانین گرفته شود. برای مثال از طریق شرکت‌های ثالث با ناشرانی که در انگلیس و آمریکا فعال بودند و منع قانونی برای همکاری با ایران داشتند، قرارداد بستیم. برای مثال شرکت‌هایی که در ترکیه فعالیت می‌کنند. البته به صورت شفاف این مساله را برای همکار در دیگر کشورها توضیح دادیم و تلاش کردیم بند قراردادها را کاملا قانونی انجام دهیم.
روند کمک کشور ثالث برای تبادل حق کپی‌رایت به این صورت است که ناشران در دیگر کشورها حق کپی‌رایت را به ناشر یا شرکتی که در کشور دیگری مانند ترکیه فعالیت می‌کند، می‌فروشند. این قرارداد به شکل جهانی worldwide تنظیم شده است و امکان واگذاری به شریک دوم را دارد. یعنی شرکت یا ناشر در کشور سوم، این اجازه را دارد که قرارداد را با کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان ببندند. از این راه توانستیم قراردادهایی با دیگر کشورها ببندیم و کتاب‌هایی را برای کودکان ترجمه و چاپ کنیم. همچنین مشکلات پرداختی در این روند حل شده است.
همچنین با نویسنده و تصویرگر در دیگر کشورها به صورت مستقیم وارد مراوده شدیم. برای مثال ناشری که قوانینش اجازه نمی‌داد با شرکت رسمی در ایران قرارداد ببندد، با شخص نویسنده و تصویرگر قرارداد بستیم و منع قانونی را برطرف کردیم. این راه‌ها را انجام دادیم تا مسیر ادامه داشته باشد و بتوانیم در حوزه کتاب کودک به کار خود ادامه دهیم اما در این شرایط، کار کردن خیلی سخت است و به انرژی و کار چند برابر لازم دارد. نمی‌توان متوقف شد و باید به راهمان ادامه دهیم تا شرایط بهتر شود.
ایرناپلاس: چه مطالبه‌ای از دولت برای تسهیل دیپلماسی فرهنگی می‌توان داشت؟
ارگانی: تنها کاری که می‌توان انجام داد از طریق دولت‌ها انجام می‌شود. دولت‌ها باید همه تلاش خود را برای کاهش تاثیر تحریم‌ها انجام دهند. زیرا این مساله می‌تواند در پیشرفت دیپلماسی فرهنگی بسیار تاثیرگذار باشد و در نتیجه آن انجام کار برای سازمان‌ها و نهادهای ایرانی ساده خواهدشد. راه رسیدن به این هدف، پیش بردن دیپلماسی است که از طرف ایران شروع شده است و باید به سرانجام برسد، تا بتوانیم فعالیت داشته باشیم.
برای مثال در سالی که برجام امضا شد، در نمایشگاه کتاب بلونیا شاهد تحولی بودیم؛ ناشران و مخاطب‌های این نمایشگاه می‌خواستند کتاب‌های ایران را کشف و چاپ کنند؛ حتی از ناشران انگلیسی و آمریکایی درخواست حق کپی‌رایت داشتیم، اما به محض برهم خوردن برجام و... همه اینها از بین رفت. یعنی برجام تاثیر بسیار زیادی دارد و نمی‌توان آن را نادیده گرفت. تنها در این شرایط است که می‌توانیم فرهنگ ایران را بیشتر به کشورهای دیگر عرضه، کتاب‌هایمان را معرفی و نویسندگان و تصویرگران کتاب‌هایمان را به کشورهای مختلف معرفی کنیم.
«گرنت» مانع مالی را کنار می‌زند
ایرناپلاس: چند سالی است که در ایران طرح گرنت(حمایت از ترجمه و انتشار کتاب ایرانی در بازارهای جهانی) اجرا می‌شود؛ اعلام شده بودجه این طرح فقط یک میلیارد تومان است و با در نظر گرفتن قیمت ارز مبلغ کمی را شامل می‌شود؛ به نظر شما افزایش بودجه این طرح می‌تواند تاثیر تشویقی در همکاری ناشرهای خارجی با ایران داشته باشد؟
ارگانی: به طور قطع اجرای این طرح‌ها می‌تواند تاثیر داشته باشد، زیرا بسیاری از ناشران به دلایل مالی نمی‌توانند این اقدامات را انجام دهند و گرنت مانع مالی را کنار می‌زند. یکی از موانع هم این است و همه چیز دیپلماسی سیاسی و تحریم‌ها نیست. اگر بتوانند بودجه گرنت را برای ناشرها بالا ببرند، شاهد تاثیر آن در افزایش مبادلات حق رایت خواهیم بود.
پیش از آن شاهد اجرای گرنت در تعداد زیادی از کشورها بودیم و ایران دیرتر پا به عرصه گذاشت. از وقتی که گرنت در ایران راه‌اندازی شده، فروش کپی‌رایت رونق بیشتری پیدا کرده است. گرچه شاید بودجه این طرح به اندازه لازم نباشد، اما گام مثبتی بود که در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان آن را احساس کردیم.
در هر صورت از گرنت کشورهای دیگر استفاده می‌کنیم وقتی ناشری بتواند کتاب را با کمک هزینه دریافت کند، می‌تواند تیراژ را بالا ببرد و عنوان‌های بیشتری را چاپ کند. هرچند متاسفانه به دلالیل افزایش قیمت ارز موسسه مجبور شده که بودجه را پایی بیاورد و می‌تواند تاثیر منفی داشته باشد.
ضرورت حمایت از آژانس‌های ادبی
ایرناپلاس: شاهد فعالیت بین‌المللی آژانس‌های ادبی و ناشرهایی به صورت فردی هستیم، این در حالی است که هنوز در بخش موسسه‌های فرهنگی که زیر نظر دولت است، بخشی به نام آژانس ادبی نداریم. به نظر شما برای تسهیل عملکرد آنها چه اقداماتی می‌تواند انجام شود؟
ارگانی: دولت باید از همه حوزه‌ها حمایت کند، زیرا آژانس‌های ادبی در عرصه بین‌الملل فعالیت‌های خوب و جدی انجام می‌دهند و جای آنها در صنعت نشر خالی بود. ناشران به تنهایی نمی‌توانستند اقدامات بین‌المللی خود را به نتیجه برسانند. موسسه‌ای مانند کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان با امکانات و سابقه‌ای که دارد، از قدیم کار آژانس‌های ادبی را انجام می‌داد، اما بسیاری از نشرها به تنهایی نمی‌توانستند در عرصه‌های بین‌المللی فعالیت داشته باشند.
آژانس‌ها باید حمایت شوند تا با پشتوانه مالی و قانونی فعالیت کنند. اقدامات در حوزه ادب که در آژانس‌های ادبی انجام می‌شود، خیلی دیر بازده است. آنها باید پشتکار به خرج دهند و ناامید نشود تا فعالیت آنها انجام شود، قرارداد امضا کنند و بتوانند سودآوری داشته باشند.
نظر شما