ابر تیره بی اعتمادی و کدورت که ۶ سالی می‌شود بر مناسبات ایران و عربستان سایه انداخته، گویا در حال گذر از آسمان روابط دو کشور است. آگاهی از تغییر فضای بین‌الملل، مزایای منافع مشترک چون حفظ امنیت منطقه، بازسازی مناسبات را به گزینه منطقی و غیرقابل چشم‌پوشی نزد تهران و ریاض تبدیل کرده است.

از سال ۹۴ روابط ایران و عربستان به خاطر اعدام شیخ نمر و تعرض برخی نیروهای خودسر به سفارت عربستان در تهران به سردی گرایید. با گسترش و تعمیق دامنه اختلاف‌نظرها میان تهران و ریاض در حوزه‌هایی چون یمن و مذاکرات هسته‌ای، برخی کشورهای عربی چون بحرین، امارات و  مصر هم به تاسی از عربستان مسیر روابط با ایران  را دنبال کردند.

فضای قطبی حاکم  بر عرصه بین‌المللی و بی‌اعتمادی گسترده، اسباب بی‌توجهی به  توصیه‌های مبتنی بر الزامات ترمیم روابط دو کشور قدرتمند برای حفظ ثبات و امنیت منطقه و تلاش‌های احتمالی میانجی‌گرانه را فراهم می‌آورد، تا اینکه تغییر واقعیت‌های عرصه میدانی، به استقبال دو کشور ازمیانجی‌گری عراق و آغاز مذاکراتی منجر شد که از چند ماه پیش آغاز شده و با تغییر دولت در ایران شتاب گرفت.

سیگنال‌های مثبت تهران و ریاض و خوشبینی به روند گفت و گوها

مقام‌های تهران و ریاض در مورد روند گفت وگوهای دوجانبه نظر مثبتی دارند و در این ارتباط سیگنال‌های مثبتی از خود ساتع می‌کنند. آخرین نمونه از این سیگنال ها را وزیر خارجه عربستان در سفر به آمریکا و در گفت و گو با روزنامه «فایننشال تایمز» فرستاد.

اظهارات اخیر «فیصل بن فرحان» در «صمیمانه» و «اکتشافی» خواندن  روند مذاکرات میان دو طرف گویای رویکرد مثبت رهبران ریاض به ترمیم مناسبات با تهران است. البته وزیر خارجه سعودی در واشنگتن و در گفت وگو با این روزنامه آمریکایی  مدعی شد که منطقه با شتاب ایران در فعالیت های هسته ای خود وارد مرحله خطرناکی می شود و تاکید کرد که ایران باید فعالیت هایی را که ناقض توافق هسته ای است متوقف نماید، اما درعین حال رویکرد مثبت کشور متبوعش به مذاکره با ایران را پنهان نکرد.

فرحان درباره مذاکرات تهران- ریاض گفت: این مذاکرات دوستانه بوده ولی تاکنون نتایج ملموسی به همراه نداشته است. ما نسبت به این گفتگوها جدی هستیم. ما همواره گفته‌ایم که می‌خواهیم راهی برای باثبات کردن منطقه بیابیم.

ایران هم بارها رویکرد مثبت خود به مذاکرات را به صراحت بیان کرده است. روز ۱۶ مهر ماه بود که «حسین امیرعبداللهیان» وزیر خارجه کشور در نشست مطبوعاتی خود با خبرنگاران در لبنان گفت: مذاکرات ایرانی - سعودی در مسیر درست خود قرار دارد و نیازمند گفت‌وگوهای بیشتر در این زمینه است. تا این مرحله به نتایجی رسیده‌ایم و نسبت به اجرای توافقات در زمان مناسب اقدام و اطلاع رسانی خواهیم کرد.

وزیر امور خارجه با بیان اینکه ایران قطع کننده روابط دیپلماتیک با عربستان نبود گفت: چند سال  پیش این تصمیم از سوی عربستان سعودی اتخاذ شد. وی با بیان اینکه ایران از استمرار گفتگوها و نتایج عملی که به نفع دو طرف و منطقه باشد استقبال می‌کند، مذاکرات موجود میان دو کشور را سازنده توصیف کرد و گفت: امیدواریم دوطرف به نتایج خوبی  در این زمینه دست پیدا کنند. ایران و عربستان دو کشور مهم در منطقه هستند. نقش دو کشور در کمک به امنیت پایدار، توسعه و رشد منطقه مهم است.

امیرعبداللهیان خاطرنشان کرد: جمهوری اسلامی ایران به نقش سازنده خود در منطقه ادامه می‌دهد و گفت و گو و همکارهای منطقه ای را رمز مهمی برای کمک به پیشرفت منطقه می‌داند.

امنیت منطقه؛ فصل مشترک دغدغه‌های تهران وریاض

«امنیت و ثبات منطقه» را می‌توان از دغدغه‌های مشترک و شاید نقطه اتکایی برای تمایل به مذاکره و همگرایی احتمالی دو کشور دانست. وزیر خارجه عربستان از تمایل کشورش برای یافتن «راهی برای باثبات کردن منطقه» می گوید و وزیر خارجه کشور از « نقش دو کشور در کمک به امنیت پایدار، توسعه و رشد منطقه». ایران و عربستان به عنوان دو قدرت مهم منطقه، از نقش خود و تاثیر همکاری با یکدیگر درایجاد ثبات و امنیت منطقه آگاه هستند .

بر این مبنا نشانه‌های روشنی از اراده جدی تهران و ریاض برای ترمیم روابط از دست رفته وجود دارد. جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی اراده خود برای گشایش مناسبات مسدود شده را آشکار ساخته‌اند. آگاهی از تغییر فضای بین‌الملل، مزایای منافع مشترک چون حفظ امنیت منطقه، بازسازی مناسبات را به گزینه منطقی و غیرقابل چشم‌پوشی نزد تهران و ریاض تبدیل کرده است.

جمهوری اسلامی ایران همواره تمایل خود به توسعه روابط با همسایگان و گسترش مناسبات منطقه‌ای را به صورت شفاف بیان کرده است. تهران با طرح ابتکار عمل‌هایی چون مجمع گفت وگوهای منطقه‌ای و طرح صلح هرمز که بر مشارکت وهمکاری جمعی کشورهای منطقه مبتنی است، رویکرد منطقه‌ای تعامل‌جویانه و نظر خود درمورد مساله امنیت و ثبات منطقه را عملا به همسایگانش اثبات کرده است.

روز نخست مهرماه بود که «سعید خطیب زاده» سخنگوی وزارت امور خارجه کشورمان اظهار داشت: فکر می کنیم اگر دولت پادشاهی عربستان سعودی به این پیام جمهوری اسلامی ایران توجه جدی کند که راه حل مشکلات در منطقه ، درون خود منطقه است و باید به یک ساز و کار فراگیر منطقه ای برسیم، ما می توانیم رابطه پایدار و خوبی میان دو کشور مهم منطقه یعنی ایران و عربستان داشته باشیم.

از نگاه بسیاری ناظران، به نظر می رسد در شرایط حاضر عربستان نسبت به ترمیم روابط با ایران به جمع‌بندی نهایی رسیده است. الزامات بین‌المللی بعد از روی کار آمدن «جو بایدن» رئیس‌جمهوری آمریکا و پایان دریافت حمایت‌های بی چون و چرای «دونالد ترامپ» در ازای خریدهای تسلیحاتی هنگفت، فرسودگی۶ ساله در جنگ یمن، افزایش آسیب‌پذیری مواضع عربستان در برابر نیروهای مردمی یمن، شکاف میان اعضای «شورای همکاری خلیج فارس» و اختلاف با متحدان قبلی از جمله امارات، گسترش ناامنی در منطقه، و ... ریاض را به فکر بهبود روابط با ایران انداخته است. چنانکه حتی «سلمان بن عبدالعزیز» پادشاه عربستان سعودی در سخنرانی خود برای هفتاد و ششمین نشست سالانه مجمع عمومی سازمان ملل متحد با تاکید بر اهمیت تحکیم امنیت، ثبات و حمایت از راه حل‌های صلح آمیز درمورد پیشرفت مذاکرات کشورش با ایران ابراز امیدواری کرد.