مهسا مژدهی: نخست وزیر عراق برای آخرین بار در طول مدت کاری اش وارد تهران شد تا برخی از مسائل باقی مانده بین تهران و بغداد را پیگیری کند.این نخستین بار نیست که مصطفی الکاظمی نخست وزیر عراق به تهران می آید تا در مورد روابط وموضوعات مشترک میان دو کشور با مقامات کشورمان به گفتگو بنشیند. او اما نخستین مقام خارجی است که بعد از روی کار آمدن دولت سیزدهم به دیدار ابراهیم رییسی آمده است. او برای این سفر در زمانی که تلفنی به رییس جمهور ایران تبریک میگفت، دعوت شده بود. الکاظمی در آستانه انتخابات عراق در پی آن است تا پرونده ‌های باقی مانده خود را تکمیل کند.
 

هدف از سفر چه بود؟

پیش از آنکه الکاظمی به ایران بیاید گفته شد که  نخست وزیر عراق در سفر به تهران و در دیدار با مقام‌های کشورمان درباره ه مساله مهم رایزنی خواهد کرد.

مساله مهم آب و گاز: بحث انرژی میان ایران و عراق همواره موضوعی مهم و چلش برانگیز برای دو طرف بوده است. در سال های اخیر این مساله بیش از پیش پررنگ شد. چرا که عراق با بحران شدید در حوزه انرژی رو به روست و همزمان خشکسالی و بحران آب در منطقه زنگ خطر را برای همه طرف ها به صدا در آورده است. عراقی ها مدعی اند که ایران در ارسال گاز به عراق باعث شده تا اختلالاتی در شبکه برق و گاز این کشور ایجاد شود. همین امر بحران های اجتماعی را هم در کشور همسایه رقم زده است. با این حال به نظر می رسد که تهران در حدود دو سال گذشته نتوانسته طلب خود را بابت انرژی از عراقی ها دریافت کند. این کشور به بهانه تحریم های امریکا در پرداخت پول انرژی که از ایران دریافت می کند، تعلل کرده است.

الکاظمی همچنین به دنبال آن است تا ایران را متقاعد کند که صادرات گاز خود را از سر بگیرد. به نظر می رسد که تهران هم مایل است تا با حل موضوع پرداخت های عراق به ایران و پول های بلوکه شده ما در بغداد، بار دیگر صادرات گاز را از سر بگیرد.که در اینباره رئیس اتاق مشترک بازرگانی ایران و عراق اظهار داشت: توافقاتی در مورد پول‌های بلوکه شده ایران در عراق صورت گرفته و تعامل در حال انجام است، از همین روی به نظر جای نگرانی در این مورد نیست و توسعه روابط دو کشور مهم‌تر از این مسئله است.

میانجیگری منطقه ای: اختلافات میان تهران و ریاض کماکان محور اصلی اتفاقات در خاورمیانه اند. در این میان دولت عراق در ماه های اخیر نشان داده تا مایل است نقشی در حل این اختلاف بازی کند.  از ابتدای امسال عراق موفق شد تا فضایی برای گفتگوها میان تهران  و ریاض ایجاد کند. سه دور از این مذاکرات بین دو کشور برگزار شد و بعد با برپایی نشست بغداد در ماه جاری، به نظر می رسید که عراق قصد دارد مهم ترین کارت خود را رو کند و مقامات ارشد دو کشور را کنار هم قرار دهد. با این حال حداقل در ظاهر چنین پروژه ای موفق نشد. هر چند حالا فرات نیوز مدعی شده که دیدارهایی بین دو طرف در این نشست شکل گرفته است. بعد از این نشست ایران تمایل خود را برای ادامه گفتگوهای دوره ای با عربستان نشان داد تا شاید طلسم قطع رابطه بالاخره شکسته شود و تهران و ریاض به سمت گفتگوی مستقیم با یکدیگر بروند.

از سوی دیگر ایالات متحده هم دیگر مایل به نقش آفرینی زیادی در خاورمیانه نیست و به آن سو می رود تا بر خلاف دوره جمهوری خواهان، مشکلات در خود خاورمیانه حل وفصل شوند. عقب نشینی آنها از عراق و خروج پاتریوت های امریکایی از عربستان که روز شنبه اعلام شد هم بخشی از همین مسیر است. تحلیلگران معتقدند که این خروج به معنای آن است که سعودی ها چراغ قرمز خود را برای حل جدل هایشان در منطقه نشان داده  و رویکرد نرم تری نسبت به اختلافات به ویژه با ایران از خود نشان داده اند. 

الکاظمی پیش از اینکه راهی سفر خود به تهران شود، به کویت سفر کرده بود و یکی از محورهای گفتگوهایش در این کشور، موضوع میانجیگری بین ایران و عربستان بود. گفته می شود که او از مقامات کویتی دعوت کرده تا رویکرد مشابهی را اتخاذ کنند.

تحولات شمال عراق: یکی دیگر از موارد مورد بحث میان تهران و بغداد مسائل امنیتی است که دو طرف را درگیر خود کرده است. شمال عراق و گروهک های تروریستی در این ناحیه موجب نگرانی هایی برای هر دو کشور است. ایران به ویژه مایل است تا راهکاری برای حل این مساله در مرزهای خود بیابد. هجدهم شهریور خبرهایی در مورد حملات ایران به گروهک های تروریستی در شمال عراق منتشر شد. فرمانده نیروی زمینی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی گفت: «سال‌هاست که گروه‌های تروریستی و ضد انقلاب وابسته به استکبار جهانی و سرویس‌های جاسوسی بیگانه از جغرافیای اقلیم شمال عراق برای برهم زدن امنیت و آرامش مناطق مرزی ایران و ایجاد اذیت و آزار برای مردم ساکن در این مناطق استفاده می‌کنند و در این خصوص به دولت عراق و مسوولان اقلیم شمال این کشور تذکرات لازم داده شده است.» به نظر می رسد که دو طرف مایلند تا در مورد این وضعیت با یکدیگر بیشتر گفتگو کنند.

عراق مایل است که کارهای نیمه تمامش با ایران را تمام کند. سفر الکاظمی که به پایان کار خود در عراق نزدیک می شود هم در همین شرایط شکل گرفته است. ایران می تواند نیرویی موثر در انتخابات پیش رو هم باشد و بعید نیست که نخست وزیر عراق موضوع انتخابات آینده را هم باز کند. از سوی دیگر الکاظمی تحت فشار ایالات متحده است تاحملاتی که امریکایی ها می گویند از سوی گروه های متحد با ایران اتفاق می افتد، متوقف شود. پیش از این هم در سفرهای وزیرخارجه این کشور به تهران موضوعات مشابهی مطرح شده بود. اولویت های دو کشور در شرایط فعلی، یافتن راهی برای پرداخت پولهای ایران، صدور گاز به عراق و حل بحران ها در خاورمیانه و شمال عراق است.

هدف اصلی الکاظمی در سفر به ایران تامین ثبات در عراق است

قاسم محبعلی کارشناس مسایل خاورمیانه در گفتگو با خبرآنلاین می گوید: ایران و عراق از نظر تجاری روابطشان به نسبت گذشته روابط نسبتا مناسبی است. اما مساله تحریم ها و انتقال پول کماکان وجود دارد و باعث می شود تا طرفین نتوانند به راحتی با یکدیگر معامله کنند و مجبورند از راه هایی مانند تهاتر یا خرید از عراق استفاده کنند. وقتی ما انرژی و سوخت به آنها می فروشیم که ارزش دلاری دارد، به نفع مان نیست که از مواردی که گفتم استفاده کنیم.  اما حالا در بانک های عراقی پول های ما ضبط است. این یکی از مواردی است که امیدواریم در گفتگوهای اخیر این موضوع مد نظر دو طرف قرار گرفته باشد.

او در مورد گسترش روابط بین دو کشور می گوید: روابط ایران و عراق تحت تاثیر مسائل سیاسی و امنیتی است تا مسائل اقتصادی . اینکه اطمینان حاصل شود که انتخابات عراق موفق خواهد بود و با خروج امریکایی ها مشکلی پیش نمی آید، مسائلی است که تهران باید به آن بپردازد.

مدیر کل اسبق میز خاورمیانه در وزارت خارجه با تاکید بر لزوم عادی سازی روابط ایران و عربستان درباره میانجیگری عراق بیان کرد: عراق بسیار مایل است تا از میزان برخورد ها بین عربستان و ایران که خاک این کشور را تحت تاثیر قرار می دهد کاسته شود. اما روابط تهران و ریاض تحت تاثیر میانجیگری عراق نیست. هر چند که برای الکاظمی بسیار اهمیت دارد تا چنین نقشی را در منطقه ایفا کند و در صورت موفقیت آمیز بودن آن به خود ببالد.  این کشور همسایه دو طرف و محلی برای گفتگوست. اما حالا با توجه به شکاف های جدید و رقابت های تازه ای که در منطقه و همراه با آن احتمال کاهش حضور امریکا در منطقه و عربستان به وجود آمده و گسترش نقش قطر و ترکیه به جای عربستان و امارات در حمایت از طالبان  نارضایتی ریاض از وضعیت خاورمیانه بالا خواهد گرفت. اگر ایران سیاست هوشیارانه ای داشته باشد، باید از این موقعیت به هر نحوی استفاده کند. عربستان هم شاید همین علاقه را داشته باشد تا بتواند با نزدیک شدن به ایران مشکلات خودش را حل کند. ایران باید سیاست همه جانبه را در منطقه دنبال کند تا مشکلاتی که با عربستان هست را با شیوه های دیپلماتیک حل کند. در نتیجه هم منافع ایران و هم عربستان و هم کشوری چون عراق تامین خواهد شد. در این میان بغداد هم تلاش دارد تا واسطه گری کند.

محبعلی درباره مساله آب بین ایران و عراق که گفته می شود از محورهای مورد توجه دو طرف بوده تاکید می کند: یک موضوع حل نشده هم بازگشت عراق به قرارداد الجزایر است. هنوز عراقی ها این قرار داد را نپذیرفته اند. رودخانه هایی که از ایران به عراق می رود در چشم عراقی ها به عنوان ابزاری در دست ایران دیده می شود. دو طرف اگر قرارداد مشخصی داشته باشند می توانند این مساله را حل کنند چرا که مشکل آب تنش بسیاری برای بغداد و تهران ایجاد کرده است. اما تا زمانی که دولت این کشور نخواهد به قرار داد ۱۹۷۵ برگردد، ایجاد یک سیستم کارآمد در مورد آب هایی که از سمت ایران به عراق جاری هستند ممکن نیست.

هنوز وضعیت و اینده عراق روشن نیست. به ویژه اینکه بعد از خروج و کاهش حضور امریکا چه اتفاقی می افتد روشن نیست. یکی از مسائلی که به نظر من از سوی الکاظمی در سفر دنبال شده و می تواند اصلی ترین هدف او هم باشد این بوده که زمینه ای را به وجود بیاورد که انتخابات بعدی به صورت ارام برگزار شود و از نقش سازنده ایران استفاده کند. چون ممکن است برخی احزاب رای بیاورند که خیلی با ایران همراه نباشند. به ویژه اینکه بعید نیست دولت بعدی شدت بیشتری را برای نزدیکی به اعراب دنبال کند.ایران باید کمک کند تا ثبات ساختار عراق حفظ شود. فرقی ندارد که چه کسی در این کشور نخست وزیر باشد. ثبات آن به نفع ایران است و بهتر است که ساختار و ثبات این کشور دچار تحول شود.

او در مورد مشکلاتی که در شمال عراق وجود دارد و ایران در صدد ارام کردن گروهک های تروریستی در شمال عراق است گفت: دولت عراق در شمال این کشورحاکمیتی ندارد. دولت کردها در شمال عراق حاکم است و همان گروه های اصلی هم نیستند که همه قدرت را در این منطقه در دست داشته باشند. اما با حفظ ثبات و امنیت در این کشور دولت می تواند حاکمیت خود را بر کل عراق بسط دهد. ولی در شرایط فعلی هر چند حتما صحبت هایی شده اما الکاظمی قادر به کمک در این زمینه نیست. بلکه ایران باید با دولت این ناحیه به گفتگو بپردازد. ایران دو سرمایه در عراق دارد یکی شیعیان و دیگری کردها هستند و باید روابط متوازن خود را با هر دو طرف حفظ کند تا خطری متوجه امنیت ایران نشود.
 

>>> این مطالب را هم بخوانید:
ادعای العربی از سفر الکاظمی به تهران؛چهار مساله مهم در دستور کار/برهم صالح روز تحلیف رئیسی حامل پیامی از آمریکا بود؛حسین به‌دنبال پاسخ آمد
پیام جدید الکاظمی به کشورهای عربی از بغداد
منافع ملی ما در گوشه‌ای کز کرده؛آیا راهبرد امیرعبداللهیان راه‌گشاست؟

310312/23