به گزارش ایمنا، کارشناسان معتقدند که باید با ارائه خدمات اولیه شهری و احترام، وضعیت این بخش از شهر را سروسامان داد؛ همانطور که در کل دنیا حاشیه‌نشینی بخشی از جامعه شهری محسوب می‌شود. این گزارش را که پیش‌تر در «پانزدهمین شماره مجله الکترونیک شهرگاه» منتشر شده است، در ادامه می‌خوانید:
گیتی اعتماد کارشناس شهرسازی و معماری در گفت‌وگو با «شهرگاه» موضوع جمع‌آوری حاشیه‌نشینی ظرف ۳ سال را امری غیرممکن دانست و گفت: در مورد حاشیه‌نشینی یا سکونتگاه‌های غیررسمی همانند خاک سفید، گروهی هستند که بدون کمک دولت، سرپناهی را برای خودشان تأمین کرده و دولت نه تنها به آنها کمکی نمی‌کند، بلکه گاهی چوب لای چرخ حاشیه‌نشینان می‌گذارد.
او در ادامه اضافه کرد: دولت می‌تواند به این بخش از جامعه شهری خدمات‌رسانی کرده و سکونتگاه‌های غیررسمی را جمع‌وجور کند، اما متأسفانه هر زمانی که دولت در این امر مداخله کرده، وضعیت را بدتر کرده است.
این کارشناس شهرسازی و معماری با اشاره به اینکه طرح‌هایی همچون «مسکن مهر» یا «مسکن ملی» طرح‌های قابل‌قبولی نیست، اظهار کرد: دولت در بحث مسکن مهر برای گروه‌های خیلی پایین هیچ کاری نتوانست انجام دهد، چرا که این گروه‌ها پول اولیه برای ثبت‌نام در مسکن مهر را نداشتند. ضمن آنکه مسکن مهر فاقد کیفیت در مناطق کاملاً دورافتاده احداث شد که هیچ‌گونه خدماتی نداشت و تقریباً زندگی در آن غیرممکن بود. مناطقی همانند شهر پردیس یا پرند، بیشتر برای قشر متوسط بود.
اعتماد در پاسخ به این سوال که آیا مشکل بخش حاشیه‌نشینی شهرها صرفاً بحث مسکن است یا مشکلات دیگری هم دارند؟ گفت: با قاطعیت می‌توان گفت که صرفاً بحث مسکن نیست. اگر مردم دارای شغل و درآمد مناسب باشند، نیازی نیست که دولت به دنبال تهیه مسکن برای بخشی از جامعه باشد. در حال حاضر حتی طبقه متوسط هم با مشکلات جدی اقتصادی مواجه هستند تا جایی که دور از انتظار نیست اگر بگوییم قشر متوسط هم فاصله‌ای با حاشیه‌نشینی ندارند و دولت حتی برای این قشر هم نتوانسته کاری انجام دهد.
او با اشاره به سیاست‌های حوزه مسکن در کشورهای کمونیستی مانند چین، کوبا و کشورهای تقریباً آزاد همچون اتریش و انگلیس، تصریح کرد: به عنوان مثال کشورهایی چون اتریش و انگلیس یکسری خانه‌های ارزان قیمت دارند که پس از جنگ جهانی دوم ساخته شد و با قیمت خیلی پایین به اقشار ضعیف همانند مادران سرپرست خانوار که تعدادشان هم زیاد است، اختصاص داده شد. این در حالی است که برخی افراد بیکار حتی اجاره نمی‌دهند. همچنین در کشور کوبا دو نسل در یک خانه زندگی می‌کنند گرچه شرایط سختی است اما در این کشورها تقریباً کسی بدون خانه نیست. در کشور ما حتی طبقه متوسط هم مشکل مسکن دارند، تا جایی که یکی از دلایل عدم ازدواج جوانان، مشکل مسکن است، بنابراین تنها حاشیه‌نشینان نیستند که مشکل مسکن دارند.
ساکنان کلانشهرها به دو دسته «شهروند» و «شهرنشین» تقسیم می‌شوند
سیدرضا حسینی‌لاهیجی استاد دانشگاه و مشاور زیباسازی و مدیریت شهری در پاسخ به این سوال «شهرگاه» که آیا مشکل حاشیه‌نشین‌ها تنها مسئله مسکن است؟ گفت: با مطالعه شهرهای موفق دنیا به این نتیجه می‌رسیم که حاشیه‌نشینی همانند ایران ندارند و موضوع حاشیه‌نشینی به شکلی که امروزه در کشورهای جهان سوم باب شده، در بسیاری از شهرهای موفق دنیا وجود ندارد.
مشاور زیباسازی و مدیریت شهری با تأکید بر اینکه «حاشیه‌نشینی» نام مؤدبانه «حلبی‌آباد» بوده و درواقع «انقلاب» شد که حلبی‌آباد سروسامان یابد، تاکید کرد: قرار بود حاشیه‌نشینان هم شهروند باشند و دلشان برای شهرسازی بسوزد. در حال حاضر افرادی که در شهرها زندگی می‌کنند به دو دسته «شهروند» و «شهرنشین» تقسیم می‌شوند. بسیاری از افراد در تهران شهرنشین هستند، به این معنا که دلشان برای شهر نمی‌سوزد و هیچ تعلق خاطری به شهر ندارند و تنها برای کسب درآمد یا دلیل دیگری، به یک شهر بزرگ مانند تهران مهاجرت کرده‌اند.
او با بیان اینکه اگر تمامی خدمات در شهرهای کوچک مهیا باشد، نیاز به ماجرت به شهرهای بزرگ نیست، گفت: ۸ شهر بزرگ مانند اصفهان، تبریز، تهران، مشهد و… به نام «کلانشهر» در ایران وجود دارد که دارای حاشیه‌هایی هستند که از خود شهر بزرگ‌تر است و این بزرگترین گرفتاری شهرنشینی و تمدن شهری است. بنابراین حاشیه‌نشینی حذف نمی‌شود، بلکه باید ساماندهی شود.
این استاد دانشگاه بر این باور است که باید تجربه شهرهای موفق دنیا را دید و بررسی کرد. به عنوان مثال علی‌رغم اینکه «پاریس» شهر آلوده‌ای است، اما حومه این شهر وضعیت بسیار مناسبی دارد. در ۱۵ کیلومتری شهر پاریس روستایی قرار دارد که امروز به شهر تبدیل شده، وضعیتی به مراتب بهتر از پاریس دارد و در نزدیکی همان شهر کوچک، مجموعه‌ای از آپارتمان‌های کوچک برای کارگران و سیاه‌پوست‌هایی که از آفریقا برای کارگری می‌آیند، وجود دارد. تمام خدمات شهروندی برای آنها در همان شهر کوچک در نظر گرفته شده که نیازی برای مراجعه به شهر پاریس نداشته باشند. به عبارت دیگر، حومه شهر پاریس به این شکل ساماندهی می‌شود.
به گفته مشاور زیباسازی و مدیریت شهری، بهتر است که دولت خدمات شهروندی را در تمامی شهرهای کوچک و بزرگ در نظر گیرد تا مردم به عنوان شهروند و نه شهرنشین در شهرها سکونت داشته باشند. اگر برای نیروی کار تخصصی و کارگری نیاز به مهاجرت داریم، باید حاشیه تعریف شود، محدوده داشته باشد و تمامی خدمات از جمله حمل‌ونقل عمومی برای این مناطق در نظر گرفته شود. ضمن اینکه نباید لقب زشت «حاشیه‌نشینی» بر روی آنها گذاشت، چرا که مانند همان «حلبی‌آباد» است.
حسینی لاهیجی در پایان یادآور شد: جالب آنکه بیشتر مدیرانی که در پایتخت هستند، اهل تهران نبوده و شهرنشین هستند؛ نه شهروند. وقتی صحبت از حاشیه‌نشینی می‌شود باید نگاهی به نقشه تهران کرد. در حال حاضر اطراف منطقه یک را با خطوط مرزی محدوده مرتبط با منطقه یک که همان حاشیه‌نشین است، مشخص کردند و من این وعده را می‌دهم که تا ۱۰ سال دیگر هیچ مدیری نتواند این مناطق را ساماندهی کند.
شهرهای پیشرو دنیا حاشیه‌نشینی را به رسمیت می‌شناسند
مهران زواره‌محمدی معمار و عضو کمیته معماری شورای شهر تهران در گفت‌وگو با «شهرگاه»، حاشیه‌نشینی را نوعی معضل یا بیماری دانست که براثر مهاجرت از شهرهای کوچک و روستاها به وجود آمده و روند صنعتی شدن باعث این مسئله بوده که در کل دنیا هم وجود دارد.
زواره‌محمدی با بیان اینکه توسعه حاشیه‌نشینی را می‌توان در همه شهرها مشاهده کرد، گفت: اگر وضعیت حاشیه‌نشینی شهرهای ایران را با دیگر شهرهای پیشرو در دنیا از جمله آلمان مقایسه کنیم، تفاوت جدی در بین این شهرها وجود دارد. به این معنا که آنها حاشیه‌نشینی را به رسمیت شناخته‌اند. در چنین شرایطی، معضلات هم دیده شده و برای آن راه‌حل ارائه می‌شود.
عضو کمیته معماری شورای شهر تهران با تاکید بر اینکه حاشیه‌نشینی تنها یک کالبد و ساختمان زشت نیست، اضافه کرد: مردم و فرهنگ در این کالبد حضور دارند و وقتی در جامعه دیده نشوند، خشمشان مضاعف شده و باعث بروز انواع و اقسام مشکلات اجتماعی و فرهنگی در درون شهرها می‌شوند. شهرنشینی یعنی بخش‌هایی از شهر مورد غفلت واقع شده که مسئله‌ای حائز اهمیت است.
این متخصص معماری با بیان اینکه تعریف حاشیه‌نشینی به ما می‌گوید که «نباید بخش‌هایی از شهر مورد غفلت واقع شود وگرنه مشکلات عدیده فرهنگی، ترافیکی، اجتماعی و … به‌وجود می‌آید»، گفت: شهر باید این بخش از جامعه را بپذیرد و با دقت بیشتری به آن رسیدگی کند.
زواره‌محمدی با اشاره به اینکه مهاجرت به شهرها، هدیه‌ای برای آن محسوب می‌شوند، تاکید کرد: مهاجرت به شهرها به عنوان نیروی کار ارزان و هدیه برای آن شهر هستند و شهر باید خدمات ویژه به این مهاجران ارائه دهد یا برنامه‌ریزی آمایش شهری داشته باشد و هیچ مهاجری را نپذیرد، اما وقتی در این بخش غفلت واقع شده، نباید آن را حذف کرد بلکه باید از لحاظ کیفی ارتقا یابد و قابل احترام باشد.
عضو کمیته معماری شورای شهر تهران در ادامه افزود: در قوانین و مقررات کشورهای پیشرفته، اسناد توسعه و.... حاشیه‌نشین‌ها دیده شده‌اند. مهمترین معضلی که در بحث حاشیه‌نشینی وجود دارد برچسب‌هایی است که به این بخش از شهر زده می‌شود که سبب از بین رفتن عزت نفس افراد ساکن این مناطق خواهد شد.
وی ضمن انتقاد نسبت به اینکه حاشیه‌نشین‌ها از کلیه خدمات اولیه شهری بی‌بهره هستند، تاکید کرد: باید مدیریت در محدوده حاشیه‌نشینی شهرها وجود داشته باشد، نه اینکه تخریب شود و از بین برود. در شهر مونیخ آلمان بخش حاشیه‌نشین توانمند شده ولی فاصله طبقاتی قوی‌تر نشده است.
زواره‌محمدی در پاسخ به این سوال که آیا بخش حاشیه‌نشین توان مالی لازم برای شرکت در طرح‌هایی همچون مسکن ملی را دارند یا خیر؟ گفت: باید راه‌حلی برای مشکلات حاشیه‌نشین‌ها پیدا کنیم. حاشیه‌نشینی جدای از شهر نیست، چرا که با توانمند کردن آن مشکلات هم کمتر می‌شود. بنابراین باید تلاش کرد تا خدمات ارزان قیمت از جمله مسکن ارزان در اختیار چنین افرادی قرار گیرد.
نظر شما