با وجود این که بیش از یکسال از شیوع کرونا در جهان گذشته و واکسن کرونا هم کشف شده، با این‌حال، این ویروس خطرناک در بسیاری از کشور های جهان قربانی می‌گیرد. نتایج تحقیقات نشان می‌دهد که حتی اختراع و تولید واکسن هم نتوانسته به‌طور کامل این بیماری را مهار کرده و لذا جوامع مختلف همچنان درگیر این بیماری هستند. آمار روزانه قربانیان نشان می‌دهد بسیاری از کشور های جهان حتی کشور های توسعه یافته نظیر آلمان، بریتانیا، آمریکا، فرانسه  هم نتوانسته‌اند این بیماری را به‌طور کامل مهار نمایند. بررسی‌ ها هم نشان می‌دهد که فراز و نشیب این بیماری در برهه‌ های مختلف مشکلات زیادی را برای برخی کشور ها ایجاد نموده است. اما جالب اینجاست که عدم توانایی در مهار کرونا بیش از این‌ که ناشی از عدم رعایت پروتکل‌ های بهداشتی باشد، ناشی از  برخی موانع فرهنگی است. لذا نگاهی متفاوت داشتن به مساله فرهنگ می‌تواند در شیوع بیماری موثر باشد. 

شیوع کرونا ربطی به پیشرفته بودن ندارد

با آغاز موج نخست شیوع کرونا در جهان، این‌گونه تصور می‌شد که این بیماری بسیاری از کشورهای توسعه‌ نیافته را در خواهد نوردید، اما با گذشت زمان مشخص شد که این امر ربطی به میزان توسعه و پیشرفت ندارد. آمار ابتلا به کرونا در بسیاری از کشورهای جهان نشان می‌دهد که از میان ۱۰ کشور نخست به لحاظ ابتلا و تعداد جانباختگان، ۵ کشور پیشرفته صنعتی هم در بین آن‌ ها قرار دارند. بنابر آمار منتشر شده از سوی دانشگاه جان هاپکینز، آمریکا، برزیل، مکزیک، هند، بریتانیا، ایتالیا، روسیه،فرانسه، آلمان و اسپانیا در صدر ۱۰کشور نخست جهان به لحاظ ابتلا و تعداد جان‌باختگان هستند. ایران نیز با ۶۴ هزار و ۷۶۴ جان ‌باخته و دو میلیون و ۹۳ هزار و ۴۵۲ نفر مبتلا در رده یازدهم قرار دارد.  

بر خلاف این باور که کشورهای پیشرفته می‌توانند بهتر در مقابله با کرونا عمل کرده و آن را مهار نمایند، اما در عمل این‌گونه نیست. بنیاد «بیل و ملیندا گیتس» که شاخص جهانی امنیت سلامت را تدوین می‌کند در گزارش خود که در سال ۲۰۱۹ آن را منتشر کرده، عنوان کرده بود که کشورهایی نظیر آمریکا و بریتانیا، بایستی به لحاظ آمادگی در برابر بیماری‌های همه ‌گیر، الگو سایر کشورها باشند و کشورهایی نظیر نیوزلند، چین و ویتنام بدین لحاظ جایگاه بسیار پایین‌تری داشتند. اما اتفاقات سال ۲۰۲۰ به بعد در زمینه کرونا، نتایج  عکسی را نشان داد. بارها از تریبون‌ های مختلف اعلام شده که اوضاع در آمریکا و بریتانیا از کنترل خارج شده در حالی‌که اقدام های سخت‌گیرانه چین مورد ستایش سازمان بهداشت جهانی قرار گرفته است. هم‌اکنون نیوزلند و ویتنام به ترتیب با ۲۶ و ۳۵ نفر جان‌باخته، دقیقا خلاف ادعای بنیاد بیل و ملیندا گیتس را ثابت کردند.

اعتماد حلقه مفقوده در مهار کرونا

«الیزابت کینگ» متخصص سلامت جهانی در دانشگاه میشیگان آمریکا که به تازگی کتابی در زمینه شیوع کرونا در جهان را ویراستاری کرده، در گفتگو با رسانه ‌های خارجی عنوان کرده که جدا  از نحوه مواجه کادر پزشکی با این بیماری، مدیریت سیاسی کشورها، در مهار این ویروس بسیار موثر است. به عنوان مثال زمانی که چین، قرنطینه ووهان با جمعیتی بالغ بر ۵۰ میلیون نفر را در دستور کار خود قرار داد، بسیاری از کارشناسان موفقیت نظام ‌های استبدادی را در قیاس با کشورهای دموکرات، بسیار بیشتر پیش‌بینی می‌کردند. اما زمانی‌که کشورهایی نظیر نیوزلند و ایتالیا که نظام سیاسی با صبغه دموکراسی دارند، محدودیت‌ها را بیشتر کردند، در مهار نسبی کرونا موفق شدند.

به گفته کینگ، هرچند کشورهای استبدادی با مقررات سختگیرانه در ابتدا موفق به مهار کرونا می‌شوند اما در مراحل بعدی و به دلایلی نظیر عدم ارایه آمار درست و شفاف، ارایه راه‌کارهای منطقی و متناسب با شرایط جامعه برای مواجهه با کرونا و به‌طور کلی عدم اعتماد جامعه به این نوع نظام‌ها، در مقابله با کرونا عملکرد مناسبی را از خود نشان نمی‌دهند. حتی «دونالد ترامپ» رییس جمهوری پیشین آمریکا در نحوه مواجهه با این بیماری بسیار ناکارآمد عمل کرده و با کم اهمیت جلوه دادن آن، موج گسترده‌ای از شیوع کرونا را در آمریکا موجب شد که تا به امروز این کشور در صدر کشورهای جهان به لحاظ تعداد مبتلایان و جان‌باختگان قرار دارد. مضاف بر این مشکلاتی که وی با فرمانداران سایر ایالت‌های آمریکا بر سر تعطیلی مشاغل و قرنطینه هم داشت، بر این مساله دامن زد. در واقع بی‌اعتمادی منحصر به فردی که در این کشور ایجاد شد یکی از دلایل مهم موج گسترده کرونا در آمریکا برآورد می‌شود. اما به جز این، فرهنگ مواجهه با این بیماری و نوع سیاست‌های اجتماعی هم در شیوع این بیماری موثر است.

فرهنگ، فراتر از قوانین بهداشتی و سیاسی در مهار کرونا

یکی از مهم ‌ترین مواردی که در مهار کرونا مورد توجه است، بحث نوع مواجه جامعه و یا به عبارتی دیگر نوع «فرهنگ» آن جامعه است. بنابر آمار موجود بسیاری از کشور های پیشرفته صنعتی در نحوه مواجه با این رویداد، با وجود امکانات زیاد، بسیار ضعیف عمل کردند. هرچند که می‌توان عملکرد دستگاه‌ های سیاسی را در این زمینه موثر دانست، اما چرا جامعه در چنین شرایطی نمی‌تواند راه درست را انتخاب نماید؟ به عبارتی ما در کشورهایی نظیر آمریکا، بریتانیا، آلمان و فرانسه با افرادی تحصیلکرده و دارای آگاهی عمومی روبرو هستیم، که علیرغم یک سبک زندگی  عقلانی و مشخص، در مواجه با شرایط اضطراری نظیر شیوع کرونا، خلاقیتی از خود بروز نمی‌دهد. به عبارتی افراد این جوامع به سبب نوع آموزشی که در نظام آموزشی می‌بینند، خلاقیتی چندانی ندارند. تقسیم کار در این جوامع به حدی جدی است که در روبرو شدن با وقایعی نظیر کرونا تنها چشم امید به سیاست ‌های دولتی دارند. در چنین وضعیتی، جامعه به دلیل فراهم بودن تمامی امکانات رفاهی و بهداشتی  و از این دست موارد،  یاد نگرفته که به غیر از دولت و بدون قیم راهی برای خود بیابد. در چنین شرایطی بار کلیه رفتارهای جامعه بر دوش دولت سوار می‌شود و از آن‌جا که ظرفیت دولت‌ ها هم در مواردی محدود بوده و امکان بروز اشتباه در سیاست ‌های دولتی وجود دارد، بحرانی مانند کرونا در این جوامع بیش از کشورهای کمتر توسعه‌یافته به چشم می‌آید.

آلمان در صدر کشورهای منظم دنیا قرار دارد و به تعبیر «فرامرز رفیع‌پور» جامعه‌شناس و استاد دانشگاه، زیر سوال بردن نظم و ترتیب در این کشور به عنوان یکی از بزرگترین توهین ‌های ملی به شمار می‌رود، اما در مواجه با کرونا به لحاظ تعداد مبتلایان و جان‌ باختگان در رتبه نهم جهان قرار دارد. می‌توان گفت که جامعه آلمان آموخته که تنها در یک مسیر مشخص شده حرکت کند، برای همین با کوچکترین تغییری در مسیر و روش مواجه با کرونا، آسیب‌پذیر است. رتبه این کشور در فهرست کشورهای جهان بارها تغییر کرده و هربار با بروز یک نوع جدید از این ویروس، تعداد جانباختگان آن هم بیشتر می‌شود.

بدین ترتیب می‌توان گفت هرگونه استراتژی بدون توجه به فرهنگ آن جامعه موفق نیست. فقر، جنسیت، مهارت شغلی و مهاجر بودن عوامل تعیین کننده میزان آسیب‌پذیری یک جامعه هستند، با این حال در مواجه با فرهنگ آن جامعه و مدیریت بحران، در عملکرد دولت ‌ها تفاوت ‌های زیادی وجود دارد. بنابراین موفقیت کشورهایی نظیر چین، ویتنام و نیوزلند در همین شناخت درست از فرهنگ یک جامعه است نه در به کارگیری قوانین سخت و بی‌رحمانه برای مهار کرونا. این کشورها تلاش کردند تا با نگاه درست به فرهنگ خود و اجرای سیاست‌های اجتماعی کارآمد، جمعیت زیادی از افراد جامعه گرسنه نمانند؛ از این‌رو نمی‌توان موفقیت چین در مهار کرونا را در اقتدارگرایی دانست، به‌ویژه این‌که کشورهای دموکراتی نظیر نیوزلند هم در این خصوص موفق بوده‌اند.