به گزارش خبرنگار ایلنا، همایش مجازی بین‌المللی پروژه ژان مونه با عنوان "نقش کتابخانه‌های عمومی در توسعه اجتماعی، اقتصادی، و فرهنگی کشور ایران با تاکید بر تجربیات کشورهای اروپایی"، 29 اردیبهشت 1400 در دانشگاه علامه طباطبایی با دبیری گلنسا گلینی مقدم برگزار می‌شود.

گلنسا گلینی مقدم فارغ‌التحصیل دکتری علم اطلاعات و دانش‌شناسی از دانشگاه میسور هندوستان در سال ۱۳۶۸ و عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی است. وی مقالات زیادی به زبان فارسی و انگلیسی در مجلات ایرانی و بین‌المللی در رشته علم اطلاعات و دانش‌شناسی منتشر کرده است. یکی از مقالات او در سال ۲۰۲۰ برنده مسابقه بین‌المللی کتابداری در امریکا شد. او تاکنون چندین بار به عنوان پژوهشگر برتر در ایران مورد تشویق قرار گرفته، چندین کتاب منتشر کرده، سخنرانی‌های مختلف علمی در همایش‌های داخل و خارج از کشور داشته و در سال ۲۰۱۹ برنده گرنت بین‌المللی ژان مونه از کمیسیون اروپایی شده است.

پروژه ژان مونه با عنوان «کاربست تجربیات اتحادیه اروپا در حوزه کتابخانه‌های عمومی ایران» پروژه‌ای بین‌المللی است که با همکاری اتحادیه اروپا و دانشگاه علامه طباطبایی در حال انجام است. گلنسا گلینی مقدم به اتفاق فریده عصاره و رحمت‌الله فتاحی اجرای این پروژه را به عهده دارند. همایش بین‌المللی ژان مونه در راستای همین پروژه در ۲۹ اردیبهشت ۱۴۰۰ به شکل مجازی در تالار گفتگوی آنلاین دانشگاه علامه طباطبایی برگزار خواهد شد.

همایش مجازی بین‌المللی پروژه ژان مونه با چه هدفی و در راستای نیازمندی به کدام ضرورت برگزار می‌شود؟

هدف از برگزاری این همایش انتقال تجربه کتابداران اروپایی به ایران و بالعکس است. هدف اصلی به اشتراک­‌گذاری تجربه‌ی کشورهای اروپایی در حوزه­‌ی کتابخانه­‌های عمومی در راستای توسعه­‌ی فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی کشور می‌باشد. قرار است کتابداران ایرانی، اروپایی و سایر کشورها تجربه­‌هایشان را در این همایش به اشتراک بگذارند. این همایش در راستای تعهدات پروژه بین­‌المللی ژان مونه با عنوان "کاربست تجربیات اتحادیه اروپا در حوزه کتابخانه­‌های عمومی ایران" برگزار می­‌شود. این پروژه بین­‌المللی با حمایت مالی کمیسیون اروپایی و با همکاری دانشگاه علامه طباطبایی در حال انجام است. پیشنهاد اجرای این پروژه در سال 2019 از طرف دانشگاه علامه طباطبایی به اتحادیه اروپا ارسال شد و مرداد 1398 به عنوان برنده گرنت ژان مونه از ایران اعلام گردید. (ژان مونه سیاستمدار و دیپلمات فرانسوی و از بنیان‌گذاران اتحادیه اروپا بوده و به افتخار وی این نامگذاری صورت گرفته و فعالیت­‌های ژان مونه بخشی از برنامه­‌های اراسموس در اروپا تلقی می­‌شود.)

می­‌توان گفت همایش مذکور در پاسخ به نیازهای توسعه­‌ای جامعه­‌ی ایرانی است. ضرورت انجام این کار در این است که ما از پتانسیل کتابخانه­‌های عمومی در جهت توسعه­‌ی کشور استفاده کنیم و در این همایش تلاش می­‌شود به این سوال پاسخ داده شود که چگونه می­‌توانیم این کار را انجام دهیم.

نتایج فعالیت‌های کتابخانه‌های عمومی در توسعه اجتماعی، اقتصادی، و فرهنگی کشورهای اروپایی چه فرایندی را نشان می‌دهد و تاثیرگذاری کتابخانه‌های عمومی در توسعه این کشورها چگونه خود را نشان داده است؟

مطالعه­ و بررسی­‌هایی که توسط تیم پروژه (شامل اینجانب، خانم دکتر فریده عصاره استاد تمام از دانشگاه شهید چمران اهواز و آقای دکتر رحمت الله فتاحی استاد تمام دانشگاه فردوسی مشهد) در مورد کتابخانه­‌های عمومی اروپایی انجام شده، نشان می­‌دهد که برنامه­‌های خیلی زیادی را  در طول سال­های گذشته در کتابخانه­‌های عمومی اجرا کردند و به نتایج بسیار خوبی رسیده­‌اند. یکی از کارهای که کتابخانه­‌های عمومی اروپا انجام می­‌دهند، نیازسنجی است. در هرکشور و هر منطقه­‌ای، ترکیب جمعیتی را مورد مطالعه قرار می­‌دهند و نیاهای گروه­‌های مختلف مخصوصا مهاجرین مختلف که در اروپا هستند، را بررسی می­‌کنند و برای هر کدام از آن­ها باتوجه به نیازی که دارند برنامه­‌های آموزشی زیادی گذاشته­ می­‌شود. این برنامه­‌ها مرتب تکرار می­‌شوند و ارزیابی می­‌شوند و نتایج خوبی را داشته، این بخشی است که برای جامعه مهاجر انجام می­‌شود. برای بقیه­‌ی مخاطبین مثل مردم عادی و قشرهای مختلف سالمندان، کودکان و نوجوانان برنامه­‌های زیادی دیده شده است. ازجمله برنامه­‌هایی که درحال اجرا است برنامه‌­های مربوط به یادگیری مادام‌العمر است که بیش از دو دهه در اروپا قدمت دارد و تقریبا تمام کتابخانه‌های اروپا در این مسئله نقش دارند و برنامه­‌های سواد اطلاعاتی در سطح مدارس و در سطح کلیه بخش­‌های آموزشی انجام می­‌گیرد. در شرایط کرونا هم کتابخانه­‌های اروپایی در این زمینه­‌ها فعالیت­‌هایی را انجام داده­‌اند، اصلی­‌ترین نقش‌شان، آموزشی است و به شکل­‌های مختلف سعی می­‌کنند با موارد مختلف آموزشی به توسعه جامعه­‌ خود کمک کنند.

کتابخانه‌­های عمومی در کشورهای اروپایی در هر مسئله­‌ی اجتماعی که پیش می­‌آید، وارد می­‌شوند و در آن زمینه سعی می­‌کنند، کمک برسانند. در مورد ایران اگر بخواهیم این را نگاه بکنیم که چطور این شیوه را به کار بگیریم؛ ما معضلات اجتماعی زیادی در جامعه­‌ی ایران داریم که هرکدام از این مسائل را می­‌توانیم به شکل­ برنامه­‌های مختلف آموزشی برای مخاطبین خاص برنامه­‌ریزی کنیم و این منجر به بهبود کیفیت زندگی افراد در جامعه­‌ی ایران می­‌شود. می­‌توان سطح آگاهی جامعه درباره معضلات اجتماعی مثل طلاق، اعتیاد، بزهکاری و غیره را  از طریق برنامه­‌های آموزشی در کتابخانه، برای والدین و برای نوجوانان بالا برد و راهکارهای برخورد مناسب با این مسایل را آموزش داد.

در این کشورها کتابخانه‌های عمومی چه بستری برای عموم افراد جامعه را فراهم کرده و کارکرد این مراکز با آنچه در جامعه دانشگاهی دیده شده و مورد انتظار است، چه اندازه متفاوت است؟

کتابخانه‌­های عمومی ایران با کتابخانه­‌های عمومی اروپا تفاوت­‌هایی دارند به خاطر اینکه قبل از هر چیز ما از نظر تشکیلات سازمانی و نحوه‌­ی شکل‌گیری کتابخانه­‌های عمومی با کشورهای دیگر تفاوت داریم. عدم تمرکز را در اروپا مشاهده می­‌کنیم و مدیریت متمرکز به شکل نهاد کتابخانه­‌های کشور که در ایران است را در اروپا کم می­‌بینیم. کتابخانه­‌های عمومی در اروپا سعی کرده­‌اند خودشان را با تکنولوژی هماهنگ کنند و مخصوصا از نظر موقعیت مکانی تغییر کرده­‌اند. یعنی در گذشته کتابخانه­‌ها مکانی ساکت بودند در حال حاضر کتابخانه­­‌ها در مراکز خرید بنیان­‌گذاری می­‌شوند. در مکان­‌های شلوغی که مردم مراجعه می­‌کنند کتابخانه­‌های عمومی را مستقر می­‌کنند. همچنین اروپایی­‌ها در داخل کتابخانه­‌ها فضاهایی را به وجود آورده­‌اند و کامپیوترهای زیادی را در دسترس عموم گذاشته­‌اند چراکه مردم و نوجوانان بتوانند برنامه­‌های مختلف کامپیوتری را تست کنند. سعی می­‌کنند با برنامه­‌های متنوع مردم را به سمت کتابخانه­‌ها بکشانند. کتابخانه­‌هایی که در مراکز خرید و شلوغ هستند بسیار مورد استقبال واقع شده­‌اند. حتی  به کسب­ و کارها کمک می­‌کنند، کتابخانه­‌های عمومی به افرادی که به دنبال شغل می­‌گردند کمک می­‌کنند که بتوانند شغل مورد نظرشان را پیدا کنند. و یکی دیگر از کارهایی که کتابخانه­‌های عمومی اروپایی انجام می­‌دهند پرداخت مالیات­‌ها است. به افراد کمک می­‌کنند که چگونه مالیات­‌هایشان را پرداخت کنند. امکانات را برایشان فراهم کنند. چنین فعالیت­‌هایی را در کتابخانه­‌های ایران خیلی کمرنگ می­‌بینیم.

فرآیند توسعه آیا به دامنه‌ی مطالعه در این کشورها وابسته و منوط شده یا جامعه دانشگاهی این مسئولیت را برعهده گرفته است؟

جامعه­‌ی دانشگاهی این مسئولیت را به عهده نگرفته است. اما همکاری میان جامعه­‌ی دانشگاهی و کتابخانه­‌های عمومی وجود دارد و این مسئولیت برای جامعه دانشگاهی نیست چون فعالیت­‌های دانشگاهی آموزشی و پژوهشی است؛ فعالیت­‌های کتابخانه­‌های عمومی متفاوت است. در هرحال کتابدارها در دانشگاه­‌ها پرورش پیدا می­‌کنند. فقط دانشگاه ها نیستند. اصولا کتابخانه­‌های عمومی اروپا آزادی عمل زیای دارند و به لحاظ تشکیلاتی مسئولیت­‌شان را به نهادهای محلی واگذار کرده­‌اند؛ یعنی هر کتابخانه باتوجه به هر استان یا ایالتی می­‌تواند برنامه­‌های مختلفی داشته باشد و این­ها با تمام نهادهای محلی از جمله دانشگاه­‌ها همکاری می­‌کنند. دانشگاه­ یکی از نهادهایی است که کتابخانه‌های عمومی با آن­ها همکاری می­‌کند و علاوه بر آن هر نهاد دیگری که لازم باشد این­ها می­‌توانند مستقیما وارد مذاکره و گفتگو شوند و باهم برنامه­‌های مختلفی را داشته باشند. در سطح آموزشی مخصوصا برای آموزش و پرورش همکاری­‌های زیادی داشته­‌اند. برای برنامه­‌هایی که در مدارس برگزار می­‌کنند معلم­‌ها و کتابدارها  برنامه­‌ای بسیار مشخص و مدونی دارند و این­ها را  مرتب پیش می­‌برند و همینطور جالب است که ارزیابی می­‌کنند. کاری که ما در ایران انجام نمی­‌دهیم. مرتب برنامه­‌هایی را که اجرا می­‌کنند مورد ارزیابی قرار می­‌دهند و آن­ها را بهبود می­‌بخشند و از این نظر تاثیرگذاری کتابخانه‌­هایشان قابل توجه است.

فاصله‌ی دانش عموم جامعه و تاثیرات آنها در فرآیند توسعه با جامعه دانشگاهی چه اندازه است؟

در این کشورها هر نهادی  وظایف خود را انجام می­‌دهد و اصولا اتحادیه اروپا برنامه­‌های اصلی توسعه‌­ی کلان را به صورت کلی مشخص می­‌کند. یعنی یکسری اهداف بلندمدت را  مشخص می­‌سارند. کتابخانه­‌ها در راستای اهداف مشخص حرکت می­‌کنند. جامعه­‌ی دانشگاهی با این­ها همراه است. درواقع توسعه­‌ی همه‌جانبه در اتحادیه اروپا اتفاق می­‌افتد. همه نهادها همه سازمان­ها با هم همکاری دارند و به صورت همه‌جانبه پیش می­‌رود نه تک بعدی. ارتباط بین این نهادها و سازمان­ها بسیار قوی است و حالت جزیره‌­ای ندارد و هماهنگ عمل می­‌کنند.

 توسعه امری‌ست که بیشتر در بستر علوم نظری شهود بیشتری پیدا می‌کند یا علوم پایه و از این منظر ایران چه جایگاهی در جهان دارد؟ مقیاس سنجش ایران و اروپا چه نتایجی را در این حوزه نشان می‌دهد؟

قطعا برنامه­‌های توسعه، بخش نظری دارد و اگر درمورد ایران صحبت کنیم در ایران برنامه­‌های توسعه‌­ای که به لحاظ نظری روی کاغذ وجود دارند در نهادهای ما  بسیار عالی هستند. آنچه روی کاغذ  نوشته شده، عالی است. اما اشکالی که در کشور ما وجود دارد  این است که در پیاده­‌سازی و اجرای برنامه­‌ها دچار مشکل می‌­شویم، شاید به خاطر این است که ساختارهای ما هنوز توسعه پیدا نکرده­‌اند. نکته­‌ی دیگر توسعه­‌ی سیاسی است. تمام برنامه­‌های توسعه باید از حمایت سیاسی برخوردار باشند و اگر از حمایت سیاسی دولت‌ها برخوردار نباشند نمی­‌توان پیشرفت زیادی را انتظار داشت. در ایران از جنبه­‌های نظری فعالیت­‌های خیلی زیادی انجام شده است و این برنامه­‌ها بسیار برنامه­‌های خوبی هستند اما از حمایت کافی برخوردار نیستند یعنی از جنبه­‌های سیاسی و اقتصادی. برنامه­‌های توسعه­‌ای حتما بایستی از نظر سیاسی و اقتصادی پشتیبانی بشود اگر این اتفاق  نیافتد توسعه صورت نمی­‌گیرد. کارگاه­‌هایی که ما در 5 استان ایران به خاطر همین پروژه با کتابداران داشتیم بزرگ­ترین مشکلی که مطرح کردند مسئله­‌ی اقتصادی بود، می­‌گفتند اکثر کتابخانه­‌های ایران مشکلات بودجه­‌ای دارند و نمی­‌توانند برنامه­‌های ساده­‌ای را اجرا کنند چون این برنامه­‌ها برای اجرا  نیاز به هزینه دارند. برنامه­‌های آموزشی هزینه دارند. ما نمی­‌توانیم روی فعالیت­‌های داوطلبانه خیلی حساب کنیم. چون مسائل اقتصادی کتابخانه‌­های عمومی را نمی­‌توان نایده گرفت. به خاطر همین ما توسعه زیادی را نمی‌بینیم یا خیلی کند پیش می­‌رود.

چیزی که از مقایسه ایران و اروپا دریافت کرده‌­ایم، از نظر فعالیت­‌های کتابخانه­‌ای کارهای خیلی زیادی در ایران انجام گرفته است هرچند که ما تا رسیدن به حد مطلوب خیلی فاصله داریم. اما اشکالی که هست این است که فعالیت­‌ها اصلا منعکس نمی­‌شود و فعالیت­‌های کتابخانه عمومی ایران در خارج از ایران اصلا دیده نمی‌­شوند که نیاز به فعالیت­‌های رسانه­‌ای و همکاری بیشتری دارد. از سوی دیگر چنانچه مشکلات ساختاری حل شوند و حمایت­‌های سیاسی کافی برقرار باشند و حمایت­‌های اقتصادی از کتابخانه­‌های عمومی ایران بیشتر صورت بگیرد شرایط تغییر خواهد کرد. ما اگر بتوانیم نهادهای قانون­گذار و نهادهای بالادستی را راضی کنیم که از برنامه‌­هایی که کتابداران درنظر دارند حمایت کنند. مطمئن هستم که کتابخانه‌­های عمومی ایران در توسعه­‌ی کشور نقش بسیار مهمی را ایفا می‌­کنند. خیلی کار دشواری نیست ما از وضعیت موجود و امکاناتی که درحال حاضر در کشور است می­‌توانیم استفاده بهتری بکنیم؛ مشروط بر اینکه ما بتوانیم از این فعالیت‌­ها حمایت کنیم و دست کتابخانه­‌ها و کتابداران را بازبگذاریم و حمایت‌های سیاسی و اقتصادی از فعالیت­‌های آنان داشته باشیم. ما می‌­توانیم خیلی خوب از تجربیات اروپا استفاده کنیم و در این همایش این تجربیات را مطرح می­‌کنیم. از این تجربیات می­‌توانیم به صورت بومی­‌سازی شده در داخل کشور استفاده کنیم. پتانسیل رشد در ایران زیاد است اما استفاده کافی از تجربه‌­ها صورت نمی­‌گیرد یا اینکه موانعی که وجود دارند حرکت توسعه‌­ای را کند می­‌کند.

همایش اخیر چه چشم‌اندازی در فرآیند کاربردی کردن این نوع از توسعه در جامعه دانشگاهی و بستر عمومی جامعه ایران خواهد  داشت و آیا قرار است این نتایج کاربردی چگونه خود را بروز دهد؟

هدف از این همایش و هدف از این پروژه، افزایش سطح آگاهی جامعه­‌ی ایرانی نسبت به تجربیات اتحادیه اروپا است. اتحادیه اروپا از این پروژه حمایت کرده و از این هدف پشتیبانی می‌­کند. هدف ما معرفی این برنامه­‌هاست. در درجه اول ما به کتابداران می­‌گوییم که چه برنامه­‌هایی در اروپا وجود دارد و بعد ما خودمان در زمینه­‌ی بومی­‌سازی این برنامه­‌ها پژوهش­‌هایی انجام می­‌دهیم. از کتابداران ایرانی سوال خواهیم کرد که چقدر این برنامه­‌هایی که در اروپا انجام می­‌شود در ایران امکان­‌پذیر است و سپس نتایج این پژوهش را منتشر خواهیم کرد. علاوه بر این ما با نهاد کتابخانه­‌های عمومی کشور همکاری می­‌کنیم و کارگاه­‌هایی را با همکاری این نهاد برگزار کرده­‌ایم و مدیران این نهاد در همایش ما حضور خواهند داشت. قرار است جلساتی را با مدیران نهاد داشته باشیم و در راستای پیاده‌سازی این برنامه­‌ها که چگونه بومی شوند و چگونه در کشور اجرایی شوند گفتگوهایی داشته باشیم. ما تا اینجا بازخوردهای خیلی خوبی از مدیران داشته­‌ایم. اما نیاز به کار بیشتر است که امیدواریم در جامعه­‌ی ایرانی نمود پیدا کند. این همایش هم منجر به افزایش آگاهی می­‌شود، هم درنهایت منجر به فعالیت­‌های کاربردی و عملیاتی در سطح کتابخانه­‌ها می­‌شود و وقتی که دیدگاه‌­ها تغییر کند قطعا فعالیت­‌ها هم تغییر خواهد کرد و در نهایت  منجر به توسعه خواهد شد.

از مقالات ارایه شده در این همایش بگویید و اینکه چه استادانی از کدامین کشورها در این همایش حضور خواهند داشت؟

7 مهمان خارجی داریم از کشورهای فرانسه، آلمان، فنلاند، هند و امریکا که تجربه کتابخانه­‌های عمومی کشورشان را مطرح خواهند کرد. از ایران هم مقالاتی را دریافت کرده­‌ایم که شامل تجربه نهاد کتابخانه­‌های عمومی در شهرهای مختلف ایران مانند تهران، اصفهان، شیراز، اهواز و مشهد و غیره است. همینطور از صاحبنظران درخواست کرده‌ایم تا تجربیاتشان را از کتابخانه­‌های عمومی در کنفرانس بیان کنند؛ همه این تجربیات قرار است در همایش به اشتراک گذاشته شوند.