به گزارش خبرنگار ایمنا، خلق پول در اقتصاد کشورها می‌تواند روشی برای حمایت از فعالیت‌های مولد باشد تا با ایجاد اشتغال منجر به رشد اقتصادی شود، بخش زیادی از خلق پول بر عهده بانک‌ها است و به صورت اعتباراتی که در اختیار مردم می‌گذارند ایجاد می‌شود.

در شرایطی که نرخ سود واقعی فعالیت‌های اقتصادی تأثیری در نظام بانکی ندارد، سرمایه گذاران نیز منابع مالی خود را به سمتی می‌برند که نرخ بهره اسمی بیشتری داشته باشد و در این شرایط منابع مالی به سمت رشد واقعی اقتصادی و ایجاد اشتغال هدایت نمی‌شود.

امروزه بسیاری از کشورهای توسعه یافته با وضع قوانین مالیاتی، بر میزان خلق پول در اقتصاد و نحوه توزیع آن نظارت می‌کنند، بنابراین اگر پول‌های غیر مولد در فعالیت‌های غیر مولدی همچون خرید زمین، سکه و… هزینه شود با قوانین مالیاتی کنترل خواهد شد و پول خلق شده نیز به سمت فعالیت‌های مولد هدایت می‌شود اما در ایران برخلاف دیگر کشورهای توسعه یافته نسبت افزایش نقدینگی بیشتر از رشد اقتصادی است و قوانین کنترل کنندهای نیز برای جریان نقدینگی تعریف نشده است.

حجم گسترده پول یکی از دلایل ایجاد تورم در کشور است

در همین رابطه محمد واعظ، عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان در گفت و گو با خبرنگار ایمنا اظهار کرد: یکی از معضلاتی که اقتصاد ایران با آن رو به رو است، افزایش قیمت‌ها یا تورم است، تمام اقتصاددانان بر این اعتقاد هستند که یکی از دلایل ساختاری ایجاد تورم حجم گسترده پول در اقتصاد ایران است برای مثال حجم پول در اقتصاد ایران امروز نسبت به ۵۰ سال قبل، چند ده هزار برابر شده و این در حالی است که موجودی کالاها حداکثر چهار برابر شده است. بنابراین نبود تناسب باعث ایجاد فشارهای تورمی می‌شود.

وی افزود: رشد فوق‌العاده حجم پول دو دلیل اصلی دارد که دلیل اول آن ناترازی مالی به صورت گسترده است که به خصوص از طرف دولت شروع شده و به سایر بخش‌ها نیز کشیده می‌شود، اصطلاحاً آنچه کسری یا بی‌توازنی بودجه خوانده می‌شود یکی از ریشه‌های گسترش حجم پول است.

این کارشناس اقتصادی گفت: دلیل دوم قدرت خلق پول توسط بانک‌های تجاری است البته به این معنی نیست که بانک‌های تجاری پول چاپ می‌کنند، اما به این دلیل که بانک‌های تجاری بر اساس اصل ذخیره جزئی اقدام به پرداخت اعتبار و وام می‌کنند هر وامی که پرداخت می‌کنند مقدمه پرداخت وام‌های بعدی می‌شود.

واعظ افزود: در نتیجه باعث افزایش حجم پول در اقتصاد می‌شود این کار منفعت زیادی برای بانک‌های تجاری دارد به این دلیل که بدون آنکه در واقع پولی موجود داشته باشند می‌توانند آن را وام داده و از سود آن بهره مند شوند، بنابراین بانک‌های تجاری به شدت مایل به حفظ این موقعیت بوده و هستند.

راهکارهای مقابله با خلق پول غیرمولد

وی ادامه داد: اقتصاددانانی که در پی اصلاح هستند به دو شکل با موضوع خلق پول بانکی رو به رو می‌شوند، در برخی موارد اساساً قدرت خلق پول از بانک‌ها گرفته می‌شود و در روش دوم منافع ناشی از رانت خلق پول از بانک‌ها گرفته می‌شود، در کشور ما هیچ یک از این دو روش اجرا نمی‌شود به همین دلیل در دهه اخیر با وجود رکود مزمن در اقتصاد شاهد گسترش شبکه بانک‌های تجاری بوده‌ایم زیرا بانک‌ها از رانت ناشی از خلق پول بهره می‌برند البته این کار متأسفانه به صورت زینت داده شده در ادبیاتی با عنوان توسعه مالی توجیه می‌شود.

این کارشناس اقتصادی گفت: در اقتصاد جدید پول چیزی جز یک عدد نیست، در گذشته پول به صورت فلزاتی بود که خود دارای ارزش ذاتی بودند همچون سکه‌های طلا و نقره و یا نسبت ثابتی از اسکناس‌های در دست مردم به صورت طلا نزد ناشر پول ذخیره می‌شد. امروز هیچ یک از اینها در واقع بر قرار نیست بلکه پول یک عدد است که عمدتاً در قالب یک شبکه الکترونیکی به آسانی تولید می‌شود و بانک‌های تجاری یکی از مهم‌ترین عوامل این تولید است.

واعظ تصریح کرد: اگر در ادبیات اقتصادی دیدگاه‌هایی در گذشته در پشتیبانی از خلق پول بانکی داشتیم که یکی از آن دیدگاه شومپیترز است، به این دلیل است که در آن عصر پول همچون امروز ماهیت یک عدد نداشته و یا بخشی از آن مسکوک بود و یا نسبت ثابتی از پول به صورت مسکوک ذخیره شده بود. در آن شرایط ممکن بود کافی نبودن حجم پول مانع رشد اقتصادی شود و خلق پول بانکی تسهیل کننده رشد اقتصادی باشد اما این موضوع امروزه معنایی ندارد و اکنون خلق پول باعث فشار تورمی می‌شود.

کمبود ظرفیت تولید نسبت به خلق پول تورم زا شده است

همچنین سید کمیل طیبی دیگر عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان در این رابطه در گفت و گو با خبرنگار ایمنا اظهار کرد: پول یک واژه اقتصادی بسیار گسترده و عمیق است، پولی می‌تواند به صورت وجه نقد، حساب جاری و یا حساب‌های غیر دیداری و حساب‌های پس‌انداز باشد، اعتباری که به وجود می‌آید نیز پول است. پول وسیله پرداخت است و می‌تواند به عنوان ذخیره ارزش نیز مطرح شود زیرا می‌تواند اعتبار ایجاد کند. پول می‌تواند جنس‌های مختلف داشته باشد، با اعتباری که پول ایجاد می‌کند قدرت خرید ایجاد می‌کند و ارزشمند می‌شود.

وی اضافه کرد: بنابراین در خلق پول ایجاد اعتبار برای هر شهروندی توسط بانک، وامی که داده می‌شود یا اعتباری ایجاد می‌شود خلق پول اتفاق افتاده است. قرض دادن همان خلق پول است و مجوزی که بانک مرکزی به سایر بانک‌ها می‌دهد تا وام بدهند خلق پول است زیرا معمولاً سپرده‌هایی که نزد بانک‌ها است دارای نرخ ذخیره قانونی است، به عنوان نمونه ۲۰ درصد آن باید نگهداری شده و روی آن وام داده نشود، اگر بانک مرکزی این نرخ را کمتر کند، به همان اندازه به خلق پول کمک کرده است.

این استاد دانشگاه گفت: خلق پول که اتفاق افتد پایه پولی قوی می‌شود و مجموع ذخایر و پس اندازها رشد می‌کند، اگر درآمد ارزی داشته باشیم که در داخل کشور به ریال تبدیل شود نیز خلق پول انجام شده و پایه پولی افزایش یافته است. البته این خلق پول باید متناسب با رشد تولید باشد، زمانی که پول به وجود آید تقاضا افزایش می‌یابد که تولید باید پاسخگوی آن باشد، در غیر این صورت تورم ایجاد می‌شود.

طیبی افزود: اکنون نقدینگی موجود در کشور ما به دلیل کم بودن ظرفیت‌های تولید نسبت به خلق پول ایجاد شده، تورم زا شده است. بنابراین تورم منجر می‌شود که ارزش ریال کمتر شود و از طرفی انحراف در منابع به وجود می‌آید، در زمان‌هایی که تورم مزمن می‌شود عامل‌های اقتصادی به سمت بازارهایی که سود آنی نصیبشان می‌کند حرکت می‌کنند تا ارزش پولشان کم نشود.

وی تصریح کرد: در چنین شرایطی بانک مرکزی با به کار گیری برخی از سیاست‌های انقباضی از جمله افزایش نرخ ذخیره قانونی، می‌تواند از رشد فزاینده خلق پول جلوگیری کند. زمانی که بانک مرکزی نشر پول کند و اعتباراتی به وجود آورد چاپ پول اتفاق افتاده است، بنابراین خلق پول به گونه‌ای همان نشر پول است.

گزارش از: فرشته بابایی، خبرنگار اقتصادی ایمنا