به گزارش خبرگزاری ایرنا، دیوان بین‌المللی دادگستری روز چهارشنبه ۱۵ بهمن ۱۳۹۹ رأی خود راجع به اعتراض‌ مقدماتی ایالات متحده به صلاحیت دیوان برای رسیدگی به شکایت ایران در خصوص نقض معاهده ۱۹۵۵ به دلیل وضع تحریم‌های غیرقانونی ایالات متحده علیه ایران، را صادر کرد. در این رأی تمامی ایرادات مقدماتی ایالات متحده توسط دیوان مردود شناخته شده و دیوان صلاحیت خود را برای رسیدگی ماهوی به این پرونده احراز نمود.

سابقه طرح و رسیدگی به دعوی:

۱- دولت جمهوری اسلامی ایران در تاریخ ۲۵ تیر ۱۳۹۷ در پی تصمیم رئیس جمهور وقت آمریکا به خروج از برجام و اعمال مجدد تحریم‌های آن کشور علیه ایران که متعاقب برجام رفع شده بودند نزد دیوان بین‌المللی دادگستری شکایت نمود. مطابق شکایت کشورمان وضع مجدد تحریم‌های ایالات متحده مغایر با تعهدات متعدد آن دولت به موجب معاهده ۱۹۵۵ بین دو کشور از جمله تعهد به رفتار عادلانه و منصفانه با اتباع و شرکت‌های ایرانی، عدم ایجاد محدودیت بر پرداخت و نقل و انتقالات مالی و بانکی، آزادی واردات، صادرات و حمل و نقل کالا و آزادی تجارت و کشتیرانی می‌باشد. درخواست ایران از دیوان بین‌المللی دادگستری در این پرونده شامل محکومیت ایالات متحده به نقض معاهده ۱۹۵۵ دو کشور و الزام آن دولت به توقف و رفع تحریم‌ها و همچنین جبران خسارات وارده به ایران است.

۲- همزمان با ارائه دادخواست فوق و با توجه به فوریت امر، دولت ایران با استناد به ماده ۴۱ اساسنامه دیوان درخواستی را برای صدور دستور موقت مبنی بر جلوگیری از اعمال مجدد تحریم ها توسط ایالات متحده تا رسیدگی نهایی نیز به دیوان تقدیم کرد. در پی این درخواست، دیوان ابتدا با قید فوریت به ایالات متحده اعلام کرد که از هرگونه اقدامی که منجر به تشدید اوضاع گردد خودداری کند و متعاقباً پس از برگزاری جلسات استماع مدافعات طرفین در تاریخ ۱۱ مهر ۱۳۹۷ ایالات متحده را با صدور دستور موقت ملزم نمود تا از ایجاد هرگونه ایجاد مانع بر سر راه واردات آزاد دارو و تجهیزات درمانی، مواد غذایی و کشاورزی و همچنین تجهیزات و خدمات لازم برای امنیت هوانوردی به ایران خودداری کند. اما ایالات متحده نه تنها از ایجاد تسهیلات لازم برای آزادی تجارت اقلام بشردوستانه امتناع کرد بلکه با وضع تحریم‌های بیشتر علیه کشورمان این دستور دیوان را نیز نادیده گرفت.

۳- ایران متعاقباً مبانی حقوقی و موضوعی شکایت خود را در لایحه‌ای تفصیلی به دیوان بین‌المللی دادگستری تقدیم کرد. در مقابل اما ایالات متحده به جای پاسخگویی به ادعای ایران در ماهیت دعوی، در تاریخ ۱ شهریور ۱۳۹۸ به صلاحیت دیوان برای رسیدگی به بخشی از شکایت ایران اعتراض نمود. حسب ادعای ایالات متحده شکایت ایران مربوط به برجام است و موضوع تحریم‌های ثانویه آن کشور که طی آن اتباع دولتهای ثالث از معامله با ایران، اتباع و شرکت‌های ایرانی منع می‌شوند، خارج از قلمرو معاهده ۱۹۵۵ میان طرفین قرار دارد؛ ضمن آنکه اقدامات ایالات متحده در راستای حفاظت از منافع امنیتی اساسی آن دولت در رابطه با امور هسته‌ای صورت گرفته است که به موجب ماده ۲۰ از قلمرو معاهده مذکور خارج می‌باشد.

۴- دولت جمهوری اسلامی ایران در تاریخ ۲ دی ۱۳۹۸ به ادعاهای ایالات متحده مبنی بر عدم صلاحیت دیوان پاسخ داد. در این پاسخ، ضمن رد ادعاهای بی اساس ایالات متحده تأکید شد که دعوی حاضر ارتباطی به برجام نداشته و صرفاً معطوف به اجرا و تفسیر معاهده ۱۹۵۵ است. همچنین ادعاهای ایالات متحده ناظر بر ماده ۲۰ نیز اساساً مربوط به مسائل ماهوی است که اصولاً جایگاهی در این مرحله ندارد و باید در جریان رسیدگی ماهوی به پرونده مطرح شوند. علاوه بر این، تحریم‌های ثانویه نیز صرفاً با هدف ضربه به اقتصاد ایران وضع شده و ناقض بندهای متعددی از معاهده است. از این رو، دولت جمهوری اسلامی ایران از دیوان تقاضا نمود که با رد تمامی ایرادات ایالات متحده و احراز صلاحیت خود به این شکایت وارد رسیدگی به ماهیت پرونده شود.

 رسیدگی به ایرادات مقدماتی ایالات متحده و رأی امروز دیوان:

۵- جلسات دیوان برای استماع اظهارات طرفین و وکلای آنها در روزهای ۲۴ الی ۳۱ شهریور ۱۳۹۹ در شهر لاهه هلند برگزار شد. دیوان امروز پس از گذشت بیش از ۴ ماه بررسی مواضع و مدارک طرفین تصمیم خود در خصوص صلاحیت خود نسبت به رسیدگی به پرونده را اعلام نمود. از نظر دیوان بین‌المللی دادگستری هیچیک از اعتراض‌های مقدماتی ایالات متحده وارد نبوده این نهاد صالح به رسیدگی به اختلاف فیمابین است.

۶- دیوان در رابطه با اعتراض ایالات متحده در مورد خروج موضوع اختلاف از چارچوب معاهده ۱۹۵۵ و ارتباط آن با برجام مقرر نمود اگرچه اختلاف موجود میتواند جنبه‌های سیاسی نیز داشته باشد، اما این امر مانع از رسیدگی حقوقی دیوان به آن اختلاف نخواهد بود. از سوی دیگر، با عنایت به اینکه ایران به صراحت دعوای خود را مبتنی بر معاهده ۱۹۵۵ طرح نموده است، نمی‌توان این دعوی را به صرف اینکه با برجام ارتباط دارد خارج از قلمرو این معاهده تلقی نمود. لذا با اتفاق آراء اعتراض ایالات متحده را رد نمود.

۷- دیوان در مورد اعتراض دیگر ایالات متحده مبنی بر اینکه تحریم‌های ثانویه علیه اتباع خارجی به علت روابط تجاری با ایران خارج از قلمرو معاهده ۱۹۵۵ قرار دارد نیز ضمن رد اعتراض تأکید کرد که کلیه اقدامات ایالات متحده در تاریخ ۱۸ مه ۲۰۱۸، از جمله وضع مجدد تحریم‌های ثانویه، با هدف تضعیف اقتصاد ایران صورت گرفته و ایران، اتباع و شرکت‌هایش هدف این اقدامات بوده‌اند. اما این مسئله که اقدامات موضوع اختلاف تا چه میزان ناقض معاهده ۱۹۵۵ می‌باشد، امری است ماهوی که باید در مرحله بعد به آن رسیدگی شود.

۸- علاوه بر این، اعتراض ایالات متحده در رابطه با سوءاستفاده از طرح دعوی نزد دیوان به موجب معاهده ۱۹۵۵ از سوی دیوان فاقد دلایل کافی شناخته شد و قضات با اکثریت آرا رأی به رد این اعتراض دادند. از نظر اکثریت قضات دیوان، صرف اینکه شکایت ایران مربوط به وضع مجدد تحریم‌هایی می‌شود که به موجب برجام لغو شده بود، باعث نمی‌شود که طرح دعوی توسط ایران را نوعی سوء استفاده از فرایند رسیدگی در دیوان به شمار آورد.

۹- دیوان بین‌المللی دادگستری همچنین ایرادات ایالات متحده به استناد ماده ۲۰ معاهده راجع عدم صلاحیت رسیدگی به موضوع تحریم ها که مرتبط با مصالح امنیتی آمریکا و یا مواد هسته‌ای می باشند را جزو مسائل ماهوی پرونده محسوب کرده و توصیف آنها را به عنوان ایرادات مقدماتی با اکثریت آراء مردود اعلام کرد.