محمدناصر احدی- روزنامه نگار

سی‌وسومین نمایشگاه کتاب تهران قرار بود از ۲۶فروردین تا ۵اردیبهشت امسال در مصلای امام خمینی (ره) برگزار شود که کرونا مثل خیلی رویدادهای دیگر جلوی آن را گرفت. اما مسئولان و دست‌اندرکاران این نمایشگاه خیال نداشتند از فرصت پیش‌آمده برای حل مشکلات مختلف این نمایشگاه - برای بی‌مشکل برگزار شدن آن در سال‌های آتی - استفاده کنند و اراده‌شان بر این بود به هر طریقی که شده امسال را بدون نمایشگاه کتاب به پایان نبرند؛ همانطور که مسئولان سینمای کشور دلشان نمی‌خواست امسال را بدون جشنواره‌های سینمایی سپری کنند. از همان ابتدا، هر رویداد فرهنگی و هنری دولتی‌ای که به‌دلیل شیوع کرونا به تعویق می‌افتاد، مسئولان چاره را در برگزاری آنلاین رویداد جست‌وجو می‌کردند، بی‌توجه به اینکه آیا زیرساخت‌های فنی لازم برای این کار وجود دارد یا خیر. در مورد نمایشگاه کتاب هم خیلی زود ایده برگزاری آنلاین این نمایشگاه مطرح شد و بالاخره از نخستین نمایشگاه مجازی کتاب تهران شروع به‌کار کرد. به‌رغم اطلاعیه‌های متعددی که پیش از شروع کار نمایشگاه مجازی منتشر شد، تا زمان آغاز به‌کار سایت نمایشگاه، درباره نحوه خرید از این سایت به‌طور شفاف و کاربردی اطلاع‌رسانی نشد و کسی به درستی نمی‌دانست چگونه باید کتاب مورد نظرش را سفارش دهد و همه‌چیز به لحظه آخر و زمان شروع نمایشگاه مجازی موکول شد. اما سایت نمایشگاه مجازی، در روز اول آغاز به کارش، مشکلات فنی عدیده‌ای داشت که به کاربران اجازه نمی‌داد به راحتی کتابی را که می‌خواهند پیدا کنند و سفارش دهند. در این گزارش برخی مشکلاتی را که کاربران در این چند روز با این سایت داشته‌اند بررسی کرده‌ایم.

استقبال مشکل‌آفرین یا ضعف زیرساختی؟
چهارشنبه، اول بهمن، ساعت۱۳:۲۸ خبرگزاری کتاب ایران، «ایبنا» که به «خانه‌کتاب و ادبیات ایران» تعلق دارد، «اطلاعیه شماره(24)» را - از سلسله اطلاعیه‌های نمایشگاه مجازی کتاب - منتشر ‌کرد که در آن آمده بود: «با توجه به موج استقبال گسترده بازدیدکنندگان و خریداران کتاب از نخستین نمایشگاه مجازی کتاب تهران همزمان با آغاز نمایشگاه، از خریداران تقاضا می‌شود با توجه به ۲۴ساعته بودن بازدید و خرید، مراجعه به سایت را به روزهای آینده و ساعت‌های مختلف موکول کنند.» استقبال از رویدادی که تازه چند ساعتی از روز اول نخستین دوره‌اش گذشته چقدر بوده که متصدیان نمایشگاه مجازی از مردم درخواست کردند که در ساعت‌ها و روزهای مختلف به سایت نمایشگاه مراجعه کنند؟ حتی خود نمایشگاه کتاب هم در روز اول برگزاری‌اش مراجعه‌کننده چندانی نداشت و نمی‌توان به راحتی پذیرفت همه مشکلی که در سایت نمایشگاه مجازی به‌وجود آمده ناشی از هجوم خریداران بوده است. پس اشتباه نیست اگر مشکلات زیرساختی را دلیل اصلی ناکارآمدی سایت قلمداد کنیم. در ادامه این اطلاعیه وعده داده شده بود «افزایش منابع زیرساختی برای پاسخگویی مطلوب‌تر به مردم و خریداران در دستور کار دست‌اندرکاران برگزاری نخستین نمایشگاه مجازی کتاب تهران قرار دارد.» با این حال، مشکل سایت نمایشگاه به قوت خود باقی ماند.

ارتقاکاران مشغول کارند!
ساعت 9 و 18 دقیقه صبح روز پنجشنبه، «اطلاعیه شماره(۲۵)» در خبرگزاری ایبنا منتشر شد: «ضمن عذرخواهی از بازدیدکنندگان و خریداران محترم، سایت فروش نخستین نمایشگاه مجازی کتاب تهران در حال ارتقای فنی است و تا ساعاتی دیگر راه‌اندازی خواهد شد.» با این حساب سایت نمایشگاه برای چندساعتی (دقیقا چند ساعت؟) از دسترس خارج بوده و مشخص می‌شود که مشکل اصلی آن نه استقبال بیش از حد از این نمایشگاه، که مشکلات زیرساختی و فنی بوده است. به‌رغم چنین مشکلاتی که طبعا کار ثبت سفارش و خرید کتاب از این سایت را مختل می‌کند، صبح روز جمعه، معاون کتاب و فرهنگ مؤسسه خانه کتاب و ادبیات ایران از 17هزارو733سفارش تا ساعات اولیه سومین روز از نمایشگاه مجازی کتاب تهران خبر داد. به‌گفته وی، «با توجه به ارتقای فنی سایت خوشبختانه، 94هزارو500نسخه کتاب فروخته شده‌ است.» با درنظر گرفتن مشکلات سایت نمایشگاه مجازی در 2روز نخست، اعلام چنین آماری از سوی خانه کتاب و ادبیات ایران تا چه حد پذیرفتنی است؟

ناشرانی که ناامید شدند
مشکلات سایت نمایشگاه مجازی کتاب باعث شد که برخی ناشران با انتشار اعلامیه‌هایی در فضای مجازی از مشتریانش بخواهند که - به جای نمایشگاه مجازی کتاب - مستقیما از خود این ناشران خرید کنند. برای نمونه، انتشارات «کتاب بهار» در کانال تلگرامی‌اش این پیام را منتشر کرد: «قابل توجه همراهان گرامی کتاب بهار؛ با توجه به اشکالی که در سامانه خرید از نمایشگاه مجازی کتاب تهران پیش آمده، علاقه‌مندان می‌توانند سفارش خود را به آی‌دی زیر[...] ارسال کنند و یا با شماره تلفن[...] تماس بگیرند تا درخواستشان با ۲۰درصد تخفیف ارسال شود.» یا نشر «بیدگل» این پیام را در حساب کاربری‌اش در اینستاگرام منتشر کرد: «با توجه به اختلال در سایت نمایشگاه مجازی کتاب، می‌توانید تمام کتاب‌های نشر بیدگل را به‌صورت تلفنی تهیه کنید. با 20درصد تخفیف و ارسال رایگان به سراسر کشور.» انتشارات علمی و فرهنگی هم در صفحه اینستاگرامش به‌دنبال‌کنندگانش مژده داده که می‌توانند «تمام کتاب‌های انتشارات علمی و فرهنگی را با 20درصد تخفیف از سایت انتشارات تهیه کنند.» درواقع هم ناشران کوچک و مستقل و هم ناشران بزرگ ترجیح داده‌اند، به‌جای دلخوش کردن به سایت نمایشگاه، خودشان دست‌به‌کار شوند و از امکانات و قابلیت‌های خودشان برای فروش آثارشان استفاده کنند. اگر مسئولان نمایشگاه کتاب، به‌جای اصرار بر برگزاری نمایشگاه کتاب به این شیوه، سازوکاری را طراحی می‌کردند که همه ناشران از سراسر کشور بتوانند کتاب‌هایشان را با تخفیف 20درصدی به‌صورت رایگان به‌دست خریدارانشان در سرتاسر کشور برسانند حالا با مشکلات کمتری مواجه نبودند؟ این میل رو به تزاید به دولتی کردن همه امور و در دست داشتن زمام تمام کارها با ایده واگذار کردن امور به نهادهای غیردولتی و خصوصی در تضاد نیست؟

یک سایت و هزار مشکل
اساس سایت نمایشگاه مجازی کتاب، سایت خانه کتاب است که وظیفه‎اش اطلاع‌رسانی درباره آثار ناشران است. سایت خانه کتاب برای اطلاع‌رسانی طراحی شده و قابلیت ثبت سفارش‌های پرتعداد، آن‌هم در بازه‌ای کوتاه و فشرده را - که باعث از دسترس خارج شدن سایت می‌شود - ندارد. ثبت سفارش در سایت فعلی نمایشگاه مجازی کتاب کاری خسته‌کننده و پردردسر است. یک‌بار «اعتبار لینک فعال‌سازی»، به‌دلیل کندی کشنده سایت، به پایان می‌رسد و دوباره باید تلاش کنید و بار دیگر «مشکلی در ارسال پیامک فعال‌سازی» به‌وجود می‌آید که باید، بعد از 2دقیقه، همه مراحلی را که به سختی پشت سر گذاشته‌اید دوباره طی کنید تا پیامک شما ارسال شود. مشکلات تنها اینها نیست؛ کاربری در اینستاگرام نوشته بود با کدملی و رمز عبور خودش وارد سایت نمایشگاه مجازی کتاب شده، اما از حساب شخص دیگری سردرآورده است. یا کاربر دیگری اعلام کرده بود هر کتابی را که می‌خواهد بخرد با این پیام مواجه می‌شود: «امکان خرید وجود ندارد.» یکی دیگر از مشکلات سایت نمایشگاه مجازی کتاب، نمایش آثار یک ناشر در صفحه ناشر دیگر است. در این میان، بعضی‌ها ابراز نگرانی کرده‌اند وقتی وضعیت خرید از سایت تا این حد آشفته است، چطور می‌توانند به ارسال به‌موقع و صحیح و سالم بسته‌های کتاب‌شان اطمینان کنند؟ همچنین، این سؤال پیش می‌آید چه اصراری بوده که مدت زمان نمایشگاه به اول تا ششم بهمن محدود شود؟ آیا حالا که نمایشگاه به‌صورت مجازی برگزار شده، نمی‌شد نمایشگاه کتاب‌های درسی - آموزشی، کودک و نوجوان و عمومی را از هم تفکیک کرد؟ اصلا چه اصراری است که هنوز از عنوان «نمایشگاه» برای این سایت که رسما تنها به فروش کتاب اختصاص دارد استفاده شود؟ اینها سؤالات بی‌جوابی است که نباید انتظار داشت مسئولان نمایشگاه در بحبوحه قطع و وصل شدن سایت نمایشگاه، حوصله پاسخ دادن به آنها را داشته باشند.