به گزارش خبرگزاری مهر، کتاب پژوهش کیفی؛ راهنمای طراحی و کاربست نوشته شاران بی. میریام و الیزابت جی. تیسدل با ترجمه علیرضا کیامنش و مریم دانای طوس توسط سازمان سمت منتشر و راهی بازار نشر شده است

این کتاب برای دانشجویان رشته‌های مشاوره در همه مقاطع و رشته‌های روان‌شناسی و علوم تربیتی به عنوان منبع کمک درسی روش تحقیق ترجمه شده وبیانگر تلاش نویسندگان آن برای شرح پژوهش کیفی به شیوۀ روایتی و در قالب راهنمای عملی برای بیان تفکرهای جدید دربارۀ این نوع پژوهش است. کتاب با معرفی ویژگی‌های عمومی رویکرد پژوهش کیفی، از پژوهش کیفی پایه به عنوان یکی از راهبردهای این رویکرد نام می‌برد و برای این روش چهار ویژگی عمده معرفی می‌کند: ۱) بر فرایندِ فهم و درک معنا از دیدگاه شرکت‌کنندگان تمرکز می‌شود؛ ۲) ابزار اصلی گردآوری و تحلیل داده‌ها خود پژوهشگر است. وی از طریق ارتباط کلامی و غیر کلامی فهم خود را بسط می‌دهد، اطلاعات را پردازش می‌کند، برداشت‌ها و تفسیرهای خود از یافته‌ها را برای بازبینی و اطمینان از محصول با شرکت‌کنندگان در میان می‌گذارد، و پاسخ‌های غیرعادی یا پیش‌بینی‌نشده را کشف می‌کند؛ ۳) پژوهشگران از پژوهش کیفی به این دلیل استفاده می‌کنند که نظریه‌ای وجود ندارد یا نظریه‌های موجود برای تبیین پدیده مناسب نیستند. بنابراین ویژگی مهم دیگر پژوهش کیفی فرایند استقرایی یا حرکت از جز به کل است؛ و ۴) از نقل قول‌های حاصل‌از مصاحبه با شرکت‌کنندگان، یادداشت‌های میدانی و مشاهدات جهت انتقال آنچه در مورد پدیده شناسایی و کشف شده، برای ارائه توصیفی غنی و جامع از آن استفاده می‌شود.

مطالب کتاب در سه بخش و ۱۰ فصل تنظیم شده است. بخش اول، شامل چهار فصل، ضمن معرفی پژوهش کیفی و شش طرح متداول در این حوزه، پارادایم کیفی را بسط داده، روش‌های ترکیبی، اقدام‌پژوهی، انتقادی و پژوهش هنرمحور را به عنوان راهبردهای این پارادایم معرفی می‌کند. در پایان این بخش، چگونگی طراحی مطالعه و انتخاب نمونه در پژوهش‌های کیفی به‌دقت بحث شده است. بخش دوم به صورت گسترده به روش‌های جمع‌آوری داده‌های کیفی می‌پردازد و در سه فصل روش‌های مختلف مصاحبه، مشاهده و استخراج داده از اسناد و محصولات ساخته‌شده را معرفی می‌کند. بخش نهایی به تحلیل و گزارش داده‌های کیفی اختصاص دارد. در این بخش، چگونگی تحلیل داده‌های کیفی، مسائل روایی، پایایی و اخلاق در پژوهش کیفی و همچنین شیوه‌های نوشتن گزارش پژوهش کیفی به صورت جامع معرفی شده است.

در پیشگفتار مؤلفان این اثر آمده است: این ویرایش از کتاب بیانگر جدیدترین تفکر دربارۀ پژوهش کیفی و درک آن است. نخستین ویرایش این کتاب (۱۹۸۸) بر مطالعۀ موردی کیفی متمرکز بود؛ در ویرایشِ دوّم (۱۹۹۸) مطالعۀ موردی اهمیت ثانوی داشت. در ویرایش سوم (۲۰۰۹) به مطالعه‌های موردی کیفی کمتر توجه شد. این ویرایش، یعنی ویرایش چهارم، تا حد زیادی بر پژوهش کیفی تفسیری / ساختارگرایانه تمرکز دارد، که در آن مطالعۀ موردی کیفی یک طرح متداول است که همراه با آنچه ما پژوهش کیفی پایه، قوم‌نگاری، نظریۀ داده‌بنیاد، پژوهش روایتی و پژوهش کیفی پدیدارشناسی می‌نامیم معرفی شده است. در حقیقت، ما فصل مربوط به انواع پژوهش کیفی را حفظ و به‌روز کرده‌ایم زیرا تجربه‌های تدریس و اجرای کارگاه‌های مختلف مشخص کرد که تفاوت میان این رویکردها برای پژوهشگرانی که در عرصۀ پژوهش کیفی مبتدی هستند چندان واضح نیست از این رو، فصلی به ایجاد تمایز میان این انواع متداول و نیز واکاوی هم‌پوشی‌های آن‌ها اختصاص داده شد.

در پیشگفتار مترجمان این اثر آمده است: تسلط طولانی‌مدت رویکرد کمی بر تحقیقات علمی به علت عدم توانایی در حل مسائل موجود در زمینه‌های مختلف علمی از جمله علوم تربیتی و روان‌شناسی در دهه‌های آخر قرن بیستم با چالشی جدی مواجه شد. چالش‌گران کسانی بودند که یک رویکرد را برای پاسخ‌گویی و حل انواع گوناگون سؤال‌ها و مسائل پژوهشی مناسب و کامل نمی‌دانستند. جدال دو پارادایم که در ادبیات پژوهش از آن با نام «جنگ دو پارادایم» یاد می‌شود، حاصل تفکر اندیشمندانی بود که ادعا می‌کردند رویکرد آنان بهتر است. چالش موجود به این نتیجه ختم شد که سؤال‌ها و مسائل مورد نظر، تعیین‌کنندۀ روش پژوهش هستند. به بیان دیگر، برای بعضی از سؤال‌ها و مسائل، بهترین روش پژوهش، کمّی و برای سؤال‌ها و مسائل دیگر، بهترین روش پژوهش، کیفی است؛ مثلاً، زمانی که با یک مسئله یا پدیده‌ای روبه‌رو می‌شویم که دانش کافی دربارۀ آن وجود ندارد و یا قصد کشف و دریافت اطلاعات بیشتر و کامل‌تر دربارۀ موضوع یا پدیده‌ای داریم رویکرد کیفی، تنها رویکرد مناسب است. می‌توان گفت، آنچه در پژوهش مهم است و باید مورد توجه قرار گیرد، برنامه‌ریزی و اجرای پژوهش به صورتی است که به بهترین وجه به مسائل و سؤال‌های پژوهش پاسخ دهد.

کتاب پژوهش کیفی؛ راهنمای طراحی و کاربست نوشته شاران بی. میریام و الیزابت جی. تیسدل با ترجمه علیرضا کیامنش و مریم دانای طوس به همت پژوهشکده تحقیق و توسعه علوم انسانی سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت) به بهای ۳۰ هزار تومان منتشر شد.