گیاهان دارویی به گیاهانی گفته می شود که تمام یا اجزایی از آن به صورت تازه، خشک شده یا فرآوری شده برای تشخیص، درمان، پیشگیری، کمک به اعمال فیزیولوژیکی و حفظ بهداشت بدن انسان به کار می رود. گیاهان دارویی حاوی مواد مؤثره، بر خلاف عموم گیاهان کشت شده مانند غلات و سبزی ها که به صورت روزمره استفاده می شوند، در موارد خاصی قابل استفاده هستند.

سالانه صدها هکتار از زمین های زراعی کشورهای غربی و آمریکا برای کشت گیاهان دارویی اختصاص می یابد به طوریکه در سال ۱۹۸۸ در آمریکا ۶۵ هزار هکتار از زمین های زراعی فقط برای کشت نعناع اختصاص یافت. فلور ایران یکی از منابع داروخیز جهان و دارای شرایط مناسبی برای فعالیت در این زمینه است. در واقع ایران با شرایط جغرافیایی ویژه ۱۱ اقلیم از ۱۳ اقلیم موجود در جهان را در خود جای داده است.

طبق گزارش مسئول امور باغبانی جهادکشاورزی شهرستان ملایر، سطح زیرکشت گیاهان دارویی در سال ۹۸ در این شهرستان ۲۷۸ هکتار بوده که از این میزان، بیش از ۳۰۶ تن محصول برداشت شده است. این گیاهان دارویی کشت شده شامل گل محمدی، زعفران، گشنیز، بادرنجبویه، زوفا، نعناع فلفلی، بابونه، سنبل الطیب، اسطوخدوس، گل گاوزبان، قدومه، رزماری، کدوطبی، خاکشیر، پونه، همیشه بهار، زیره سبز، خار مریم، سرخارگل، گلرنگ و سیسالیس است.

حبیب‌الله عابد در گفت وگو با ایسنا، بیان می کند: در این میان گل محمدی با داشتن ۱۵۰ هکتار سطح زیرکشت، رتبه نخست تولید این گیاه دارویی در سطح استان همدان را به خود اختصاص داده است. پس از گل محمدی، زعفران با داشتن ۱۰۳ هکتار سطح زیرکشت، بیشترین سطح زیرکشت را به خود اختصاص داده و از این میزان بیش از ۱۶۴ کیلوگرم محصول برداشت شده است. گل گاوزبان، قدومه و زیره سبز با داشتن هر کدام سه هکتار سطح زیرکشت در رده های بعد قرار گرفته اند.

او ادامه می دهد: در سال ۹۹ در مجموع ۴۱ هکتار به سطح زیرکشت گیاهان دارویی در شهرستان ملایر اضافه شده که سال زراعی آینده به مرحله برداشت می رسد. با توجه به بحران آب و لزوم کشت گیاهان کم‌آب‌بر، چهار هکتار سطح زیرکشت گیاهان زیره سبز و خار مریم در ملایر به صورت دیم، یک تن محصول تولید کرده و ۳.۸ هکتار به سطح زیرکشت دیم این گیاهان در سال ۹۹ افزوده شده است.

به گزارش ایسنا، گل محمدی یا گل سرخ نام نوعی گل رز است که از برخی نمونه های آن گلاب می‌گیرند و اغلب در مناطق کوهپایه‌ای و اقالیم خشک و نیمه خشک با تابستان های معتدل و خشک و زمستان‌های سرد کشت می شود. این گونه از رز مقاومت بالایی در مقابل کم‌آبی دارد.

بیش از ۱۵۰ هکتار سطح زیرکشت گل محمدی در ملایر

به گفته عابد، از ۱۵۰ هکتار سطح زیرکشت گل محمدی در شهرستان ملایر، سالانه بیش از ۱۲۰ تن گلبرگ تر و بیش از ۱۵۰ کیلوگرم گلبرگ خشک برداشت می شود. روستاهایی همچون خوش آباد، خردمند، پیهان، علوی، حرم آباد، بابلقانی و طجر سامن بیشترین میزان تولید گل محمدی را دارند.

او میانگین برداشت متوسط گل محمدی را در هر هکتار، یک تن و ۲۰۰ کیلوگرم عنوان می کند و می گوید: بخشی از گل ها بصورت تر برداشت و به منظور گلابگیری به فروش می رسد به طوریکه از هر هکتار حدود ۲۰۰ لیتر گلاب استحصال و بخش دیگر به صورت گلبرگ خشک برای مصارف خوراکی و نیز تزئینی استفاده می شود.

مسئول امور باغبانی جهادکشاورزی شهرستان ملایر به خبرنگار ایسنا می گوید: بازار مصرف این گیاهان دارویی به جز گل محمدی که به شهرهایی مانند اصفهان و کاشان به منظور گلابگیری صادر می شود، در خود شهرستان و بازارهای محلی هم جوار است.

بوته گل محمدی توسط برخی تجار از ملایر به کاشان برده شد

مجتبی طاهری در مدت ۱۰ سال فعالیت در حوزه کشت گیاهان دارویی در شهرستان ملایر موفق به ترویج و افزایش سطح زیرکشت گیاهان دارویی مانند زعفران، گل محمدی و زرشک شده است. او درباره کشت گل محمدی در شهرستان ملایر به خبرنگار ایسنا می گوید: طبق گفته کارشناسان بهترین بوته‌های گل محمدی در این منطقه وجود دارد به طوریکه به جرأت می‌توان گفت این بوته توسط برخی تجار از ملایر به کاشان برده شد و با توجه به سازگاری خوب این محصول با منطقه، به خوبی در بین کشاورزان جایگاه خود را پیدا کرد و متقاضیان بسیاری در کاشان و روستاهای اطراف آن به کشت این گیاه کم آب بر روی آوردند.

این کارشناس کشاورزی که با راه‌اندازی یک عطاری سعی کرده محصولات تولیدی خود را بدون واسطه و با قیمت مناسب عرضه کند، به سفر معاون وزیر جهادکشاورزی به شهرستان ملایر در دوره نهم مجلس شورای اسلامی اشاره و بیان می کند: در آن جلسه مصوب شد، با توجه به شرایط آب و هوایی شهرستان ملایر، این منطقه به عنوان پایلوت گیاهان دارویی، بتواند گام های مؤثری در جهت گسترش سطح زیرکشت و افزایش تنوع در نوع گیاه کشت شده بردارد اما متأسفانه مصوبات آن جلسه و پیگیری آن توسط مسئولان ذیربط به دست فراموشی سپرده شد و لازم است در این زمینه اقدامات و پیگیری های لازم انجام شود.

کشاورزان زمانی تسهیلات را دریافت می کنند که عملاً هیچ کاربردی برایشان ندارد

طاهری مطرح می کند: کشاورزان فعال در این زمینه با آورده شخصی خود و بدون هیچ حمایت جدی از سوی دستگاه های ذیربط، اقدام به کشت و تولید گیاهان دارویی می کنند و اگر هم تسهیلاتی به همکاران داده شود پس از کش و قوس های فراوان، زمانی تسهیلات مصوب می‌شود که با توجه به عدم ثبات اقتصادی موجود در کشور، عملاً کاربردی برای تولیدکننده ندارد و باید گفت حمایت و پیگیری مشکلات تولیدکنندگان باید در سطح استانی و کشوری انجام شود.

او فروش محصولات و بازاریابی آن را یکی از مهمترین ارکان تولید و لازمه بقای کار می داند و ادامه می دهد:  هر واحد تولیدی باید حداکثر تلاش خود را برای حفظ جایگاهش در بازار و رقابت با سایر تولیدکنندگان به کار گیرد، از طرفی در کشور ما وجود ظرفیت مناسب برای کشت و تولید بیش از ۹۰ درصد گیاهان دارویی دنیا، می تواند فرصتی مناسب برای ورود به بازارهای جهانی ایجاد کند.

تازه کاران از تجربیات کارشناسان کشاورزی استفاده کنند

این کارشناس کشاورزی با بیان اینکه زعفران، گل محمدی و گل گاوزبان در شهرستان ملایر جزء پرطرفدارترین گیاهان دارویی هستند، می گوید: داشتن اطلاعات دقیق و نیز گذراندن دوره‌های آموزشی از الزامات اولیه شروع هرکاری است، نکته دیگر درباره کشت گیاهان دارویی، خرید نهاده‌ اولیه و آماده سازی مناسب زمین برای کشت است البته توصیه می کنم یک جوان در ابتدای کار خود حتماً از تجربیات یک کارشناس کشاورزی در حوزه گیاهان دارویی استفاده کند. خوشبختانه در کشت گیاهان دارویی، کمترین ریسک و خطر وجود دارد و با برنامه‌ریزی دقیق و استفاده از کارشناسان مجرب و داشتن اطلاعات کافی حتما می توان موفق شد.

از گیاهان دارویی می توان برابر مواد نفتی درآمد کسب کرد

یکی از تولیدکنندگان عرقیات گیاهی در شهرستان ملایر که با راه اندازی یک کارگاه از سال ۹۲ به صورت صنعتی به تولید بیش از ۴۰ نوع عرقیات می پردازد، نیز معتقد است که از گیاهان دارویی می توان برابر مواد نفتی درآمد کسب کرد و به خبرنگار ایسنا می گوید: این درآمد می تواند در زمینه های کشت، اصلاح فیزیولوژیک، تولید نهاده های بذری و نیز فرآوری محصولات شامل تولید دارو، استحصال روغن های گیاهان دارویی، شربت های دارویی، اسانس ها و عطرها، کرم ها و شامپوها است.

مهدی پیریایی از ظرفیت ۵۰ تنی این کارگاه خبر می دهد و اضافه می کند: اگر از صددرصد ظرفیت خود استفاده کنیم، تولید محصولات کارگاه به ۲۰۰ تن در سال خواهد رسید که ۳۰ درصد محصولات در سطح استان و ۷۰ درصد آن خارج از استان به فروش می رسد و متأسفانه به علت عملکرد ضعیف این حوزه در نوع بسته بندی تاکنون صادراتی نداشتیم.

او بازار فروش خوب عرقیات گیاهی را علت فعالیت کارگاهش در این حوزه می داند و برنامه هایی در زمینه ورود به صنعت بسته بندی نیز دارد و می گوید: این شرکت اشتغال بیش از ۲۰ نفر را در فصل کار ایجاد می کند و در فصول سرد سال نیز که کار فقط به تولید و بسته بندی معطوف می شود، هفت نفر مشغول بکار هستند.

این کارشناس تولید و فرآوری گیاهان دارویی با بیان اینکه مواد اولیه برخی عرقیات شامل خارشتر، پونه کوهی، گزنه، شاه‌تره و یا کاسنی از گیاهان خودرو موجود در منطقه تهیه می شود، ادامه می دهد: گل محمدی مورد نیاز برای تولید گلاب از خود شهرستان و کشاورزان منطقه تأمین می شود، برای تولید عرق نعنا نیز از نعنا فلفلی کشت شده در منطقه خود استفاده می کنیم و اگر مازاد تولید داشته باشیم، مواد اولیه آن از شهرهای اطراف مانند قصر شیرین تهیه می شود اما برای تولید عرقیاتی مثل بهار نارنج، بیدمشک و یا تارونه از گیاهان کشت شده در شیراز، همدان، بروجرد و یا شهرهای جنوبی استفاده می کنیم.

تولید محصولات حاصل از فرآوری گیاهان دارویی نیازمند برنامه ای مدون از سمت دولت

پیریایی معتقد است که تولید بسیاری از محصولات حاصل از فرآوری گیاهان دارویی نیازمند برنامه ای مدون از سمت دولت و ارائه تسهیلات کم بهره به کشاورزان است تا بتواند جایگزین صادرات غیرنفتی شود و به علت اینکه تاکنون دولت به طور جدی روی این موضوع کار نکرده، چالش های بسیاری ممکن است سر راهش قرار بگیرد که با برنامه ریزی مناسب و هدف گذاری می تواند به نتیجه دلخواه برسد.

او از وجود دستگاه کلونجر به منظور عصاره گیری از گیاهان دارویی در کارگاه خود خبر می دهد و می گوید: در حال حاضر حدود پنج کارگاه صنعتی و نیمه صنعتی در شهرستان ملایر به طور عمده در حوزه تولید عرقیات گیاهی فعالیت می کنند و نزدیک به ۱۰ تا ۲۰ کارگاه سنتی به صورت فصلی تولید عرقیات گیاهی را دارند.

گل محمدی یا گل سرخ نام نوعی گل رز است که به آن ورد احمر و احمر بستانی نیز می گویند. مدارک تاریخی نشان می دهد تهیه آب مقطر گل سرخ(گلاب) که طبیعتی گرم و تر دارد، نخستین بار از ایران آغاز شد و بعد به نواحی دیگر سرایت کرد. بوی اسانس گل سرخ خیلی قوی است اما اگر به حالت رقیق شده درآید بسیار مطبوع می شود .اسانس گل سرخ باید در ظروف در بسته به حالت مملو و دور از نور و در جای سرد نگهداری شود. از این اسانس برای معطر ساختن و خوش طعم کردن فرآورده های دارویی و غذایی استفاده می شود.

گلبرگ های آن اثر ملین دارد. از این جهت برای رفع یبوست کودکان، اشخاص مسن و بیماران در دوران نقاهت مصرف می شود. غنچه های گل سرخ مقوی، مفرح و لطیف کننده اعضای بدن است و ضعف قلب را نیز برطرف می کند همچنین بوییدن آن سبب تقویت اعصاب و قلب و سایر اعضای بدن می شود. در طب سنتی به عنوان مصلح به همراه لبنیات به ویژه دوغ استفاده می شود.

گاوزبان، لسان الثور و دیم حاج از نام های دیگر این گیاه با برگ هایی زبر است و چون زبری روی برگ ها شباهت به زبری زبان گاو دارد، از این جهت آن را گاو زبان نامیده اند. گل های آن که به تناسب محل رویش در فاصله ماه های فروردین و تیر ظاهر می شود رنگ آبی زیبا و به ندرت سفید یا گلی دارد. قسمت مورد استفاده این گیاه گل، برگ و یا سرشاخه گلدار آن است. برگ گاوزبان دارای بوی ضعیف و طعم بدون مزه است اما گل هایش طعم لعابی دارد.

این گل که طبیعتی گرم دارد دارای لعاب نسبتاً فراوان حدود ۳۱ درصد است. اعضای سبز گیاه دارای نیترات پتاسیم و مواد دیگری نظیر زرین ها، مالات کلسیم، مقدار بسیار جزئی اسانس، املاح منگنز، منیزیم و اسیدفسفریک است.

گل و برگ گاوزبان اثر نرم کننده، معرق، مدر،آرام کننده و تصفیه کننده خون را دارد. مصرف آن در تمام مواردی که احتیاج به تقویت اعمال کلیه، برونش ها و پوست باشد، مانند زکام، سرفه، نزله، برونشیت و بی اختیاری ادراری توصیه شده است. در رفع التهابات و ورم کلیه(نفریت) و تسکین دردهای ناشی از آن مؤثر واقع می شود.

آنچه مسلم است این است که از گاوزبان نباید در درمان بیماری های ذکر شده اثری قاطع و سریع انتظار داشت. در استعمال خارج، له شده برگ های تازه گاوزبان اگر بر روی آبسه ها و سوختگی های بدن قرار گیرد حالت تسکین درد و بهبودی ظاهر می شود همچنین برای برطرف کردن وسواس، کاهش التهابات کلیه، ضعف قلب، تنگی نفس و نیز به عنوان آرام بخش استرس ناگهانی توصیه می شود.

منابع مورد استفاده در گزارش: کتاب «گیاهان دارویی» تألیف دکتر علی زرگری، استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران، کتاب «درمان بیماری ها با داروهای معجزه گر گیاهی» تألیف محمد صادقی، کتاب «اسرار گیاهان دارویی» تألیف احمد حاجی شریفی و کتاب «باریج اسانس»

انتهای پیام