شفقنا- عضو هیئت علمی دانشگاه مفید گفت: دکتر فیرحی به این مسئله توجه دارد که باید با فقه مواجهه خردمندانه داشته باشیم و خود را از یک میراث ارزشمند کهن محروم نکنیم.

به گزارش خبرنگار شفقنا، حجت الاسلام مسعود ادیب در مراسم یادبود حجت الاسلام والمسلمین دکتر فیرحی با موضوع «فقه در میانه شریعت، اخلاق و قانون» که توسط موسسه مفتاح کرامت به صورت مجازی برگزار شد، اظهار داشت: تمدن اسلامی از چهار قرن گذشته با ایستایی و رکود مواجه شد و در این هنگام تمدن جدیدی با عنوان «تجدد» پا به عرصه گذاشت که اولین مواجهه آن با مسلمانان دوستانه نبود و عکس العمل ها و واکنش های مختلفی را نسبت به این تمدن جدید در جهان اسلام مشاهده می کنیم.

او افزود: فقه به عنوان یکی از زیرمجموعه های تمدن اسلامی یکی از اجزای مهم این مواجهه بوده است چون اسلام دین شریعتمداری است و طبیعی است در طول تاریخ زمینه اصلی علوم اسلامی بوده و بیشترین تاثیر و نقش را داشته است لذا بسیاری از اندیشمندان، فیلسوفان و عالمان و مفسران ما یا بیشتر و پیشتر از آنکه به این ویژگی های علمی آراسته باشند فقیه بوده اند یا همزمان با آن از ویژگی های علمی و فقاهت برخوردار بوده اند و این نشان دهنده کارامدی و پذیرش اجتماعی آن در جامعه است.

عضو هیئت علمی دانشگاه مفید با بیان اینکه فقه را از دو منظر دین و دنیا می توان نگریست، گفت: وقتی از منظر دین به فقه نگاه می کنیم منظور یک رشته علمی است که شاید از زمان حیات پیامبر اکرم به شکل محدود و بعد از حیات پیامبر در میان اهل سنت کم کم شروع به نزج گرفتن می کند و در قرن سوم شکل و فرم به خود می گیرد و در میان شیعه هم به اعتبار حضور امامان و وضعیت دوران ائمه (ع) که همانند وضعیت دوران حیات رسول خداست، فقه کم کم شروع به شکل گرفتن می کند و بعد از ائمه (ع) هم مسیر خود را طی می کند.

او افزود: از منظر دین، فقه یک ابزار است و آنچه به دست می آید، حکمی ظنّی است که گروه کثیری از فقهای امامیه – که اهل تخطئه نامیده می شوند- می گویند فقه اینجا فتوای فقیه را به دست می دهد و فتوای فقیه یک گمانه در برابر آن چیزی است که خدا از ما می خواهد بنابراین هیچ فقیهی فتوای خود را حکم خدا ندانسته و یا راه چاره و برون رفتی است یا حکمی ظنّی است.

ادیب گفت: اگر به فقه از منظر دنیا بنگریم درحقیقت، فقه ابزاری برای دنیاست به این معناکه چه بسا مسلمانان چون خود را پایبند به کتاب و سنت می دانستند برای تقدیر دنیایی خود همواره نیم نگاهی به دنیا داشته اند بویژه از میانه قرن دوم هجری که بنی العباس بازگشت به سنت پیامبر را شعار خود قرار داده بودند، برای مستندسازی نظام اجتماعی خود به شدت به کتاب و سنت احتیاج پیدا کردند و از اینجا فقها بیشتر و وجودشان پررنگتر می شود.

او با بیان اینکه پدیدآمدن مذاهب مختلف اسلامی مربوط به زمان بنی العباس است، افزود: عمده اظهارنظرهای ائمه اهل بیت (ع) عمدتا در پاسخ به سئوالات یا تصحیح خطا و اشتباهات بود و خیلی در مقام تاسیس اساس اولیه و ابتدایی نبودند.

استاد دانشگاه مفید با بیان اینکه دستگاه تولید قانون از زمان بنی العباس تا دوره معاصر، فقها بوده اند، گفت: در روزگار معاصر به هردلیلی، منبع قانونگذاری، عنصر یا گروه دیگری شده اند؛ از سوی دیگر اگر اخلاق را به مفهوم بایدها و نبایدها در نظر بگیریم می توان گفت که قانون و اخلاق از یک جنس هستند که این نگرش بسیاری از اندیشمندان و فیلسوفان اسلامی از جمله علامه طباطبایی بوده است.

او به نگاه فیرحی به مقوله فقه و قانون اشاره کرد و گفت: دکتر فیرحی به این مسئله توجه دارد که از وقتی جریان «تجدد» وارد جامعه اسلامی شده است( که در ایران مواجهه روش خردمندانه در عصر مشروطه اتفاق افتاده است)، نگرش ها و گرایش های مختلفی پدید آمده است لذا بخش زیادی از سرمایه علمی خود را به این مسئله اختصاص داده و کارهای ارزشمندی در این زمینه انجام داده است.

ادیب ادامه داد: دکتر فیرحی به این مسئله هم توجه دارد که باید با فقه مواجهه خردمندانه داشته باشیم و خود را از یک میراث ارزشمند کهن محروم نکنیم از سوی دیگر نگاه افراطی به فقه هم نداشته باشیم.

او تصریح کرد: باید از دو جهت به فقه اعتنا شود؛ یک جهت اینکه بخش های عمده ای از فقه ، استدلال های حقوقی، اخلاقی، منطقی و استدلال هایی است که حتی اگر دین باور نباشیم، ظرافت ها و دقت نظرهایی که فقها دارند بسیار محترم و ارزشمند است.

عضو هیئت علمی دانشگاه مفید گفت: عرصه های گسترده ای از زندگی اجتماعی ما اعم از نظام سازی و مدیریت و حتی استخراج و بیان احکامش با دانش بشری و دستاوردهای همه ملت ها و تمدن بشری حاصل می شود اما در همه اینها باید نگاهی هم به مبدا شریعت داشته باشیم که آیا این توفیق و دستاورد با نگاه و تعالیم شریعت سازگار است؟

او با اذعان به ابنکه فقه نیازمند تحول است، بیان داشت: یکی از عرصه های تحولات فقه، تحول در مسائل فقهی است که همه پذیرفتند، دیگری، تحول در روش هاست که این هم امری پذیرفته شده است. عرصه دیگر، تحول در مدرسه فکری و فقهی است که می تواند اتفاق بیفتد و عملا اتفاق افتاده است و بالاتر از همه اینها تحول در مبانی فکری است.

ادیب خاطرنشان کرد: اگر کسی دغدغه کارآمدی فقه را دارد، باید به جای مقاومت بیهوده، فرار و درگیری های حاشیه ای به دنبال کشف مسائل جدید، یافتن روش های جدید و پیداکردن گفتمان های پاسخگو و در نهایت تنقیح و بازنگری در مبانی برود.