سعیده علیپور

هفته گذشته اخبار پراکنده‌ای از موارد مشکوک ابتلای پرندگان مهاجر در برخی از تالاب‌های کشور گزارش شد. خبرهایی که می‌تواند در بحبوحه کرونا سرآغاز بحرانی جدیدی در میان پرندگان وحشی، طیور و گاهی انسان باشد.

در همین باره دیروز شهاب‌الدین منتظمی، مدیرکل دفتر حفاظت و مدیریت حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست، وجود آنفلوآنزای فوق حاد پرندگان در تالاب میقان در استان مرکزی، تالاب میل در استان اردبیل و یکی از نقاط تالابی در استان مازندران که منجر به مرگ شماری از پرندگان شد را تایید کرد.

با شیوع این ویروس، نه تنها فعالان محیط زیست منتظر خبرهای ناخوشی از آمار تلفات پرندگان مهاجر در روزهای آتی خواهند بود، که سازمان دامپزشکی کشور نیز نگران سرایت این بیماری به طیور است و به همین دلیل به مرغداری‌های سه استان مازندران، مرکزی و اردبیل تاکید کرده که باید به دقت توصیه‌های دامپزشکی را درخصوص رعایت مسائل بهداشتی و قرنطینه‌ای در مزارع پرورشی خود رعایت کنند و در صورت مشاهده هرگونه تلفات غیرمتعارف، کاهش مصرف دان و آب و کاهش تولید در واحد‌های خود توسط مسئول فنی بهداشتی یا مدیریت واحد، به نزدیکترین اداره دامپزشکی شهرستان اطلاع دهند.

با این حال سازمان محیط زیست می‌گوید، با توجه به پیش‌‌بینی شیوع این آنفلوآنزا در بین پرندگان مهاجر از مدت‌ها قبل در تمامی تالاب‌های میزبان پرندگان مهاجر پایش‌هایی را برای جلوگیری از گسترش این بیمار آغاز کرده بود و امیدوار است بتواند آن را با کمترین خسارت کنترل کند.

آنفلوآنزای فوق حاد پرندگان چیست؟

چند سالی است که در شهریور ماه پرندگان وحشی و آبزی، که در فصل سرما از قطب و از طریق کشورهایی مانند روسیه به مناطق گرم‌تر جهان مهاجرت می‌کنند، به ‌عنوان مخازن بیمار آنفلوآنزای پرندگان شناخته شده و می‌توانند بدون نشان دادن علائم، باعث انتقال بیماری شوند.

این بیماری به سرعت منتشر می‌شود و منبع ویروس نیز پرندگان آلوده از قبیل مرغ و خروس، بوقلمون، اردک، غاز و خصوصاً پرندگان وحشی آبزی که در معرض ویروس بوده‌اند و می‌توانند ویروس عامل بیماری را در بدن خود داشته باشند و از طریق اشک، آب بینی، مدفوع و هوای تنفسی ویروس را در محیط پخش کنند.

آنفلوانزای فوق حاد طیور دارای 3 نوع تیپ C،B،A است که فقط تیپ A آن می تواند پرندگان را درگیر کند. با این حال پرندگان می توانند بدون اینکه خود مبتلا به بیماری شوند، ویروس‌های آنفلوانزای پرندگان را با خود جابجا و به برخی دیگر از حیوانات و حتی انسان‌ها منتقل کنند.

ویروس آنفلوانزای حاد پرندگان می‌تواند از یک منطقه به منطقه دیگر منتقل و باعث ایجاد بیماری در یک منطقه می‌شود. اما موضوعی که می‌تواند خطرناک بودن این بیماری را دوچندان کند، موضوع آلوده شدن انسان‌ها است که در صورت تماس با پرندگان بیمار یا لاشه پرندگان یا خوردن گوشت یا تخم‌مرغ نیم‌پز، بیمار شود که این خطر در افراد مسن و خردسال بیشتر است.

متخصصان می‌گویند که ویروس آنفلوانزا در دمای ۲۲ درجه سانتی‌گراد به مدت ۴ روز و در صفر درجه به مدت ۳۰ روز در محیط مرطوب زنده می‌ماند. همچنین در شرایط سرد و مرطوب نیز به عنوان مثال در فصل زمستان بعد از گذشت ۱۰۵ روز باقی می‌ماند.

برخی از علائم وجود دارد که می‌توان به وجود پرندگان مشکوک بود که از جمله این علائم می‌توان به مرگ ناگهانی، افت شدید تخمک‌گذاری، علائم بیماری‌های حاد تنفسی مانند ترشحات، چشم و بینی، بی‌حالی، خس‌خس کردن، تنفس با دهان باز، کبودی تاج ریش و ساق پا، وجود خونریزی‌های زیر پوست بدن و زیر پوست پاها اشاره کرد.

 وضعیت در تالاب میقان اراک

تالاب «میقان» نخستین محلی است که در آن لاشه پرندگان بیمار یافت شد و خطر شیوع این بیماری در کشور گزارش شد. بر اساس گزارش‌های محلی در این منطقه تعدادی پرنده در سطح تالاب بی‌جان افتاده‌ و تعدادی نیز رمقی برای حرکت ندارند و همین می‌تواند زنگ خطری برای تالاب میقان باشد.

این تالاب در پنج کیلومتری اراک واقع شده و همواره به عنوان جاذبه طبیعی و گردشگری و قطبی برای پرنده‌نگری در مرکز کشور مطرح بوده است. زمستان‌ها در کنار مهاجرت پرندگان به این زیستگاه، بیم شیوع بیماری‌هایی مثل آنفلوآنزای پرندگان وجود دارد و امسال هم مانند سال ۹۵، این نگرانی بروز یافته است. نخستین مورد شیوع این بیماری در میقان، ۳۰ آبان شناسایی شد و به سرعت ممنوعیت تردد و نزدیک‌شدن به تالاب در دستور کار قرار گرفت. در چند روز اخیر با استقرار گروه‌های عملیاتی، بیش از ۵۰۰ هکتار از تالاب میقان پایش و بر اساس آخرین گزارش‌ها ۴۵ لاشه پرنده بیمار شناسایی و دفن شده‌ است.

این در حالی است که در سال ۹۵ بیش از 2400 پرنده در این تالاب بر اثر این بیماری تلف شدند. سال 96 نیز این بیماری در کمین تالاب میقان و پرندگان بود که خوشبختانه از شیوع آن جلوگیری شد‌ و در سال 1397 و 1398 نیز هیچ موردی از وجود این بیماری گزارش نشد، اما ظاهرا امسال مجدد شاهد شیوع این بیماری هستیم. به همین رو از همان روزهای ابتدای مشاهده لاشه پرندگان در تالاب میقان ادره کل محیط زیست در کنار دامپزشکی استان مرکزی به میدان آمدن تا از تلفات این پرندگان جلوگیری کنند.

مدیرکل دفتر حفاظت و مدیریت حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست، وجود آنفلوآنزای فوق حاد پرندگان در تالاب میقان در استان مرکزی، تالاب میل در استان اردبیل و یکی از نقاط تالابی در استان مازندران که منجر به مرگ شماری از پرندگان شده است، را تایید کرد

اما در کنار این تالاب، گزارش‌هایی از مشاهده لاشه حیوانات در تالاب میل در اردبیل و تالابی در نزدیکی فریدون‌کنار مازندران نیز منتشر شده است.

گوشت پرندگان نخورید

زمانی خطر این موضوع بیشتر نمایان می‌شود که این روزها گوشت پرندگان مهاجر در بازار فریدونکنار مازندران و دیگر بازارهای محلی در شهرهایی که تالاب آنها میزبان پرندگان مهاجر است، طرفداران بسیاری دارد و حتی گوشت این پرندگان به‌عنوان یک غذای لاکچری در رستوران‌های تهران به فروش می‌رسد. در فریدون‌کنار وضعیت شکار پرندگان به حدی وخیم است که تخمین زده می‌شود بین 500هزار تا یک‌میلیون قطعه پرنده مهاجر در فریدون‌کنار و در فصل سرما شکار شوند. هر چند شهاب‌الدین منتظمی گفته است که پروانه شکار از سوی سازمان محیط زیست در شرایط فعلی داده نخواهد شد، اما به نظر می‌رسد شکار و فروش غیرقانونی این پرندگان اجتناب‌ناپذیر است.

هفته گذشته اخبار پراکنده‌ای از موارد مشکوک ابتلای پرندگان مهاجر در برخی از تالاب‌های کشور گزارش شد. خبرهایی که می‌تواند در بحبوحه کرونا سرآغاز بحرانی جدیدی در میان پرندگان وحشی، طیور و گاهی انسان باشد

خطر مرگ برای انسان‌ها

ویروس آنفلوآنزای مرغی یا همان ویروس H5N1 اولین بار در سال 1997 میلادی در هنگ کنگ به انسان منتقل شد و تا سال 2006 حدود 200 میلیون پرنده و چند صد نفر انسان را به کام مرگ کشاند. منشأ این بیماری کشنده و خطرناک پرندگان هستند. در این زمینه پزشکان توصیه‌هایی برای روبرو شدن انسان‌ها با پرندگان وحشی دارند که رعایت این موارد می‌تواند از ابتلای افراد به این بیماری پیشگیری کند.

 این بیماری علاوه بر وارد آوردن خسارت سنگینی به صنعت مرغ‌داری در سال‌های گذشته موجب جانباختن برخی از افراد نیز شده است.

به گفته کارشناسان از مهم‌ترین راهکارها در این حوزه می‌توان به خودداری از مصرف گوشت نیم‌پز و تخم‌مرغ نیم‌پز، عدم تماس با پرندگان تلف شده و بیمار، خودداری از تماس با لاشه پرندگان و حتی ترشحات چشم و بینی حیوان، جلوگیری از تماس پرندگان اهلی با پرندگان وحشی با نصب توری در محل زندگی پرندگان، شستن دست هنگام پاک کردن گوشت مرغ با آب و صابون در صورت زخمی شدن، خودداری از خرید جوجه و مرغ به‌ویژه غاز و اردک و دیگر پرندگان که توسط دوره‌گردها به فروش می‌رسد، زدن مرتب واکسن به پرندگان، دفع لاشه پرندگان تلف شده در عمق مناسب و پوشاندن محل دفن با آهک اشاره کرد.

علائم آنفلوآنزای مرغی

علائم این بیماری مانند سرماخوردگی است و معمولاً دستگاه تنفسی فوقانی را درگیر می‌کند. از جمله مهمترین علائم آنفلوآنزای پرندگان می‌توانیم به  تب بالای 38 درجه، سرفه، گلو درد، تنگی نفس، درد عضلات، استخوان، احساس کسالت، عفونت چشم‌ها و ریه ها، خلط خونی، اسهال، بینی کیپ شده یا آبریزش بینی، درد قفسه سینه، خونریزی از بینی، عرق سرد و احساس سرما، بی‌اشتهایی همراه با درد معده، خونریزی از لثه و خلط خونی اشاره کرد.

برخی از این بیماران به ذات‌الریه مبتلا می‌شوند که در این صورت وضعیت بیمار به سرعت وخیم شده و اندام‌های بدن از کار می‌افتند و در نهایت بیمار جان خود را از دست می‌دهد.