به گزارش ایکنا، حوزه علمیه هفته‌ای کم‌حاشیه را پشت سر گذاشت و شاهد برگزاری دروس خارج تفسیر قرآن و همچنین برگزاری نشست‌های علمی بودیم که عمدتاً به شکل غیرحضوری برگزار شد. در ادامه مروری بر مهمترین اخبار هفته حوزه تحت عناوین مجزا خواهیم داشت؛
دروس خارج تفسیر قرآن و فقه
سرویس معارف خبرگزاری قرآن بر اساس رسالت خود پوشش جلسات تفسیری قرآن کریم حوزه علمیه را در دستور کار خود قرار داده است. در ادامه مقدمه برخی جلسات غیرحضوری تفسیر اساتید حوزه که در سرویس پوشش داده شد، از نظر می‌گذرد؛
بی‌توجهی به شأن نزول؛ مهمترین منشأ پیدایش پلورالیزم
آیت‌الله ابوالقاسم علیدوست چهارم آذرماه در ادامه مباحث فلسفه تفسیر که در فضای مجازی بارگذاری شده است، با بیان اینکه برخی میان اسباب نزول و شأن نزول تفاوت قائل شده‌اند، اما بنده معتقد به این مسئله نیستم، گفت: قرآن کریم برخلاف تورات و انجیل، نزول دفعی و تدریجی داشته است، لذا نزول تدریجی در طول ۲۳ سال سبب شده تا آیات به مناسبات مختلف نازل شود که همان شأن نزول است.
وی با بیان اینکه اسباب نزول یا شأن نزول دانشی شیعی است تا اسلامی، اضافه کرد: این تراث از امام علی(ع) و بعدها از سایر ائمه معصوم به ما رسیده و گفته شده که چهار هزار روایت اسباب نزول داریم. ذهبی گفته بالاترین صحابی در دانش شان نزول، علی(ع) بود؛ حتی قرآنی که امام علی(ع) داشتند و امروز در نزد امام زمان است، قرآن همراه با شأن نزول آیات است. سلمان فرموده که بعد از وفات پیامبر(ص)، امام علی(ع) به جمع‌آوری قرآن همراه با سبب نزول پرداخت؛ حضرت قرآن را بر خلفا عرضه کرد، اما آنها نپذیرفتند.
علیدوست با بیان اینکه برخی پرنوشتارهای بدون تأمل، فهم نادرست خود را مبنای تأیید برای پلورالیزم می‌دانند، تصریح کرد: کسانی شراب می‌خورند(عثمان بن معظون) و وقتی مورد شماتت و حد قرار گرفتند، به این آیه ۹۳ مائده استناد کردند که «لَيْسَ عَلَى الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ جُنَاحٌ فِيمَا طَعِمُوا إِذَا مَا اتَّقَوْا وَآمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ ثُمَّ اتَّقَوْا وَآمَنُوا ثُمَّ اتَّقَوْا وَأَحْسَنُوا وَاللَّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ»؛ یعنی کسانی که ایمان دارند و عمل صالح انجام می‌دهند در خوردن طعام آزاد هستند، ما ایمان داریم و عمل صالح هم انجام می‌دهیم، بنابراین در هر چه بخوریم آزاد هستیم؛ این استناد در حالی است که این آیه در مورد مسلمینی است که قبلاً مبتلا به شرابخواری و از این بابت ناراحت بودند و به پیامبر عرض کردند که آیا بابت هرچه در گذشته خوردیم معاقب می‌شویم و خدا فرمود اگر ایمان بیاورید و عمل صالح داشته باشید، گذشته بخشیده می‌شود؛ آیه در جواب کسانی است که سابقه خوبی ندارند، نه ناظر به امروز مسلمین.
معرفت و عمل به دین لازمه آمادگی برای ظهور است
آیت‌الله مهدی هادوی تهرانی، امروز، پنجم آذرماه در ادامه مباحث تفسیری سوره فرقان، با بیان اینکه یکی از شماتت‌های کفار به پیامبر این بود که قرآن چرا یکباره نازل نشده است، به آیه ۳۲ «وَقَالَ الَّذِينَ كَفَرُوا لَوْلَا نُزِّلَ عَلَيْهِ الْقُرْآنُ جُمْلَةً وَاحِدَةً كَذَلِكَ لِنُثَبِّتَ بِهِ فُؤَادَكَ وَرَتَّلْنَاهُ تَرْتِيلًا» اشاره کرد و گفت: براساس این آیه، یکی از دلایل اینکه قرآن به تدریج نازل شده آن است که قلب پیامبر(ص) آرام بگیرد و تثبیت شود و بتواند سختی وحی را تحمل کند.
وی با اشاره به آیه ۳۳ «وَلَا يَأْتُونَكَ بِمَثَلٍ إِلَّا جِئْنَاكَ بِالْحَقِّ وَأَحْسَنَ تَفْسِيرًا»، افزود: علامه در تفسیر آیه آورده است که مراد این است که آنچه در ادیان قبل آمده، تحریف شده است؛ یعنی طوری تغییر یافته که انسان محقق و منصف نمی‌تواند حقیقت را به دست آورد. دیدگاه ایشان همان است که در مقدمه نظریه اندیشه مدون به تفصیل آورده‌ایم.
آیت‌الله هادوی تهرانی بیان کرد: ما در مقدمه نظریه اندیشه مدون بیان کردیم که هر دینی نسبت به دین قبلی دو کارکرد دارد؛ یکی تکمیلی و دیگری تصحیحی؛ این ماجرا تا جایی ادامه دارد که کاملترین دین بیاید و مصون از تحریف باشد. ما معتقدیم اسلام کاملترین دین و مصون از تحریف است و چون قرآن در اختیار ما هست، حقایق اصلی دین برای هر انسان منصفی در هر زمانی قابل تحصیل است.
پاسخ به شبهه اراده خدا و خلقت ۶ روزه جهان
آیت‌الله محسن فقیهی، استاد حوزه علمیه، اول آذرماه در ادامه مباحث تفسیری سوره بقره به آیه ۱۱۷ «بَدِيعُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَإِذَا قَضَى أَمْرًا فَإِنَّمَا يَقُولُ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ» اشاره کرد و گفت: معنای «بدیع» این است که گاهی چیزی از ماده آن که موجود است، درست می‌شود، اما گاهی ماده چیزی هم وجود ندارد و خلق می‌شود که این فقط اختصاص به خدا دارد؛ لذا خدا عالم را از عدم آفرید.
وی با بیان اینکه خالق با بدیع تفاوت دارد، زیرا خالق چیزی را پدید می‌آورد، اما بدیع از عدم می‌آفریند و خلق می‌کند، افزود: برای موجودشدن اشیاء، فقط اراده خدا کافی است و این طور نیست که خدا دستوری بدهد. انسان برای ایجاد چیزی مانند درست کردن چای، مقدماتی را انجام میدهد، اما گاهی برخی امور مانند دیدن جسم یا حرکت اعضای بدن با اراده انسان صورت می‌گیرد؛ خداوند هم همه موجودات عالم را با اراده خود آفریده است. خداوند با تعبیر بدیع می‌خواهد بفرماید نسبت‌های نادرستی را که یهودیان و مشرکان به خدا می‌دهند که او شریک دارد؛ یا فرشته‌ها فرزند او هستند، درست نیست، خدا عنصر مادی برای به وجود آوردن موجودات لازم ندارد. در اینجا سؤالی مطرح است و آن اینکه آیا همه موجودات بدیع هستند یا برخی از آنها؟ زیرا زاد و ولد در موجودات جز آفرینش اولیه براساس قانون علت و معلول است.
وی افزود: نسل اول موجودات عالم بدیع بودند و در مراحل بعد، براساس قانون علیت شاهد تزاید نسل‌ها هستیم، لذا شاید بدیع در اینجا صدق نکند، اما قطعاً در مرحله نخست بدیع بوده و از عدم آفریده شدند. لذا آفرینش تک تک موجودات بدیع نیست، بلکه من حیث المجموع، بدیع است و خدا همه چیز را از عدم آفریده است. احتمال دیگر در این زمینه آن است که اصولاً همه موجودات در عالم بدیع هستند و هیچ چیزی را در عالم نمی‌یابیم که مانند هم باشند، زیرا خطوط انگشتان انسان و سر انگشت او با هیچ انسانی دیگری شباهت ندارد؛ حتی دو برادر دوقلوی همسان هم با هم تفاوت دارند؛ دو برگ درخت هم مانند هم نیستند، لذا با پذیرش این نکته و اثبات علمی که تا حدودی ثابت شده است، همه آفرینش اعم از ریز و درشت، بدیع است.
راز سلوک پارسایان تا منزلگاه شهود
آیت‌الله عباسی خراسانی سه‌شنبه، چهارم آذرماه، در جلسه تفسیر قرآن با محوریت سوره بقره، اظهار کرد: انسان‌های پارسا و پرهیزگار و در اصطلاح قرآن «متقین» کسانی هستند که مومن به غیب هستند. آخرین خصلتشان این است که رستگار هستند. با این سیری که در این آیات آمده است، انسان پارسا ایمان به غیب دارد، اهل اقامه نماز و انفاق است، ایمان به رسالت مطلقه دارد، ایمان به کتب الهی دارد و به آخرت یقین دارد. اینها دارای یک هدایت ربی هستند، نه هدایت خلقی؛ بلکه هدایت خلقی را پشت سر گذاشتند. اینها کسانی هستند که به فلاح و پیروزی رسیدند و این پیروزی را با سختی و مشکلات به دست آوردند. عرضی که دارم این است که در آیه شریفه پنجم می‌فرماید: «اولئک علی هدی من ربهم» کلمه «اولئک» اشاره به دور دارد و به معنی «آنها» است. «علی» به معنای استعلا است. با این توصیف متقین استوار بر هدایت هستند و منزلتشان آن‌قدر بلندمرتبه است که یک هدایت بی‌بدیل دارند. چون متقین بر هدایت استوار هستند، گویا ارکان هدایت هستند. کسی می‌تواند سوار بر هدایت باشد که رکن هدایت باشد.
استاد حوزه علمیه ادامه داد: واژه مفلح بسیار قابل دقت است. انسان‌های پارسا با گذر از مشکلات و موانع و شکستن صفوف مشکلات و دشمنان، آنچنان پایدار می‌شوند که میدان موانع را می‌بندند و به جایی می‌رسند که فلاحشان با جهادشان و تقوایشان یکی می‌شود و به عبارت دیگر، تقوایشان موجب فلاحشان شده است. اینها با نازپروردگی به جایی نرسیدند، بلکه با بلاکشی و مشکلات به جایی رسیدند. اینها زندگی‌شان اجین‌شده با یقینی است که آن یقین را آسان به دست نیاوردند. یقین اینها در اواسط راهشان است. فلاحشان بعد از یقینشان است؛ یعنی اینها آن‌قدر طی طریق کردند و سیر و سلوک کردند که به یقینی رسیدند که به تعبیر امیرالمومنین(ع) یقینشان دارای آثار است. آثار یقینشان چیست؟ آثار یقینشان تسلیم و تصدیق و اقرار است. در یک جمله متقین اهل عمل هستند.
تمایز «وحی تشریعی» و «وحی الهامی»
جلسه تفسیر قرآن کریم حجت‌الاسلام احمد خاتمی با محوریت سوره ابراهیم، ۳ آذرماه برگزار شد. وی سخنان خود را با قرائت آیه سیزدهم و چهاردهم سوره ابراهیم آغاز کرد: «وَقَالَ الَّذِينَ كَفَرُوا لِرُسُلِهِمْ لَنُخْرِجَنَّكُمْ مِنْ أَرْضِنَا أَوْ لَتَعُودُنَّ فِي مِلَّتِنَا فَأَوْحَى إِلَيْهِمْ رَبُّهُمْ لَنُهْلِكَنَّ الظَّالِمِينَ وَلَنُسْكِنَنَّكُمُ الْأَرْضَ مِنْ بَعْدِهِمْ ذَلِكَ لِمَنْ خَافَ مَقَامِي وَخَافَ وَعِيدِ؛ و كسانى كه كافر شدند، به پيامبرانشان گفتند شما را از سرزمين خودمان بيرون خواهيم كرد، مگر اينكه به كيش ما بازگرديد، پس پروردگارشان به آنان وحى كرد كه حتماً ستمگران را هلاك خواهيم كرد و قطعاً شما را پس از ايشان در آن سرزمين سكونت خواهيم داد. اين براى كسى است كه از ايستادن [در محشر به هنگام حساب] در پيشگاه من بترسد و از تهديدم بيم داشته باشد».
وی در ادامه گفت: در آیه دوازده تهدید کفار نسبت به انبیا آمده است: «لَنُخْرِجَنَّكُمْ مِنْ أَرْضِنَا أَوْ لَتَعُودُنَّ فِي مِلَّتِنَا». آنگاه دو تهدید خداوند بیان شده است. یکی از تهدیدهای خداوند «لَنُهْلِكَنَّ الظَّالِمِينَ» است. یکی دیگرش «وَلَنُسْكِنَنَّكُمُ الْأَرْضَ مِنْ بَعْدِهِمْ» است. نکته تفسیری این آیات این است که آیه می‌فرماید «فَأَوْحَى إِلَيْهِمْ». این وحی کدام وحی است که هم انبیا و هم پیروانشان را شامل می‌شود. پاسخ این است که ما به دو نوع وحی داریم: یک وحی تشریعی که اختصاص به انبیا دارد و خروجیش عبارت است از بیان احکام الهی. این وحی اختصاص به پیامبر دارد و نه پیروان پیامبران. یک نوع دیگری از وحی هست که اسمش را وحی الهامی گذاشتند. این وحی اختصاص به انبیا ندارد. در مورد مادر موسی هم تعبیر به وحی آمده است، در حالی که ایشان پیامبر نبوده است. وحیی که به زنبور عسل می‌شود هم وحی تشریعی نیست، بلکه وحی الهامی است. این وحی نه اختصاص به پیامبران دارد و نه اختصاص به زمان پیامبران دارد.
استاد حوزه علمیه ادامه داد: این وحی شامل امامان هم می‌شود. چه کسی به ائمه(ع) سخن می‌گوید؟ فرشته. این فرشته تشریع دارد؟ خیر، این فرشته تأیید دارد، این فرشته اخبار به غیب دارد. به عبارت دیگر، پیامبر خاتم‌الانبیا است. با ارتحال و به تعبیر من شهادت پیامبر(ص)، پرونده وحی تشریعی بسته شد، ولی پرونده وحی‌های دیگر همچنان گشوده است. دلیلش باب پنجاه و چهارم کتاب کافی است که در آن پنج روایت ذکر شده است.
روش امام علی(ع) برای رسیدگی به امور مردم
آیت‌الله محسن اراکی، استاد سطح عالی حوزه علمیه، دوم آذرماه در ادامه مباحث فقه نظام سیاسی خود که در فضای مجازی منتشر شد، با اشاره به انواع ولایت یعنی تفویض و تنفیذ، گفت: کسی که ولایت تفویضی به او اعطا می‌شود، همان شرایط ولایت عامه را دارد که علم، عدالت و کفایت است؛ و در ولایت تنفیذی، علم و توانایی بر انجام همان کار لازم است.
وی افزود: پیامبر وقتی امام علی(ع) را به یمن فرستادند، ولایت تفویضی به او دادند؛ ایشان در ماجرای تبوک هم امام را در مدینه نگه داشتند و به ایشان فرمودند که تو خلیفه من هستی که در حقیقت واگذاری خلافت عامه بود؛ روشن‌ترین ولایت تفویضی هم در ارتباط امام علی با مالک اشتر و محمدبن ابی بکر آمده و دستورالعمل صادر شده است. شاید عهدنامه حضرت به این دو نفر بی‌نظیرترین اسناد در تفویض ولایت باشند.
اراکی بیان کرد: در هیچ موردی ولایت تفویضی از سوی پیامبر و امام علی(ع) نداریم که ایشان ولایت به فرد فاسقی داده باشند؛ البته یک مورد در تاریخ یعنی درباره خالدبن ولید انجام شده که توضیحات آن را ارائه می‌کنیم؛ در ارشاد مفید فرموده است که پیامبر خالدبن ولید را به سمت
مردم یمن فرستاد تا آنها را به اسلام دعوت کند؛ ولی کسی اجابت نکرد؛ اینجا ولایت در تصمیم‌گیری داده نشده و حتی اگر تنفیذی هم بود، دعوت مردم به اسلام بود که او هم موفق نشد. لذا پیامبر امام علی را به جای او فرستاد و خالد را برگرداند.
نشست‌ها و همایش‌های علمی
در این هفته نشست‌های مختلفی در حوزه علمیه و مراکز علمی و پژوهشی وابسته به آن برگزار شد. در ادامه برخی از این مهمترین این نشست‌ها که در سرویس معارف خبرگزاری ایکنا پوشش داده شده، از نظر می‌گذرد؛
مرجعیت علمی قرآن و حضور در ساختار علوم انسانی
حجت‌الاسلام والمسلمین محمدصادق یوسفی‌مقدم، رئیس پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن دفتر تبلیغات اسلامی، پنجم آذرماه در نشست «مرجعیت علمی قرآن» گفت: کار مرجعیت علمی از سال ۹۶ به صورت جدی شروع شده و سعی بر این بود تا در کنار فرهنگ عمومی، این بحث هم دنبال شود. در این راستا، سند و منشور مرجعیت علمی قرآن از سوی پژوهشکده فرهنگ و معارف و در میز قرآن دفتر تبلیغات به تصویب رسید. منشور مجموعه شرح وظایف برای پیشبرد مسئله مرجعیت علمی قرآن است و مهمترین بحث در قدم نخست، گفتمان و فرهنگسازی در حوزه مرجعیت است؛ یعنی ضمن اینکه در خود دفتر باید محققان و اندیشمندان را فعال کنیم، این منشور در فضای عمومی کشور هم باید ترویج و مبنایی برای فعالیت‌های مجموعه نظام شود.
وی افزود: افزون بر علوم اسلامی، علوم انسانی هم باید با قرآن رابطه برقرار کند، لذا روش ارتباطی به صورت اجمال در منشور و سند بیان شده است؛ در بحث علوم اسلامی دغدغه کمتری داریم. گرچه علامه طباطبایی نگاه نومیدکننده‌ای از استفاده از قرآن در علوم اسلامی دارند؛ ایشان در المیزان به مهجوریت قرآن در علوم اسلامی اشاره و فرموده است که اهل تسنن کتاب را گرفتند و اهل بیت را واگذاشتند و همین منجر به ترک کتاب شد، زیرا قرآن و عترت تفکیک ناپذیرند و شیعه هم روایات را گرفتند و قرآن را کنار گذاشتند.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی اضافه کرد: علامه معتقد است که همین مسئله سبب انقطاع علوم اسلامی از قرآن شد؛ ایشان در تعبیری تند فرمودند که اگر بصیرت در علوم اسلامی به خرج بدهیم، می‌یابیم که این علوم ساختاری دارد که نیازی به قرآن ندارد. لذا یک نفر می‌تواند رجال، فقه، اصول، صرف و نحو، درایه و ... را کاملاً بیاموزد و در آن متخصص شده و به درجه اجتهاد هم برسد، در حالی که قرآن را قرائت نکرده باشد و مصحفی را مس نکرده باشد و اگر بخواند هم صرفاً برای کسب ثواب است. برخی مخالف این نظر هستند، از جمله در جواهر، برای اجتهاد فقهی از آیات قرآن استفاده شده و همچنین آیاتی که در مباحث عقاید و اخلاق و ... استفاده شده بر خلاف نظر علامه است؛ البته نظر علامه اشاره به رابطه ساختاری و سیستمی است؛ یعنی روش استفاده از قرآن و ضرورت آن در علوم تبیین نشده است؛ لذا این وظیفه بر عهده کارگروه مرجعیت علمی قرآن است.
تفاوت عقلانیت زن و مرد مورد تأیید دین نیست
حجت‌الاسلام والمسلمین حسین بستان، عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در جلسه‌ای با موضوع «فمنیسم و تفاوت جنسی» که به صورت مجازی برگزار شد، با بیان اینکه فمنیسم مزیت‌هایی داشته که باعث جذب برخی افراد به خود شده و قطعاً آسیب‌هایی هم دارد، گفت: مزیت فمنیسم آن است که روی یک امر فطری دست گذاشته و همین سبب جذابیت و تأثیرگذاری آن شده است. این یک قاعده است که هر جنبش و مکتب فکری اگر با فطرت انسان‌ها همراهی کند، می‌تواند اثرگذار باشد و برعکس افکار و اعمال خلاف فطرت قطعاً با مشکلات زیاد مواجه خواهد شد.
وی افزود: فمنیسم در جایی که موفقیت به دست آورده، به علت همراهی با فطریات است؛ مثلاً در جایی که روی بحث عدالت جنسیتی هم به لحاظ نظری و هم عملی سرمایه‌گذاری کرده، موفق بوده است، زیرا عدالت‌طلبی در وجود همه انسان‌ها نهادینه در همه ابناء بشر است و بشری وجود ندارد که فطرتاً طرفدار ظلم باشد.
بستان با بیان اینکه سؤال محوری در این بحث از منظر روانشناسی آن است که آیا زن و مرد با هم تفاوت دارند یا خیر؟ یعنی دو صنف از یک نوع انسانی هستند؟ تصریح کرد: در غرب سال‌هاست که از جنبه زیست‌شناسی و روانشناسی مورد بحث قرار داده‌اند تا در این امر مسلم تشکیک ایجاد کنند و این پیش‌فرض را که زن و مرد تفاوت دارند، رد کنند.
تفسیر عقلی در دوره امام رضا(ع) توسعه یافت
حجت‌الاسلام والمسلمین محمدعلی عبداللهی، دانشیار پردیس فارابی دانشگاه تهران و دارنده دکتری فلسفه غرب از دانشگاه تهران، اول آذرماه در نشست «عقلانیت وحیانی در احادیث کتاب عیون اخبارالرضا(ع)» که از سوی دفتر قم بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی برگزار شد، گفت: امام رضا(ع) براساس نقل عیون فرمودند: «من رد متشابه الی محکمه هدی الی صراط المستقیم ...»؛ کلام ائمه هم دارای متشابهات و محکمات است و فرمایشات متشابه ائمه را هم باید با محکمات فهم کنیم.
نویسنده کتاب اخلاق در بنیان احساس با بیان اینکه باید با نگاه کل‌گرایانه به روایات اهل بیت(ع) بنگریم، از این رو ممکن است روایاتی در عیون باشد که تفسیر آن در روایات و کتب دیگر آمده باشد، افزود: عقلانیت به معنای به کارگیری عقل در مقام نظر و عمل است. عقل و عقلانیت در روایات بیشتر به نتیجه و فایده آن تعریف شده تا تعریف منطقی همراه با جنس و فصل.
استاد و پژوهشگر حوزه و دانشگاه با بیان اینکه تفکیک عقلانیت به نظری و عملی به معنای وجود دو عقل مجزا نیست، تصریح کرد: عقلانیت به کارگیری عقل در مقام نظر و عمل است که ساز و کار معلومی دارد؛ عقل ابتدا اولیات سپس بدیهیات و در ادامه نظریات را درک می‌کند. در کتاب عیون اخبار الرضا، امام رضا برای عقل از کلمه حجت استفاده کرده‌اند و در فرمایش ائمه، عقل با کاربرد و کارکرد آن تعریف شده که مفیدتر برای مردم است.
آسیب ارائه معیارهای دوگانه جنسی برای فرزندان
وبینار نشست علمی با موضوع «تحلیل محتوای جنسی ویدئوهای درخواستی ضبط شده(vod)»، ششم آذرماه، با حضور سیدمجید امامی، عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع)، حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی عباسی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه قرآن و حدیث، مریم اردبیلی، آینده‌پژوه و پژوهشگر زن و خانواده برگزار شد.
سیدمجید امامی، عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع)، در این نشست گفت: در کمتر از ده سال اخیر تحولی در ویدئوهای خانوادگی شاهدیم که به اندازه چند دهه رشد داشته که عمده منشا آن منافع اقتصادی است که صدا و سیما خواب آن را هم نمی‌دید. البته وقتی انتقاد شود به تکنوفوبیا متهم می‌شویم ولی واقعاً مسئله این نیست؛ مسئله مهم این است که باید فاعلیت فرهنگی و اجتماعی در تحولات فرهنگی و هنری داشته باشیم و صرفاً منفعل نباشیم؛ vodها برای خود آنهاست و مسئولان نطارتی هم خودشان، طبیعتاً تن به محدویت‌ها هم نخواهند داد؛ از این رو یک ستاد چابک و کوچک برای نظارت رسانه‌ای ضروری است و نباید به یکدیگر پاس دهیم.
تعبیر «دلت پاک باشد» ریشه در تفکر مرجئه دارد
حجت‌الاسلام والمسلمین رضا برنجکار، رئیس انجمن کلام اسلامی حوزه و استاد دانشگاه تهران، شامگاه سه‌شنبه، چهارم آذرماه، در نشست علمی «ایمان و عمل» که از سوی پردیس فارابی دانشگاه تهران برگزار شد، گفت: در میان مؤلفه‌های ایمان سه بحث از بقیه مهم‌تر است؛ ارتباط ایمان با اختیار معرفت و عمل؛ دو بحث نخست در جهان غرب و بحث سوم در جهان اسلام محور مباحث اندیشمندان قرار گرفته است.
وی با بیان اینکه این پرسش که آیا ایمان، اختیاری است، یا فیض الهی و یا مخلوطی از این دو هست؟ در دنیای مسیحیت به صورت جدی مورد تحقیق بوده است، افزود: یکی از اندیشمندان مسیحی بیان کرده که «ما با محضِ فیض به وسیله ایمان نجات یافته‌ایم» یعنی ایمان ما را نجات داده ولی این فیض است که ما را به ایمان رسانده است؛ کلیسای کاتولیک هم ایمان را فیض الهی می‌دانند و فیض خدا همان است که ایمان انسان را بر می‌انگیزاند. یکی از اندیشمندان مسیحی می‌گفت که ایمان با اراده انسان شکل می‌گیرد ولی خدا مقدمات آن را فرستاده است؛ آگوستین هر دو(فیض و ارده) را قبول دارد ولی نقش فیض را برجسته‌تر می‌داند؛ پروتستانها هم می‌گویند فقط و فقط فیض در ایمان نقش دارد.
استاد دانشگاه تهران اضافه کرد: در مورد معرفت هم بحث زیادی در مسیحیت شده استِ بحث این است که آیا معرفت عقلی مقدمه ضروری ایمان است یا معرفت قلبی هم لازم است و یا اصلا معرفت ضد ایمان است؛ مثلا برخی از آنها می‌گویند من ایمان می‌آورم تا بفهمم؛ ولی برخی دیگر معرفت عقلی را مقدمه می‌دانند و معرفت قلبی و .. را هم قبول ندارند. برخی مانند فرانسیسکن‌ها به معرفت فطری معتقد بودند و ضرورت استدلالی برای ایمان قائل نبودند گرچه استدلال هم می‌آوردند. اگزیستانسیالیست‌ها هم می‌گویند ما بدون معرفت باید ایمان پیدا کنیم و فداکاری حضرت ابراهیم(ع) را مثال می‌زند.
تکرار در قرآن روشمند و مهندسی
حجت‌الاسلام والمسلمین علی نصیری، استاد سطح خارج حوزه علمیه، سوم آذرماه، در ادامه مباحث نقد آرای سها در نقد قرآن در فضای مجازی، گفت: یکی از نقدهای سها به قرآن کریم آن است که مطالب این کتاب الهی، تکراری است و تقریباً صفحه‌ای نیست که قیامت و توحید در آن وجود نداشته باشد و کسی که بقره را بخواند، با خواندن مابقی آیات چیزی به دانش او اضافه نمی‌شود. برای نمونه می‌گوید اسم حضرت موسی ۱۳۶ بار و داستان او در ۳۴ سوره قرآن تکرار شده است. او آورده که عبارت «جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ » ۴۰ بار؛ «فَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرَى عَلَى اللَّهِ كَذِبًا» ۹ بار، «وَيَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ مَا لَا يَضُرُّهُمْ وَلَا يَنْفَعُهُمْ» ۱۰ بار «واللَّهُ الَّذِي خَلَقَ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ وَمِنَ الْأَرْضِ» 7 مرتبه تکرار شده است؛ حاصل سخن وی این است که قرآن کتابی بیش از اندازه پرتکرار است.
وی در پاسخ به این شبهه تصریح کرد: اول اینکه تکرار با توجه به هدف، مقصود و غرضی که صاحب سخن دارد، قابل توجیه است؛ ضمن اینکه تکرارهای قرآن هدفمند و توزیع شده است که بنده نام آن را مهندسی روشمند می‌گذارم؛ یعنی قرآن هم ساختارها و هم محتوا را طوری تنظیم کرده که تکرار ممل به ذهن متبادر نشود. ثانیاً باید پرسید که آیا تکرار همیشه بد و منفی است؟ مثلاً در سبک شعری روش ترجیع‌بند را داریم و ابیاتی با یک بیت ثابت به هم وصل می‌شوند.
مصاحبه با اندیشمندان و حوزویان
سرویس معارف خبرگزاری ایکنا در این هفته ادامه مصاحبه‌های سوژه‌ای خود را در موضوعات رویکرد میان‌رشته‌ای در مطالعات قرآن حدیث و روش‌شناسی جدال احسن در قرآن و سیره اهل بیت(ع) و همچنین تحلیل تاریخ دوره امام حسن عسکری(ع) پیگیری کرد. گفت‌وگو با رئیس بسیج اساتید حوزه علمیه و صحبت درباره اقدامات انجام شده، از دیگر گفت‌وگوهای مناسبتی این هفته بود.
خطر اسلام لیبرال و سکولار از دشمنان بیشتر است
حجت‌الاسلام والمسلمین محمدحسن نبوی، رئیس بسیج اساتید حوزه علمیه، در گفت‌وگو با ایکنا، با تبریک فرارسیدن هفته بسیج، گفت: یکی از اهداف مهم بسیج اساتید، تبیین مسائل سیاسی و تحولات روز جهان و ایران با استفاده از ظرفیت علمی کارشناسان توانمند سیاسی کشور است؛ مثلاً قدرت منطقه‌ای و مسائل عراق، یمن، سوریه، آمریکا و تحولات سیاسی این کشور از جمله موضوعاتی است که در نشست‌های مختلف مورد بحث قرار می‌گیرد.
وی اضافه کرد: در امتداد این هدف مجله حوزه انقلابی در حال انتشار است. همچنین کانال نبأ اخبار سیاسی را برای اساتید اطلاع‌رسانی می‌کند؛ نشست‌هایی با حضور اساتید و تحلیل آنان درباره برخی موضوعات کشور برگزار و بعد از جمع‌بندی برای صداوسیما، مدیران حوزه و جامعه مدرسین و اعضای شورای عالی حوزه ارسال شده است. برای رفع نیازهای فکری در نظام اسلامی از ظرفیت اساتید استفاده می‌شود؛ مثلاً در مورد کرونا شبهاتی از ابتدا مطرح شد و در این راستا کلیپ‌هایی را تولید و در فضای مجازی منتشر کردیم؛ علاوه بر این، هم‌اکنون ۱۳ لجنه علمی در حال فعالیت در رشته‌های مختلف مانند روانشناسی، اعتقادات، جامعه‌شناسی، تربیت، حقوق، اقتصاد، سیاست، مدیریت و... است؛ این لجنه‌ها از استادان حوزه تشکیل شده که در یکی از رشته‌های مذکور مدرک سطح چهار و دکترای دانشگاهی دارند.
رئیس بسیج استادان حوزه بیان کرد: فعالیت لجنه‌ها پرداختن به فوریت‌های پژوهشی نظام است، نه همانند فعالیت مؤسسات پژوهشی که کار بلندمدتی دارند؛ مثلاً بودجه سال ۱۴۰۰ در دستور کار استادان است و نظرات اساتید برای برخی اعضای هیئت دولت، وزرا، مجلس و ... ارسال خواهد شد تا از این نظرات استفاده شود. همچنین چندی قبل رئیس‌جمهور محترم سخنانی را در مورد صلح امام حسن(ع) گفت که همان موقع چند تن از استادان به تحلیل و ارائه پاسخ پرداختند و این موضوع تبیین شد و صاحب‌نظران بدون داشتن نگاه سیاسی و جناحی این سخنان را رد کردند.
جدال احسن با برهان عقلی؛ خط‌مشی ائمه(ع) در برابر مخالفان
سهیل اسعد، دانش‌آموخته فلسفه و عرفان اسلامی از جامعةالمصطفی(ص) و از مبلغان فعال حوزه علمیه در آرژانتین در گفت‌وگو با ایکنا، با تأکید بر اینکه اهل بیت(ع) هم عالم امت بودند و هم وظیفه معرفت‌بخشی و هدایتگری مردم را برعهده داشتند، اظهار کرد: آنان موقعیت اجتماعی خاصی به عنوان مدیر جامعه اسلامی و رهبران الهی داشتند. لذا در نظر گرفتن موقعیت اجتماعی آنها در تحلیل نوع رفتارشان با دیگران ضروری است. در مقایسه اهل بیت(ع) با علمای بزرگ باید به این نکته توجه شود که علما فقط هدایت فکری و تبلیغ را برعهده دارند، ولی ائمه(ع) بُعد الهی و جایگاه و پایگاه اجتماعی برجسته‌ای داشتند. اولین وظیفه و رسالت اهل بیت(ع) هدایت فکری جامعه براساس منظومه توحیدی و الهی و بر مبنای وحی و قرآن بود؛ آنان برای حفظ چارچوب دین رسالت محافظت از آن را داشتند، لذا تفسیر صحیح از دین و حفظ نصوص جزء رسالتهای اصلی آنان بود.
وی با بیان اینکه ائمه(ع)، مترجمان وحی و مکلف بودند تا کلام و اوامر خدا را منتقل و تبیین و تبلیغ کنند، اظهار کرد: وظیفه دیگر ائمه(ع) تبیین روش اجرای دین و استنباط از دین بود؛ رفتار و گفتار ایشان مجادله عملی و الگو برای پیروان ایشان بود؛ زیرا پیامبر(ص) و ائمه(ع) صرف‌نظر از بُعد نظری باید در عمل هم الگو باشند.
رئیس مؤسسه خانه لاتین اضافه کرد: کسانی که می‌خواهند روی اعتقادات کار کنند، در درجه اول باید بدانند این حیطه بسیار حساس‌تر از احکام، اخلاق و .. است؛ مثلاً در باب سنن و سیره پیامبر(ص) مطالب و روایات زیادی رسیده که در اعتبار آنها قطعیت نداریم، ولی خیلی از این سنن مانند مستحبات و مکروهات را می‌پذیریم؛ زیرا اگر برداشت ما اشتباه هم باشد، مخاطرات آن برای جامعه و مردم زیاد نیست، ولی مرز اعتقادات تفاوت دارد؛ در اینجا شوخی و تسامح در ادله نداریم.
نحوه مواجهه امام عسکری(ع) با جریانات فکری و آمادگی شیعیان برای عصر غیبت
حجت‌الاسلام و المسلمین محمد واحدی‌نژاد، عضو هیئت تحریریه مجله دانش‌ها و آموزه‌های قرآن و حدیث، در گفت‌وگو با ایکنا، ضمن تبریک میلاد حضرت امام حسن عسکری(ع) بیان کرد: امام(ع) در ربیع‌الآخر ۲۳۲ قمری به دنیا آمدند، ۲۸ سال زندگی کردند و مدت امامت ایشان نیز شش سال بود. کوتاهی مدت امامت نشانگر حساسیت سیاسی حاکمیت بنی‌عباس بر خاندان اهل بیت(ع) است. چون طبق روایات مسلم شیعه، فرزند امام عسکری آخرین امام خواهد بود.
وی با اشاره به اوضاع سیاسی دوران امام(ع) بیان کرد: گزارش‌ها، حاکی از خفقان شدید حاکم بر کل جامعه به ویژه بر امام عسکری(ع) و شیعیان است. این شرایط برای دور کردن و ملاقات نداشتن شیعیان با امامشان بود. امام(ع) ملاقات‌های پنهانی با شیعیان برقرار می‌کردند تا به مشکلات آنها رسیدگی کنند و از عوارض عدم دیدار امام، متضرر نشوند.
واحدی‌نژاد به ذکر روایتی در این زمینه پرداخت و اضافه کرد: اسحاق بن ابان می‌گوید: «حضرت عسکری(علیه السلام) به دوستان و شیعیان پیغام می‌داد که بعد از نماز عشاء و خفتن بروید، فلان‌جا من آنجا خواهم آمد. با اینکه نگهبانان، لحظهای از در زندان ایشان غفلت نداشتند و در هر پنج روز یک مرتبه نگهبانان عوض میشدند و دیگری را به جای آنها تعیین می‌کردند...».
گستره آیات‌الاحکام بسیار فراتر از حد کنونی است
حجت‌الاسلام والمسلمین سیدجعفر صادقی فدکی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، در گفت‌وگو با ایکنا، با بیان اینکه تلاش‌های زیاد و گسترده‌ای در زمینه علوم انسانی مانند علوم سیاسی، حقوقی و ... با رویکرد اسلامی در سطح حوزه در حال انجام است، گفت: کسانی که وارد چنین مباحثی می‌شوند باید به مطالب علوم و مباحث قرآنی و روایی اشراف کامل داشته باشند و همین مسئله سبب دشواری کار در مطالعات میان‌رشته‌ای قرآن و علوم می‌شود. چنین افرادی بسیار کم هستند؛ عمدتاً حوزویان به سایر علوم انسانی تخصص کمتری دارند و متخصصان علوم انسانی نیز در زمینه قرآن دست پر نیستند، ولی در مجموع تلاش‌های خوبی صورت گرفته و نتایج خوبی هم حاصل شده است.
وی عدم تربیت نیروی مناسب در این عرصه را یکی از مشکلات برشمرد و اضافه کرد: یکی از مسائلی که در این نوع مباحث شاهدیم بحث امکان نظریه‌پردازی و تولید علوم انسانی اسلامی است؛ امکان چنین کاری وجود دارد و نباید بیش از این بر روی این مباحث متوقف شویم؛ ولی باز شاهدیم موضوع برخی مناظرات و کرسی‌ها و میزگردها هنوز در باب امکان تولید چنین علومی است.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی افزود: در حالی که در برخی پژوهشکده‌ها و مراکز پژوهشی چندین جلد اثر مثلاً در موضوعات روانشناسی اسلامی، مدیریت اسلامی، تربیت، اخلاق و حقوق و ... تولید شده و عملاً امکان آن به اثبات رسیده است، گرچه در بحث روش‌شناسی و تعمیق مباحث باید کارهای دقیق‌تری صورت بگیرد.
کتاب‌ها
کتاب «فلسفه حقوق در قرآن» منتشر شد
این اثر به قلم حجت‌الاسلام والمسلمین سعید داودی با هدف اثبات مبنای صحیح حقوق از دیدگاه قرآن همراه با نقد دیگر مکاتب حقوقی منتشر شد. فلسفه حقوق به معنای «تأمل بیرونی انتقادی است نسبت به مجموعه قواعد کلی و الزام‌آوری که به منظور ایجاد نظم و استقرار عدالت بر قرار می‌گردد». از جمله بحث‌های فلسفه حقوق بحث از «مبانی و منابع حقوق» است.
آنچه در این کتاب آمده است، فلسفه حقوق در قرآن در حوزه مبانی و منابع است. مقصود از مبنای حقوق، نیرو و منشأ الزام‌آوری است که افراد را به پذیرش یک قاعده حقوقی وامی‌دارد. قرآن کریم مبنای حقوق را ارادة حکیمانه شارع می‌داند؛ بر این اساس تنها پروردگار حکیم می‌تواند برای او قواعد و مقرراتی را وضع کند. برای یافتن این قواعد و مقررات باید به سراغ منابع رفت که براساس مبنای مختار راه‌های کشف این مبنا، همان چیزی است که در علم اصول از آنها به «مصادر تشریع» یاد می‌شود. این اثر، در پی اثبات مبنای صحیح حقوق از دیدگاه قرآن، همراه با نقد دیگر مکاتب حقوقی و بحث از منابع حقوق از دیدگاه قرآن است.
آثار همایش «جاودانگی نفس در اسلام و مسیحیت» در ۱۰ جلد منتشر می‌شود
محمد سوری، سرپرست پژوهشکده فلسفه و کلام اسلامی معاونت پژوهشی دفتر تبلیغات اسلامی، چهارم آذر در نشست هماهنگی دبیرخانه همایش بین‌المللی جاودانگی نفس در اسلام و مسیحیت بر لزوم برگزاری هرچه موفق‌تر این همایش بین‌المللی با وجود شرایط کرونایی تأکید کرد.
وی گفت: سعی ما بر این خواهد بود که با برخی مهمانان خارجی هم مذاکراتی صورت گیرد تا به صورت مجازی در ایام برگزاری همایش در پنل‌های تعریف‌شده شرکت داشته باشند.
در این نشست، حجت‌الاسلام والمسلمین بابامیر، دبیر اجرایی همایش بین‌المللی جاودانگی نفس در اسلام و مسیحیت بیان کرد: تاکنون بیش از ۱۸۰ چکیده به دبیرخانه همایش جاودانگی رسیده است که پس از ارزیابی‌های مکرر، نزدیک به ۳۰ مقاله آماده برای انتشار است و مابقی چکیده مقالات در دست ارزیابی‌های علمی است.
کتاب «روش حل مسئله با اسامی سُوَر قرآن کریم»
این اثر به قلم حسین رضایی از سوی انتشارات نسیم حیات منتشر شد. فصل اول کتاب «روش حل مسئله با اسامی سُوَر قرآن کریم» به معرفی روش و مبانی آن، فصل دوم به بررسی اسامی سُوَر و آیات منتخب و فصل سوم به مثال‌ها و ارزیابی عملکرد روش اختصاص دارد.
در بخش معرفی اجمالی کتاب آمده است: تصور کنید در فهرست اسامی سوره‌ها، نامی نظیر فصلت را مشاهده کرده‌اید. ممکن است در ابتدای برخورد با نام این سوره، اطلاعات کمی برای خواننده حاصل شود. در این کتاب روشی ارائه می‌شود که با کمک آن می‌توان معلومات بیشتری را از اسامی سوره‌ها استخراج کرد. به عبارت دیگر با کمک روش، زمانی‌که فرد نام سوره مبارک فصلت را شنید، متوجه خواهد شد که در این سوره مباحثی پیرامون قرآن کریم نیز آمده است. با اتخاذ چنین روشی لیست اسامی سوره‌ها را می‌توان تبدیل به یک فهرست موضوعی کرد. فهرستی که قابلیت کاربرد و رجوع به موضوعات مختلف جهت حل مسائل را دارد.
قاعده کلی روش به این نحو است که اسامی سُوَر به همراه آیه یا آیاتی که دارای ارتباط خاصی با این اسامی هستند، در نظر گرفته می‌شوند. آنگاه، ذهن جهت حل مسئله، از اسم سوره به سمت آیه یا آیات خاص مرتبط با آن هدایت شده و سپس از آن آیه یا آیات به محتوای موجود در سوره هدایت می‌گردد. در ارتباط میان نام سوره‌ها با آن آیات خاص، اسرار و شگفتی‌هایی وجود دارد که در ضمن بیان روش و حل مثال‌های کتاب، قابل درک است. در فصل دوم کتاب، نمونه‌ای از این لطائف آورده شده است.
کتاب «چکیده مقالات همایش ملی مقاومت اسلامی از نگاه قرآن» منتشر شد
کتاب «چکیده مقالات همایش مقاومت اسلامی از نگاه قرآن» به همت پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن و انتشارات پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی به چاپ رسیده است. این کتاب دربرگیرنده چکیده مقالات ارسال شده به نخستین همایش ملی مقاومت اسلامی از نگاه قرآن است که به کوشش حجت‌الاسلام والمسلمین محمدصادق یوسفی مقدم و حجت‌الاسلام والمسلمین محمدعلی محمدی در قالب ۹ فصل در ۳۲۴ صفحه ارائه شده است.
رئیس اداره پژوهش پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با بیان اینکه ۱۶۰ چکیده مقاله در این کتاب منتشر شده است، اظهار کرد: از نقاط قوت این چکیده مقالات می‌توان به تنوع عناوین در موضوعات و ابعاد مختلف مقاومت اسلامی اشاره کرد.
انتهای پیام
نظر شما