با پیروزی جو بایدن در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا گمانه‌زنی‌ها درباره احیای برجام و حتی برقراری کانال مذاکرات محرمانه میان تهران و واشنگتن شدت گرفته است. تحلیلگران، رسانه‌ها، محافل آکادمیک، اندیشکده‌ها همگی با دقت فراوان تحولات ایران و آمریکا را رصد می‌کنند و در انتظار بروز نشانه‌هایی درباره آب شدن یخ روابط ایران و آمریکا هستند. در ادامه همین گمانه‌زنی‌ها، برخی رسانه‌های آمریکا ادعا‌هایی درباره رد و بدل شدن پیام‌های محرمانه میان مقامات ایران و آمریکا مطرح کرده‌اند و حتی درباره چگونگی اجرای برجام سناریوپردازی کرده‌اند.
به گزارش روز نو :این سناریوپردازی تا حدود زیادی برگرفته از مواضع قبلی و فعلی دولت روحانی و تیم بایدن است. هر دو نسبت به جبران ضرر‌هایی که در دوره ترامپ به برجام وارد شده بود ابراز تمایل کردند، از یک سو بایدن در آستانه انتخابات آمریکا در مقاله‌ای در وب سایت سی‌ان‌ان به صراحت از بازگشت آمریکا به برجام در صورت پیروزی در انتخابات آمریکا سخن گفته است. اگرچه بایدن پس از انتخابات آمریکا هیچ‌گونه اظهار نظری درباره سیاست دولت آینده این کشور درباره توافق هسته‌ای ایران بیان نکرده است، اما تمایل آشکار دولت روحانی برای بهره‌برداری از پیروزی بایدن در جهت احیای برجام با موجی از تحلیل و گمانه‌زنی درباره برقراری کانال‌های پشت پرده مذاکرات و یا حداقل تبادل پیام به راه انداخت.
«سیگنال های مذاکره» بین ایران و بایدن
دیوید سنگر در نیویورک تایمز نوشت: چند روز پس از آنکه فاش شد رئیس‌ جمهوری ترامپ خواستار گزینه‌هایی برای اقدام نظامی علیه سایت اصلی هسته‌ای ایران شده، تهران به ارسال سیگنال‌هایی ضد و نقیض روی آورد. ایران از یک طرف گام بزرگی را برای سرعت بخشیدن به تولید سوخت هسته‌ای خود برداشته و از طرف دیگر آمادگی خود برای گفتگو با جو بایدن رئیس‌ جمهوری منتخب اعلام کرده است.
به گزارش انتخاب در ادامه این مطلب آمده است: روز چهارشنبه، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی گفت مهندسان ایرانی برای اولین بار شروع به قرار دادن اورانیوم در سانتریفیوژهای نسل بعدی کردند، سانتریفیوژهایی که می‌توانند با سرعت بیشتری سوخت را غنی کنند. این حرکت به صراحت در توافق‌نامه هسته‌ای 2015، که آقای ترامپ دو و نیم سال پیش از آن خارج شد، ممنوع بود.
رافائل گروسی، رئیس آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، هفته گذشته گزارشی را منتشر و خاطرنشان ساخت که سانتریفیوژهای پیشرفته به محل تولید نطنز منتقل شده‌اند. با این حال همزمان با این اقدام تحریک‌آمیز از سوی ایران، محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه این کشور با طرح مباحثی عملا برای بازگشت به توافق و گفت‌وگو دوباره ایران و آمریکا چراغ سبز نشان داد.
آقای ظریف در مصاحبه ویدیویی با روزنامه ایران که روز سه شنبه پخش شد، گفت که ایران حاضر است در ازای بازگشت دوباره آمریکا به برجام مجددا انجام تعهدات خودش را از سر بگیرد. به نظر می‌رسد آقای ظریف پیشنهاد کرده که پیشرفت‌های هسته‌ای ایران در طول یک سال گذشته را که براساس آن تولید تهران دوازده برابر بیش از میزان توافق شده در برجام فراتر رفته، متوقف کند. آقای بایدن در عوض، باید فرمانی را صادر کند که طبق آن به تمام تحریم‌های هسته‌ای اعمال شده توسط آقای ترامپ خاتمه دهد.
با ابن وجود برخی مقامات ایران گفته‌اند که آمریکا مجبور به پرداخت غرامت فروش نفت از دست رفته به دلیل تصمیم آقای ترامپ برای اعمال مجدد تحریم‌ها است. در هر حال اگرچه اقدامات و اظهارات ایرانی‌ها متناقض به نظر می‌رسد، اما در مجموع تهران سیگنال مذاکره را صادر کرده است.
آقای ظریف درباره این توافق مذاکره کرد و همچنان یکی از بزرگترین مدافعان آن در تهران است، اما دولت رئیس جمهور حسن روحانی، سال آینده با برگزاری انتخابات از قدرت کنار می‌رود، آن هم در شرایطی که به شدت مورد انتقاد محافظه‌کاران است.
پس از آنکه آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای چهارشنبه گذشته گزارشی را منتشر کرد که پیشرفت آهسته اما ثابت در غنی سازی اورانیوم توسط ایران را نشان می‌داد، آقای ترامپ با دستیاران ارشد خود در مورد گزینه‌هایی از جمله حملات نظامی احتمالی به مشورت نشست. وی در نهایت با جمع‌بندی اظهارات مایک پنس، معاون خود، مایک پمپئو، وزیر امور خارجه، کریستوفر سی میلر، سرپرست وزارت دفاع و ژنرال مارک آ.میلی، رئیس ستاد مشترک ارتش از انجام این حمله منصرف شد.
آنها هشدار دادند که حمله نظامی به نطنز با موشک، بمب یا حمله سایبری می‌تواند منجر به گسترش درگیری شود.
تاکنون، تولید ایران کند و پایدار بوده و مقاماتی مانند آقای ظریف اعلام کرده‌اند که کلیه اقدامات به راحتی قابل برگشت است. سانتریفیوژهای جدید به مراتب کارآمدتر از مدل‌های پیشین هستند، بنابراین، اگر آنها کار کنند، می‌توانند ذخایر ایران را به سرعت افزایش دهند.
به نظر می‌رسد پیام اصلی آقای ظریف که ظاهراً نه متوجه آقای ترامپ، بلکه متوجه آقای بایدن و تیم سیاست خارجی وی بوده، این است که تهران می‌تواند هر لحظه که بخواهد این افزایش تولید اورانیوم را متوقف کند.
آقای ظریف این پیام را با دقت بیان کرد و در مورد بازگشت آمریکا به تعهدات قطعنامه‌های سازمان ملل به جای توافق هسته ای 2015 صحبت به میان آورد. ظریف پیشنهاد کرد که با انجام مجدد مصوبات شورای امنیت سازمان ملل نیازی به مذاکره نیست. با این حال بایدن احتمالا نمی‌خواهد این حرکت را انجام دهد مگر اینکه ضمانت قاطعانه‌ای دریافت کند که ایران نیز به انجام تعهدات کاملش برجام بازگردد و به مجموعه سوالات آژانس بین المللی انرژی اتمی در مورد شواهد فعالیت هسته‌ای در سایت‌های دیگر پاسخ دهد.
فرجی‌راد: شرایط به سمت برگزاری گفت‌وگوهای ۱+۵ پیش ‌می‌رود
همچنین یک عضو ژئوپلیتیک دانشگاه اظهار کرد: شرایط به سمتی می‌رود که زمینه و مقدمات برای انجام گفت‌وگوهایی در قالب ۱+۵ شکل بگیرد.
عبدالرضا فرجی‌راد در گفت‌وگو با ایسنا با اشاره به بیانیه تروئیکای اروپا درباره همکاری ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی گفت: این بیانیه دارای دو بعد مثبت و منفی بود. بعد مثبت آن تعهد اروپا به برجام و این‌ که گفتند حاضر هستند اقداماتی را انجام دهند و در همین چند روز نیز ادعا کردند که باید به مسائل اقتصادی در ایران هم توجه شود.
وی ادامه داد:‌اما بعد منفی این بیانیه این بود که ایران به بعضی از تعهدات‌اش عمل نکرده و این موضوع واکنش سخنگوی وزارت امور خارجه را در پی داشت، اما بنده از این بعد منفی اظهارات اروپایی‌ها این طور تحلیل می‌کنم آنها نگران افزایش سطح اورانیوم و تزریق گاز به سانتریفیوژها هستند، اما ایران از همان ابتدا وقتی که آمریکا از برجام خارج و از تعهدات‌اش صرف نظر کرد و اروپایی‌ها هم به بهانه فشار بی‌حد آمریکا تعهدات‌شان را اجرا نکردند، پنج گام را انجام داده و کاهش تعهدات داشته است.
سفیر سابق ایران در نروژ همچنین بیان کرد: این در حالی است که ایران اعلام کرده اگر اینها به طور کامل به برجام بازگردند و مسائل اقتصادی، سیستم بانکی و ... در ایران برطرف شود ما هم به وضعیت قبل از تحریم آمریکا برمی‌گردیم، لذا اروپایی‌ها نگرانی بیخودی دارند.
این استاد ژئوپلیتیک دانشگاه در ادامه اظهار کرد: با توجه به این که مساله روی کار آمدن جو بایدن مطرح است و از طرفی دیگر دونالد ترامپ تحریم و فشارها را افزایش می‌دهد، اروپا تصور می‌کند که میزان غنی سازی و سطح اورانیوم از سوی ایران افزایش می‌یابد و از کنترل خارج می‌شود، اما فکر نمی‌کنم نگرانی اروپایی‌ها به جا باشد، در واقع تا حدودی شبیه هشدار است.
فرجی راد خاطر نشان کرد: وقتی اروپایی‌ها ابراز نگرانی می‌کنند و می‌گویند که به برجام متعهد هستیم آنها فقط کاهش تعهدات ایران را می‌بینند، اما توجه ندارند که خودشان هم تعهداتشان را انجام نداده‌اند، اما به نظر بنده شرایط به سمتی می‌رود که گفت‌وگوهایی در قالب ۱+۵ شکل بگیرد.
محتمل‌ترین سناریوی احیای برجام چیست؟
ان بی سی نیوز در این گزارش درباره سناریوی بازگشت گام به گام به برجام به نقل از یک مقامات سابق دولت آمریکا و دیپلمات‌های اروپایی می‌نویسد: به جای رفع یک باره تحریم‌ها علیه ایران و یا بازگشت فوری ایران به تعهدات خود در این توافق، سناریوی محتمل رویکرد پله به پله و تصاعدی در یک بازه زمانی سه تا چهار ماهه است. در این سناریو، گام نخست می‌تواند فریز کردن برنامه هسته‌ای ایران در مقابل برداشتن برخی از تحریم‌ها باشد. گام‌های دیگر می‌تواند در نهایت به بازگشت ایران به تعهدات برجامی و برداشتن همه تحریم‌های مرتبط با برنامه هسته‌ای ایران باشد.
یکی دیگر از سناریو‌های مطرح شده در این گزارش به ایجاد یک توافق جدید شامل موضوعات غیر از برنامه هسته‌ای ایران اشاره دارد و می‌نویسد: بایدن و مقامات اروپایی همچنین پیشنهاد توافقی برای پاسخگویی به دیگر موضوعات شامل زرادخانه‌های موشک بالستیک در حال رشد ایران را مطرح کرده اند. توافقی که البته با مخالفت ایران مواجه شده است. علاوه بر آن، هرگونه توافق جدیدی فراتر از توافق سال ۲۰۱۵ باید به تایید کنگره مخالفِ آمریکا برسد. جایی که نتیجه دو کرسی انتخابات میان دوره‌ای در انتخابات پنجم ژوئن مشخص می‌کند که آیا جمهوری خواهان اکثریت خود را در سنا باز می‌گردانند یا نه.
سناریوی محتمل مطرح شده از سوی ان بی سی نیوز هنوز از سوی هیچ یک از منابع رسمی تایید یا تکذیب نشده‌اند، با این حال ظریف در مصاحبه اخیر خود با روزنامه ایران رویکرد مشابهی را برای احیای برجام مطرح کرده است. او یک برنامه گام به گام مبتنی بر بده بستان برای رفع تحریم‌ها و بازگشت آمریکا به برجام پیشنهاد کرده است. او در این باره گفت: آمریکا قطعا در جایگاهی نیست که برای ما شرط و شروطی معین کند به عنوان عضو سازمان ملل و عضو دائم شورای امنیت آمریکا موظف به اجرای قطعنامه ۲۲۳۱ است. اگر این قطعنامه اجرا شود تحریم‌ها هم برداشته خواهد شد. ایران اعلام کرده است که در این حالت پایبندی به تعهداتش ذیل برجام را از سر خواهد گرفت؛ بنابراین اولا آمریکا به تعهداتش ذیل قطعنامه ۲۲۳۱ بازگردد ما هم به تعهداتمان ذیل برجام باز خواهیم گشت. ثانیا اگر آمریکا دنبال بازگشت به برجام است. ما آماده ایم که درباره شرایط و شروط عضویت واشنگتن در توافق مذاکره کنیم.