برای اولین بار پس از انقلاب، دولت توانست وعده رایگان شدن برق برای اقشار مختلف را محقق سازد و در قبض برق آبان ماه برق جمعیت ۳۰ میلیون نفری کشورمان از تخفیف ۱۰۰ درصدی برخوردار می‌شود.

طرح برق امید شهریورماه با پیشنهاد وزارت نیرو در هیات دولت به تصویب رسید و اجرای آن از ابتدای ماه جاری (آبان ماه) کلید خورد. طبق طرح وزارت نیرو، برق امید به تمام مردم ایران صرف نظر از سطح زندگی و شرایط جغرافیایی تعلق دارد و همه می‌توانند مشمول برق رایگان شوند اما پیوستن به این طرح شرایط و مقرراتی دارد.

در حال حاضر مصرف‌کنندگان در کشورمان در سه گروه کم‌مصرف،‌ خوش‌مصرف و پُرمصرف تقسیم‌بندی شدند، که قرار بر این است، دولت از این ماه به گروه کم‌مصرف‌ها که شامل ۸.۵ میلیون مشترک هستند، تخفیف صد درصدی ارایه دهد جمعیت این میزان مشترک کم‌مصرف هم حدود ۳۰ میلیون نفر هستند که سهم ۳۰ درصدی را در مشترکان برق دارند. سهم خوش‌مصرف‌ها هم ۵۵ درصد و پُرمصرف‌ها ۱۵ درصد است. تنها شرط دولت برای پیوستن خانوار به برق امید، کاهش مصرف بوده که این کاهش مصرف لطمه‌ای به سطح رفاه خانوار نمی‌زند و این طرح فقط اقشار ضعیف را تحت پوشش قرار نمی‌دهد.

اما ملاک میزان مصرف چیست؟آن چیزی که وزارت نیرو اعلام کرده برای اینکه عدالت منطقه‌ای رعایت شود، میزان مصرف به دو گروه مناطق سردسیر و گرمسیر و تعرفه برق در فصل گرم و سرد تقسیم شده‌است. در مناطق گرمسیر تعرفه تابستان از اول فروردین تا پایان آذر ماه و تعرفه زمستان از اول دی تا پایان اسفند ماه محاسبه خواهد شد. اگر خانوار در تابستان در هر ماه کمتر از ۴۰۰ کیلووات و در فصل سرد کمتر از ۸۰ کیلووات برق مصرف کنند، می‌توانند از مشمولان طرح برق امید باشند که این اعداد و ارقام در سایر مناطق بین ۸۰ کیلووات تا ۱۰۰ کیلووات است.

بنابراین همانطور که گفته‌شد، این طرح در انحصار هیچ قشری نیست و ورود به آن و خروج از آن به میزان مصرف خانوار بستگی دارد. البته جا دارد این بررسی‌ها انجام شود که کدام دهک سهم بیشتری در گروه کم‌مصرف دارد. اما دولت برای اصلاح مصرف فقط سیاست‌های تشویقی را دنبال نمی‌کند چراکه طبق طرح برق امید، به مشترکان پرمصرف ۶ ماه فرصت داده می‌شود تا رفتار مصرفی خود را اصلاح کنند وگرنه نرخ قبض آنها به صورت تصاعدی افزایش می‌یابد.

اما سوالی که پیش می‌آید این است که هدف دولت از اجرای طرح برق امید ‌چیست؟ در حالی که عده‌ای مدعی شدند این طرح یک نمایش تبلیغاتی است و به مرحله اجرا نمی‌رسد شاهد آن هستیم که با هدف اصلاح مصرف، جلوگیری از اتلاف انرژی و مهم‌تر جلوگیری از سرمایه‌گذاری‌های مجدد در احداث نیروگاه‌های جدید وعده برق رایگان در این دولت عملیاتی شد.

برق امید؛ طرحی برد-برد 

مهم‌ترین هدف دولت از اجرای طرح برق امید اصلاح مصرف و کاهش هزینه‌های تحمیلی به خانوارها و نیز کشور در این شرایط تنگنای مالی است و از مزایای اجرای این طرح دولت‌های بعدی استفاده خواهند کرد. ایران از کشورهایی است که بیشترین یارانه انرژی را ارایه می‌دهد به طوری که طبق گزارش مرکز تحقیقات وزارت راه و شهرسازی، یک ششم یارانه انرژی جهان را ایران پرداخت می‌کند. رقم یارانه‌های آشکار و پنهان اقتصاد ایران به طور مستقیم و غیرمستقیم چیزی بیش از ۹۰۰ هزار میلیارد تومان است،عددی که دو برابر بودجه عمومی کشورمان محسوب می‌شود.

در میان این اعداد و ارقام سنگین یارانه به بخش انرژی، نکته حائز اهمیت این است که طبق گفته «پیروز حناچی» شهردار تهران، اتلاف انرژی فقط در بخش ساختمان معادل ۳۰۰ هزار بشکه در روز است که به طور قطع بخشی از آن به مصرف مازاد برق اختصاص دارد.      

دو سال گذشته که میزان مصرف برق کمتر بود، اعلام شد که براساس گزارش آژانس جهانی اطلاعات انرژی؛ میانگین مصرف برق خانگی در ایران ۲۹۰۰ کیلووات ساعت است اما متوسط مصرف جهانی برق کمتر از ۱۰۰۰ کیلووات ساعت تخمین زده می‌شود. مقایسه این دو عدد به این معناست که مردم کشورمان سه برابر دنیا مصرف‌کننده برق هستند به عبارت دیگر ایران حدود ۸۵ میلیون نفری به اندازه یک کشور ۲۰۰ میلیون نفری برق مصرف می‌کند. امسال هم در حالی که به دلیل شیوع ویروس کرونا میزان مصرف برق در دنیا به شدت کاهش یافته در ایران در خرداد ماه رکورد مصرف برق شکست و روز سیزدهم خرداد ماه میزان مصرف به ۵۳ هزار مگاوات رسید.

طبق آخرین گزارش «حمیدرضا صالحی»رییس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی ایران، میزان مصرف برق در ایران ۲.۵ برابر شاخص جهانی برآورد شده و در حال حاضر سالانه ۲۵۰میلیارد کیلووات ساعت برق در سه بخش خانگی، اداری، تجاری و صنعتی  کشور مصرف می‌شود.

در اجرای طرح برق امید و رایگان شدن مصرف برق ۳۰ میلیون نفر، هر چند در ابتدا دولت هزینه‌ای را متحمل می‌شود اما نگاه بلند مدت می‌گوید اولا اجرای این طرح انگیزه‌ای برای پیوتسن  دو گروه پرمصرف و خوش‌مصرف به مشمولان برق امید می‌شود و دوم اینکه کاهش میزان مصرف از سرمایه گذاری‌های جدید در تولید و توزیع برق جلوگیری می‌کند به طوری که وزارت نیرو اعلام کرده‌است؛ این طرح شاید در نگاه اول هزینه‌زا باشد اما در واقع باعث می‌شود تا نیازی به سرمایهگذاری ۸۰۰۰ میلیارد تومانی برای ایجاد ظرفیت‌های جدید نباشد.

البته مزایای اجرای این طرح نصیب محیط زیست هم خواهد شد چراکه مطالعات نشان می‌دهد با کاهش ۱۰ درصدی مصرف برق بخش خانگی، ۵ میلیون تن انواع گازهای آلاینده کمتر تولید خواهد شد. از سوی دیگر با کاهش مصرف در داخل کشور، فرصت صادرات و ایجاد درآمدهای ارزی افزایش می‌یابد.  

برق رایگان به چه کسانی می‌رسد ؟

دامنه مصرف برای مشمولان برق امید، چیزی کمتر از ۱۰۰ کیلووات اعلام شده‌است، این سوال برای خانوار ایجاد می‌شود که با مصرف بهینه در کدام بخش می‌توان به کم‌مصرف‌ها پیوست. پاسخ وزارت نیرو این بوده که یخچال‌ها به طور متوسط ماهانه ۲۹ تا ۶۷ کیلووات ساعت، تلویزیون اگر ۵ ساعت در روز روشن باشد، ماهانه حدود ۲۲.۵ کیلووات ساعت و همچنین خانه‌ای با سه لامپ ۵۰ واتی، ۲۷ کیلووات ساعت برق مصرف می‌کند.

آیا با توجه به این میزان مصرف‌ها می‌توان مدعی شد که این ۸.۵ میلیون مشترکی که قرار است برق رایگان مصرف کنند، از قشر ضعیف جامعه هستند؟ تصور از خانوار کم درآمد به ویژه در مناطق دور از مرکز خانواده‌های پرجمعیت است که طبیعی است هر چه افراد یک خانواده بیشتر باشد مصرف انرژی هم بیشتر خواهد بود اما این را هم باید در نظر گرفت گرفت امکانات خانواده‌های کم درآمد، کمتر است و در نتیجه مصرف برق کمتری هم خواهند داشت.

در این میان نکته مهم در مصرف بهینه برق، کیفیت لوازم برقی پرمصرف در خانه است. می‌دانیم از چندین سال گذشته برچسب میزان مصرف برق بر روی لوازم خانگی به ویژه یخچال که معمولا همیشه متصل به برق است، الصاق می‌شود حال اینکه معمولا لوازم خانگی خارجی میزان مصرف کمتری دارند.از آنجایی که لوازم خانگی از جمله یخچال افزایش قیمت جهشی داشته، خانوار کم درآمد معمولا صاحب لوازم ساخت داخل هستند که میزان مصرف بهینه‌ای ندارند.

البته در میزان مصرف برق فاکتورهایی مانند آپارتمان‌نشینی، برج‌نشینی و... را باید در نظر گرفت اما به هر حال نمی‌توان به طور دقیق گفت مخاطب طرح برق رایگان فقط اقشار کم‌درآمد هستند. همچنین نقدی دیگری که به این طرح می‌شود این است که اشتراک برق خانه‌های دوم و خانه‌های خالی که جزو کم مصرف‌ها هستند از آن ۸.۵ میلیون مشترک حذف نشده‌است.

به هر حال نکته مهم این است که اگر می‌خواهیم مصرف بهینه در سوخت و انرژی داشته‌باشیم باید کیفیت تولیدات داخل را هم افزایش دهیم و مردم به تنهایی نمی‌توانند هزینه‌های دولت در بخش انرژی را کاهش دهند.