آرمان ملي: در ميان اظهارات چند روز پيش ظريف که البته بخش‌هايي از آن از جمله گفته‌هايش درباره نويد افکاري با حواشي روبه‌رو شد، يک مطلب ديگر نيز قابل توجه بود؛ مطلبي پيرامون تبادل دوباره زندانيان سياسي آمريکا و ايران.
او در گفت‌وگويش با فريد زکريا در شوراي روابط خارجه در نيويورک اعلام کرد که جمهوري اسلامي ايران آمادگي تبادل کامل زندانيان را با ايالات‌متحده دارد. ظريف تصريح کرد: من پيشنهاد يک مبادله جهاني را داده بودم. ايرانيايي هستند که به دليل جاسوسي نکردن براي آمريکا زنداني شده‌اند.
ما حاضريم که تمام آنها و کساني را که زنداني شده‌اند مبادله کنيم. اظهارات ظريف اما از اين بابت براي بسياري قابل توجه بود که در اوج اتفاقات اين روزهاي ميان ايران و آمريکا و روابطي که به بدترين شکل خود درآمده بيان مي‌شود.
پيشنهاد تبادل زنداني در حالي است که آمريکا مي‌گويد مکانيسم ماشه را فعال کرده و اکنون هم، زمان بازگشت تحريم‌هاي بين‌المللي عليه ايران است.
از سويي در آستانه انتخابات 2020 دونالد ترامپ بارها در خصوص ايران گفته است که اگر رئيس‌جمهور شود ظرف يک‌ماه مذاکرات با ايران سروشکل خواهد گرفت. در چنين شرايطي اما آيا تبادل زندانيان ايران و آمريکا مي‌تواند معاني خاصي به خود بگيرد و اگر چنين موضوعي شکل بگيرد اين مساله چه تاثيري در انتخابات رياست‌جمهوري خواهد گذاشت؟
سابقه‌اي طولاني
موضوع تبادل زنداني ميان ايران و آمريکا به‌ويژه در شرايط تحريم‌هاي چهارگانه عليه ايران در يکي دوسال اخير البته که موضوع جديدي نيست؛ اتفاقي که چندبار يا رخ داد يا بحثش مطرح شد.
يکي از معروف‌ترين آنها چند روز بعد از حوادث آبان 98 بود. واکنش منفعلانه ترامپ در قبال آن وقايع، سفر بن‌علوي به‌عنوان وزير خارجه عمان که معروف است به ميانجيگر و سپس يک خبر ناگهاني؛ خبر تبادل دو زنداني ايراني و آمريکايي.
سپس متن تشکر پمپئو و ترامپ از ايران تا جايي که رئيس‌جمهور آمريکا نوشته بود: «ديديد که مي‌توانيم با هم معامله کنيم.» آن موقع شانزدهم آذرماه سال 98 بود، مسعود سليماني استاد و پژوهشگر ايراني پس از حدود يکسال بازداشت در آمريکا آزاد و در سوئيس تحويل مقامات ايراني شد و از آن سو «ژائو ونگ» شهروند آمريکايي که به جرم جاسوسي در حال گذراندن دوران محکوميت خود در ايران بود با اين عنوان که تحت رافت اسلامي قرار گرفته، آزاد و تحويل مقامات سوئيسي براي بازگشت به آمريکا شد.
اما همانطور که پيشتر نيز مقامات آمريکايي وعده داده بودند اين پايان تبادل زندانيان نبود. يکي ديگر از معروف‌ترين اين تبادل‌هاي زنداني زماني رخ داد که خردادماه امسال «سيروس عسگري» زنداني ايراني و استاد دانش مواد و مهندسي در آمريکا، که اتهامش ربودن اسرار تجاري مرتبط با کارش در دانشگاه اوهايو بود به کشور بازگشت و از سويي مايکل وايت کهنه‌سرباز نيروي دريايي ايالات‌متحده آمريکا که در سال 2018، هنگام بازديد از دوست ايراني خود در مشهد بازداشت شد.
و برخي اتهامات را مانند جاسوسي و حتي توهين به مقامات ارشد کشور و انتشار عکسي خصوصي را نسبت به او مطرح مي‌کردند آزاد شد. البته که داستان تبادلات زنداني ايران و آمريکا در اين سبک و سياق بارها و بارها طي اين چهار دهه به اشکال مختلف وجود داشته است، به غير از ماجراي گروگانگيري سفارت آمريکا در اوايل انقلاب، بازداشت سه آمريکايي که گفته مي‌شد خبرنگار و کوهنورد هستند سارا شورد، شين بائر و جاشوا فتال توسط ايران در 8 مرداد 1388، بسيار معروف شد.
داستان تبادل جيسون رضاييان خبرنگار ايراني آمريکايي يکي ديگر از تبادلات پرسروصدا بود. زنداني بودن او و البته سعيد عابديني، امير ميرزايي حکمتي و نصرت‌ا... خسروي در ايران مدت‌ها يک چالش بزرگ ميان تهران و واشنگتن بود. اما هر چهار متهم به جاسوسي در نخستين روزهاي اوليه برجام، در ازاي وعده يک و هفت دهم ميليارد دلار که 400ميليون دلار آن نقدا به ايران آورده شده آزاد شدند.
دستگيري ملوانان آمريکايي و البته آزادي يک روز بعد آن نيز به نوعي در چارچوب بهبود روابط ارزيابي مي‌شد. آنچه مسلم است اينکه همواره در زمانه‌هايي که بحث تبادل زندانيان ميان ايران و آمريکا درمي‌گرفت لااقل تا چند هفته‌اي فضا تلطيف‌تر از سابق مي‌شد و اگر در واقعيت بهبود رابطه‌اي در کار نبود اما مي‌شد به اين نکته پي برد که اين موضوع تا اندازه‌اي به کاهش تنش‌ها منجر شود. در چنين شرايطي آيا ممکن است که در آستانه انتخابات 2020 و قبل از آن تبادل زنداني ديگري نيز صورت بگيرد و اين موضوع چه کمکي به انتخابات 2020 خواهد کرد و اساسا اگر چنين موضوعي رخ دهد مي‌تواند شرايط امروز را به سمت و سويي ديگر بکشاند؟
تاثيرگذار نيست
محسن جليلوند استاد حقوق بين‌الملل دراين‌باره به «آرمان ملي» مي‌گويد: اساسا تجربه‌هاي متفاوتي که طي اين سال‌ها درخصوص تبادلات زنداني وجود داشته است دو طرف را بايد به اين نتيجه رسانده باشد که در نهايت اين موضوع نمي‌تواند به بهبود رابطه‌اي منجر شود. دو طرف اختلافات استراتژيک و بعضا ايدئولوژيک دارند به‌ويژه بر سر موضوعاتي مانند اسرائيل.
براي همين نبايد سخن از تبادل زنداني رابه معناي اتفاق خاص يا برنامه‌اي ويژه در آينده توصيف کرد. وي ادامه مي‌دهد: البته در اين ميان بعضي هم مانند يکي از روزنامه‌هاي کويتي مدعي هستند که هم‌اکنون مذاکراتي در حال شکل‌گيري است اما در حقيقت نمي‌توان صحت و سقم اين موارد را تاييد کرد.
اگرچه همواره به عنوان يک فرضيه اين مساله مطرح است. جليلوند مي‌گويد: مي‌توان دو تحليل را در مورد مطرح شدن بحث تبادل زندانيان ايراني و آمريکا مطرح کرد؛ تحليل نخست اينکه ايران ممکن است به‌دنبال يک روزنه حداقلي باشد تا از اين طريق فشارهاي کنوني ترامپ کمتر شود.
فرضيه دوم اما آن است که دوطرف مي‌دانند که موضوع زنداني‌ها دستاوردهاي قبلي را ندارد. براي همين، با تبادلات آنان بهتر است از دامن زدن به تنش‌ها خودداري کنند. اما از سويي برخي گزارش‌ها ادعا دارند که به ازاي هر يک آمريکايي يا دوتابعيتي که در زندان‌هاي ايران هستند، سه ايراني در آمريکا به بهانه‌هاي مشابه دستگير شده‌اند؛ ازاين روست که قطعا ايران نيز تمايل به آزادي اين زندانيان خواهد داشت.
اين کارشناس اما در پاسخ به اين سوال که اگر تا قبل از انتخابات 2020 تبادل زندانيان صورت بگيرد چه تاثيري در ميزان راي ترامپ خواهد گذاشت اظهار کرد: حقيقت اين است که مردم آمريکا به کرونا، مسائل اقتصادي، شغل و ... فکر مي‌کنند. حتي نقل است که بيش از 60 درصد آمريکايي‌ها نمي‌دانند که ايران در کجاست.
به اين معنا که به موضوعات سياست خارجه توجهي نشان نمي‌دهند. از اين رو نمي‌توان بحث تبادل زندانيان را موضوعي کليدي براي ترامپ ارزيابي کرد، هرچند ممکن است او در ادامه اين ادعا را مطرح کند که اين موضوع مي‌تواند پيش‌مقدمه‌اي براي مذاکراتي با ايران باشد که او در دور دوم نويدش را مي‌دهد، شايد آن را هم به عنوان دستاوردهاي خود در حوزه بين‌الملل مطرح کند يا آن را ناشي از سياست فشار حداکثري بداند. اما در نهايت اين مساله موضوع تاثيرگذاري در انتخابات 2020 نخواهد بود.
نظر شما