تلاش چند ماهه آمریکا برای تمدید تحریم تسلیحاتی ایران که ماه گذشته میلادی با مخالفت اعضای شورای امنیت به ناکامی انجامید، یک بار دیگر به در بسته خورد. این بار رهبران واشنگتن عزم خود را برای فعال‌سازی سازوکار تنبیهی ماشه مندرج در توافقی جزم کرده بودند که ۲ سال پیش از آن خارج شدند.
روز شنبه یک بار دیگر شورای امنیت سازمان ملل، به عرصه ناکامی آمریکا برای پیشبرد رویکرد یکجانبه‌اش تبدیل شد و ادعای تک‌سویه این کشور در خصوص فعال‌سازی مکانیسم ماشه، مورد مخالفت جدی دبیر کل و اعضای شورای امنیت، طرف‌های برجام و تروئیکای اروپایی (انگلیس، آلمان، فرانسه) قرار گرفت.
اگرچه پیش از آن طرف‌های برجام از مبنای غیر حقوقی و غیرمنطقی احتمال بهره‌گیری واشنگتن از سازوکار مکانیسم ماشه گفته بودند، ولی عدم همراهی با آمریکا در عرصه عمل، به مثابه شکستی قطعی برای این کشور در عرصه بین‌المللی است.
همراه نشدن کشورهای اروپایی به ویژه انگلیس در کارزار فشار آمریکا علیه ایران، از دید ناظران موفقیتی دیپلماتیک برای جمهوری اسلامی ایران و دولت روحانی محسوب می‌شود.
پایبندی ایران به توافق هسته‌ای با در نظر گرفتن اقتضائاتی چون کاهش تدریجی تعهدات هسته‌ای، از دید کارشناسان، زمینه‌های این موفقیت را برای دستگاه دیپلماسی کشورمان به همراه آورد. در سال‌های اخیر و همزمان با گسترش دامنه تحریم‌ها، دولت با فشارهای چندجانبه‌ای از سوی برخی گروه‌های خاص داخلی برای خروج از برجام مواجه بود؛ فشارهای فزاینده‌ای که دولت با هوشمندی و هوشیاری در برابر آن مقاومت کرد و توانست در نتیجه این پایبندی، همراهی کشورهای اروپایی با خود در برابر یکجانبه‌گرایی آمریکا را تضمین کند.
پایبندی ایران به توافق هسته‌ای، البته با کاهش تدریجی تعهدات در چارچوب برجام، روز شنبه به بار نشست و یک بار دیگر جامعه بین‌المللی به ویژه اروپایی‌ها و سازمان ملل را در مقابل آمریکا قرار داد. البته بررسی رسانه‌های داخلی منتقد و مخالف دولت نشان می‌دهد، این موفقیت مورد اقبال و توجه جریان‌هایی قرار نگرفته که مدت‌ها است خروج از برجام را از دولت طلب می‌کنند.
مروری بر واکنش کشورهای اروپایی عضو برجام به تلاش آمریکا برای بازگرداندن تحریم‌ها از طریق سازوکار ماشه، این مهم را به تصویر می‌کشد.
اروپا؛ تمام قد در مقابل آمریکا
رهبران کشورهای اروپایی طرف برجام به ویژه انگلیس که پیش از این هم در خصوص عدم همراهی با آمریکا در فشار بیشتر بر ایران اظهارنظر کرده بودند، این بار هم مخالفت خود را با اقدامات ضدایرانی ترامپ نشان دادند و پس از اعلام وزارت امور خارجه آمریکا مبنی بر فعال‌سازی مکانیسم ماشه و بازگشت تحریم‌های پیش از برجام علیه ایران، با انتشار بیانیه‌ای مشترک مخالفت خود را با این مساله اعلام کردند.
در بیانیه تروئیکای اروپایی آمده است: فرانسه، آلمان و انگلیس به خاطر دارند که آمریکا در ۸ ماه مه سال ۲۰۱۸ با خروج از این توافق، به مشارکت در آن پایان داد، پس بنا بر این اظهاریه دریافت شده از سوی آمریکا که به اعضای شورای امنیت داده شده و گفته شده بر اساس پاراگراف ۱۱ قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت است، از تاثیر قانونی برخوردار نیست. از این رو، هر تصمیم یا اقدامی که براساس این روند یا نتیجه آن در پیش گرفته شود نیز وجاهت قانونی نخواهد داشت.
«مایک پمپئو» وزیر امور خارجه آمریکا پیش از جلسه شورای امنیت با تاکید بر اینکه از همه اعضای سازمان ملل انتظار دارد کاملا در عمل به تعهدات خود در برابر بازگشت تحریم‌ها پایبند باشند، آنها را به بهره‌گیری از اختیارات داخلی خود برای تحمیل عواقبی علیه آنها در صورت عدم همراهی با واشنگتن تهدید کرده بود.
با این حال ۱۳ کشور از ۱۵ عضو شورای امنیت از جمله کشورهای اروپایی و همچنین چین و روسیه در جلسه شورای امنیت تاکید کردند که خروج آمریکا از برجام، مانع از امکان بهره‌گیری از مکانیسم‌های مندرج در آن از سوی آمریکا است.
علاوه بر بیانیه مشترک تروئیکای اروپایی، سفارت انگلیس در تهران هم پس از اعلام آغاز روند احیای تحریم‌ها در صفحه توییتر خود نوشت: سه کشور اروپایی کماکان مصمم به اجرای کامل قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت هستند که در سال ۲۰۱۵ برجام را تایید کرد.
«نیکولاس دو ریویِری» نماینده فرانسه در سازمان ملل هم با تاکید بر اینکه تروئیکای اروپا هنوز به اجرای کامل توافق هسته‌ای پایبند است، تاکید کرد که این تنها راه رو به جلو برای کنترل کردن برنامه هسته‌ای ایران است.
نماینده فرانسه در ادامه با اشاره به اینکه ایران هنوز به تعهداتش در برجام پایبند است، تاکید کرد: همچنان لغو تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران ادامه دارد.
«جوسپ بورل» مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا هم در بیانیه‌ای تاکید کرد که آمریکا به دلیل خروج از توافق هسته‌ای نمی‌تواند روند بازگردانی تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران را آغاز کند. بنا براین، تعهدات لغو تحریم‌ها تحت برجام همچنان برقرار هستند.
تلاش و تعامل دستگاه دیپلماسی و مقاومت دولت در پایبندی به توافق هسته‌ای، موضع یکپارچه جامعه جهانی در مخالفت با فعالیت‌های هسته‌ای ایران در اواخر دهه ۸۰ و ابتدای دهه ۹۰ را به موضعی دوقطبی و دوپاره بدل کرده است.
امروز دیگر اروپا هم دست کم در مواضع اعلانی موضع یکجانبه آمریکا را زیر سوال می‌برد و «قلدرمآبی» آمریکا را برنمی‌تابد. به باور ناظران، چنین وضعیتی که آمریکا در سویی از گود باشد و دیگر اعضای دائم شورای امنیت در سویی دیگر، بدیع و عجیب است؛ پدیده‌ای که حاصل به کارگیری هوشمندانه دیپلماسی و ابزار تعامل دولت ایران در عرصه بین‌الملل و پایبندی به قواعد حاکم بر آن است.
اگر ایران طی سال‌های گذشته در واکنش به بازی تحریک‌آمیز آمریکا و فشار مخالفان برجام از توافق هسته‌ای خارج می‌شد، امروز نه تنها همه تحریم‌ها بازگشته بود، بلکه جامعه بین‌المللی یک بار دیگر علیه برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای کشورمان در یک جبهه صف کشیده بودند.
نظر شما