احمد الهیاری* شهر بندری چابهار، با توجه به موقعیت مکانی استثنایی، یکی از مهمترین نقاط حمل‌و نقل بین‌المللی محسوب می‌شود. بهره‌مندی از این موقعیت راهبردی و تبدیل آن به یک مزیت رقابتی منطقه‌ای، مستلزم ایجاد نظام حمل‌و نقل مرکب است که در صورت احداث فرودگاه باری و مسافری چابهار تکمیل می‌شود؛ در غیر این‌صورت موقعیت استثنایی چابهار تبدیل به یک مزیت رقابتی در منطقه نخواهد شد.

منطقه مکران از میناب در شرق هرمزگان تا چابهار و دشتیاری در جنوب سیستان‌و بلوچستان از پیشینه‌ای تاریخی و موقعیتی راهبردی برای احیای تمدن دریایی و بهره‌مندی از ظرفیت‌های فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و نظامی سواحل، برخوردار است. طی سال‌های اخیر، به فعالیت درآوردن قابلیت‌های کم نظیر آن به نفع جامعه محلی و نیز اقتصاد ملی، مورد تاکید مقامات عالی‌رتبه کشور بوده به گونه‌ای که هم‌اکنون در عمل، توسعه مکران به مطالبه‌ای محلی و ملی و گفتمانی بی‌بازگشت در نظام تدبیر و اجرایی کشور بدل شده است.

در چند روز گذشته، شاهد تعطیلی پروازهای مسافربری فرودگاه کنارک و بازگشایی آن بودیم. برخی افراد، مسایل پیش آمده در خصوص احداث فرودگاه بین المللی چابهار را به تضاد منافع و تعارض مالی، نسبت دادند؛ امری که از هیچ یک از طرفین اختلاف، انتظار نمی‌رود.

 اکنون بازیگران متعددی در توسعه منطقه مکران با کارکردهای راهبری، سیاست‌گذاری و تسهیل‌گری تا عملیات اجرایی نقش آفرینی می‌کنند که به هر مناسبتی لازم است قدردان تلاش‌های بی‌دریغ و یادآور کوشش‌های هر یک در پیشبرد اهداف توسعه منطقه بود. نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران از منظر گسترش و تثبیت گفتمان و نیز عملیات توسعه و آبادانی سواحل مکران، نقشی اساسی و به یاد ماندنی ایفا کرده‌اند. طرح اتهامات ضدتوسعه‌ای به نیروهای مسلح نشانگر کم اطلاعی منتقدان از اقدامات و پشتیبانی عملیاتی کم نظیر آنان به ویژه نیروی هوایی و نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران از توسعه سواحل مکران است.

بسیاری از فرماندهان و کارکنان این نیروها، به همراه خانواده در سخت‌ترین شرایط و با کمترین امکانات موجود، در راستای پاسداری از این مرز و بوم، در کنار مردم منطقه اسکان یافته و با فراهم شدن زیرساخت‌های مورد نیاز نیروهای مسلح، مردم محلی نیز از امکانات فراهم شده از جمله آموزشی، بهداشتی و تفریحی بهره‌مند شده‌اند.

احداث فرودگاه بین‌المللی چابهار را نه از منظر تعارض منافع، بلکه باید از منظر فنی- اقتصادی و بر اساس شاخص‌هایی چون فاصله فرودگاه تا مراکز جمعیتی و اقتصادی، آمد و شد سرمایه‌گذاران خارجی بدون نیاز به روادید، پیوستگی با سایر حوزه‌های حمل‌و نقل از جمله جاده، ریل و بندر، امکانات فنی نشست و برخاست هواپیماهای مختلف، تداوم فعالیت در شرایط غیرجنگی و غیره نگریست.

اکنون وجود فرودگاه پایگاه دهم شکاری برای توسعه منطقه، یک امکان زیرساختی مغتنم است؛ اما با گسترش فعالیت‌های توسعه سواحل مکران به ویژه در شهر چابهار و جاسک، احداث فرودگاه‌های بین‌المللی که در مجاورت مراکز جمعیتی و اقتصادی قرار داشته باشند امری الزامی است.

فرودگاه پایگاه هوایی در فاصله ۴۰ کیلومتری چابهار، هزینه‌های بسیاری را به مسافران و صاحبان بار تحمیل می‌کند و به نظر می‌رسد برخی از مسافران و سرمایه‌گذاران خارجی حاضر به آمد و شد از فرودگاه نظامی نباشند. از طرفی شرکت‌های هواپیمایی خارجی از برقراری پرواز به فرودگاه‌های دومنظوره کشور پرهیز می‌کنند. علاوه بر آن عدم پیوستگی جغرافیایی آن با منطقه آزاد، باعث شده است مشوق‌هایی چون عدم نیاز مسافران و سرمایه‌گذاران خارجی به اخذ روادید جهت ورود به مناطق آزاد تجاری و صنعتی بی‌اثر شده و جذابیت این مناطق را کاهش دهد. اکنون فرودگاه کنارک، از ظرفیت سالانه محدودی برای جابه‌جایی مسافر و بار برخوردار است به‌گونه‌ای که ظرفیت فعلی آن پاسخگوی حجم پروازها و آمد و شدهای کنونی نیست و در حالی که فرودگاه‌های کشورهای همجوار در خلیج فارس و دریای مکران، قادر به نشست و برخاست هواپیماهای پهن پیکر و جابه‌جایی چند میلیونی مسافر و احجام بالای بار هستند.

شهر بندری چابهار، با توجه به موقعیت مکانی استثنایی، یکی از مهمترین نقاط حمل‌و نقل بین‌المللی محسوب می‌شود. بهره‌مندی از این موقعیت راهبردی و تبدیل آن به یک مزیت رقابتی منطقه‌ای، مستلزم ایجاد نظام حمل‌و نقل مرکب است. نظام جامع حمل‌و نقل از چابهار مشتمل بر توسعه راههای مواصلاتی به ویژه بزرگراه محور ساحلی جنوب از گواتر تا شلمچه و نیز چابهار به میلک، احداث راه‌آهن چابهار-زاهدان و سرخس، توسعه بندر اقیانوسی شهید بهشتی و مدرن‌ترین ترمینال مسافربری دریایی کشور، در صورت احداث فرودگاه باری و مسافری چابهار تکمیل می‌شود؛ در غیر این‌صورت موقعیت استثنایی چابهار تبدیل به یک مزیت رقابتی در منطقه نخواهد شد.

در صورتی که از منظر فنی- اقتصادی به این موضوع نگریسته شود در شرایط تحریمی کشور، اعلام آمادگی سرمایه‌گذار خارجی برای احداث یک فرودگاه بین‌المللی استاندارد در راستای پرکردن یکی از خلاءهای طرح توسعه سواحل مکران، فرصتی مغتنم محسوب می‌شود. با این حال نباید استفاده از ظرفیت‌های موجود را نادیده انگاشت.

به نظر می‌رسد با رونق هر چه بیشتر توسعه منطقه، می‌توان کاربری‌های غیرنظامی دیگری برای فرودگاه کنونی به منظور هم‌افزایی میان امکانات حمل و نقلی منطقه در نظر گرفت.

در پایان یادآور می‌شود، اگرچه بر اساس سند ویژه توسعه و عمران منطقه مکران، تبدیل چابهار و جاسک به مراکز حمل و نقل بین‌المللی منطقه از اهداف راهبردی کشور محسوب می‌شود، اهتمام بیشتر مسئولان ملی و استانی جهت تسریع در احداث زیرساخت‌های فیزیکی مورد نیاز منطقه به ویژه برای مهار آب و آبرسانی، راه‌های مواصلاتی، مراکز بهداشتی و درمانی و انرژی در کنار احداث فرودگاه بین‌المللی می‌تواند در به فعلیت درآمدن فرصت‌های موجود منطقه و انتفاع جامعه محلی موثر واقع شود.

*رئیس دبیرخانه شورای توسعه سواحل مکران