به گزارش خبرنگار سرویس کتاب و نشر خبرگزاری رسا، مهم ترین تحول در زندگی بشر در قرن بیست و یکم، پیدایش فضای مجازی است. در نیمه ی دوم قرن بیستم، بشر توانست عصر فضا را آغاز کند و بلافاصله بعد از آن به عصر الکترونیک و دیجیتال رسید. اما عصر فضای مجازی اساسا از سنخ دیگری است. عمق و گستره ی نفوذ و حضور این فناوری بر عرصه های مختلف حیات بشری بیش از حد تصور بوده؛ به حدی که اگر این فناوری با اختلالی کلی مواجه شود، زندگی بشری نه به عصر پیش از آن، بلکه به قرن ها پیش بازمی گردد.

با اینکه این غرب بود که فضای مجازی را ایجاد کرد و چنین نهادهایی را در آن چید، اما این فضا به سرعت همه ی جهان را درهم نوردید و ملل دیگر به سرعت وارد این فضا شدند، بدون اینکه بدانند بستر اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، اقتصادی، حقوقی و اخلاقی آن را مهیا کنند. در این فضا اشیاء و زمینه هایی ایجاد شد که بخش بزرگی از فعالیت های بشری را به سوی خود کشید.

بسیاری از امور فضای زندگی واقعی در آن شبیه سازی شد و امور بسیاری در آن به عنوان «اشیاء» دارای کاربرد در زندگی انسان تعریف شدند. با وجود اینکه دولت های جهان ناچار شده اند از فضای مجازی را در کشور خود توسعه دهند، اما این توسعه ها غالبا بدون توجه به زیرساخت های فلسفی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی آن بود. در ایران نیز چنین بوده است و هنوز تحلیل های دقیقی از فضای مجازی ، مسایل مربوط به آن ها بر اساس مبانی اسلامی وجود ندارد، در حالی که درگیری با این موضوع بسیار زیاد است.

انتشارات دفتر مطالعات اسلامی و ارتباطات حوزوی پژوهشگاه فضای مجازی، کتاب نظام موضوعات فقه فضای مجازی را که نوشته حجت الاسلام حسنی است به چاپ رسانده است.

ساختار کتاب

کتاب نظام موضوعات فقه مجازی، دارای چهار بخش است.

بخش اول: بخش ابتدایی این کتاب با عنوان، مبانی فقه فضای مجازی مشخص شده است. در ذیل این عنوان عناوین دیگری به این شرح آمده است: مبادی تصوری فقه فضای مجازی، مبادی تصدیقی فقه فضای مجازی، مبانی هستی شناختی فقه فضای مجازی، مبانی انسان شناختی فقه فضای مجازی، مبانی ارزش شناختی، مبانی روش شناختی فقه فضای مجازی، موضوع شناسی فقهی فضای مجازی، موضوع شناسی مسایل مربوط به انسان در مواجهه با فضای مجازی.

بخش دوم: کلیات فقه فضای مجازی، بخش دوم این کتاب را تشکیل داده است. عناوین دیگر این بخش: اهداف و مقاصد کلی شریعت در حوزه ی فضای مجازی، سیاست ها در حوزه ی فقه فضای مجازی.

بخش سوم: قواعد فقهی فضای مجازی، بخش دیگری از این کتاب را تشکیل داده است. عناوین دیگر این بخش عبارت است از:  اصول، قواعد فقهی اثباتی، قواعد سلبی در حوزه ی فضای مجازی.

بخش چهارم: بخش پایانی این کتاب با عنوان مسائل فقهی فضای مجازی، مشخص شده است. عناوین دیگر این بخش عبارت است از: مسایل فقهی امنیت و فضای مجازی، مسایل فقهی تبلیغات تجاری و غیر تجاری)، مسایل فقهی سیاست و فضای مجازی، مسایل فقهی فرهنگ و فضای مجازی، مسایل فقهی خبررسانی در فضای مجازی، فقه الاخلاق و فضای مجازی، فقه جنسیت، مسایل فقهی فعالیت های فنی در فضای مجازی، مسایل فقهی اقتصاد و فضای مجازی، حقوق و قضا در فضای مجازی.

برشی از کتاب

در صفحه 16 این کتاب در مورد فقه فضای مجازی این مطالب نگاشته شده است:

موضوع فقه، فضای مجازی یک پدیده است که در خارج پیدا شده است و مکلف به صور مختلفی ممکن است با آن مواجهه داشته و ناچار به انجام افعالی در رابطه با آن باشد. در نتیجه، کار ویژه فقه فضای مجازی تبیین حکم شرعی افعالی است که ممکن است مکلف در مواجهه با فضای مجازی داشته باشد.

فضای مجازی که حاصل مجموعه بزرگی از فناوری ها و اعتبارات است، منجر به ساختارهای جدید اجتماعی شده و پایگاه ها، نقش ها، روابط، جبهه گیری ها و فعالیت های اجتماعی جدیدی، اعم از اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و ... ایجاد کرده است. تبیین نظم شرعی برای این ساختارهای جدید اجتماعی، از مسایل فقه است.

در نتیجه، کارویژه فقه فضای مجازی سه امر است: ۱. تبیین نظم شرعی ساختارهای ناشی از فضای مجازی؛ ۲. تبیین اصول و قواعد شرعی برای تصمیم گیری مکلف در مواجهه با فضای مجازی در جایگاه های مختلف او در نسبت با فضای مجازی دارد؛ ۳. مقررات شرعی که مکلف در نسبت با فضای مجازی باید رعایت کند.

شاید گفته شود که این ساختارها محصول فعل بشری است و باز با عنوان فعل می توان حکم این ساختارها را بررسی کرد. اما همین ساختارهای اجتماعی و سازمانی هستند که به یک حرکت فیزیکی انسان معنایی داده و یک عنوان برای آن اعتبار می کنند. مثلا تلنگر به چند دکمه در صفحه کلید، به خودی خود، تنها یک حرکت فیزیکی است.

ساختارهای سازمانی و اجتماعی، در چارچوب فناوری فضای مجازی، برای این حرکت فیزیکی هویتی تعریف می کنند. در چنین ساختارهایی است که این فعل ممکن است یک پیام در شبکه ی اجتماعی، پرداخت پول، ایجاد یک شیء مجازی (مثلا یک وبلاگ)، هک و مانند آنها به شمار آید. آنگاه ساختارهای تقنینی یا فرهنگی با توجه به هویتی که برای موقعیت های گوناگون دو نفر اعتبار کرده اند، برای رفتار فیزیکی مزبور هويات مختلفی مانند پرداخت ارتباط با خویشان، خرید جنس، سرقت، تخریب و مانند آنها اعتبار می کنند.

انتشارات دفتر مطالعات اسلامی و ارتباطات حوزوی پژوهشگاه فضای مجازی، کتاب «نظام موضوعات فقه فضای مجازی» را در قطع وزیری و 53 صفحه به چاپ رسانده است.

علاقه‌مندان می‌توانند برای خرید این کتاب به انتشارات دفتر مطالعات اسلامی و ارتباطات حوزوی پژوهشگاه فضای مجازی، به آدرس: قم، خیابان شهید صدوقی، خیابان فردوسی، ساختمان نعیم، مراجعه کنند./826/ن601/ق