مریم سالاری
 خبرنگار دیپلماسی
«ایگنازیو کاسیس»، وزیر خارجه سوئیس در آستانه صدمین سالروز رابطه ایران و سوئیس به کشورمان سفر کرد. این سفر در شرایطی انجام می‌شود که دو کشور طی دهه‌های گذشته بر سنت مراودات حسنه و کم‌تنش به پیش رفته‌اند و اینک در میانه راهی هستند که می‌تواند تأثیراتی حتی فراتر از روابط دوجانبه‌شان داشته باشد. رابطه ایران با سوئیس که از سال‌ها پیش به دلیل انتخاب این کشور به عنوان حافظ منافع امریکا در ایران در پی قطع رابطه دیپلماتیک تهران و واشنگتن و جبر ناشی از روابط پرتنش میان این دو کشور بیشتر به تبادل پیام در زمان‌های بحرانی منحصر شده بود؛ اینک در موقعیت متفاوتی قرار گرفته است. چه تفاهم تلویحی مقام‌های ایران و امریکا برای تبادل زندانی و تلاش برای ایجاد یک کانال مالی جهت انجام تبادلات غذایی و دارویی سبب شده است که رابطه ایران و سوئیس در فصل تازه روابط خود از منظر تعمیق رابطه سیاسی و برآورده شدن منافع اقتصادی میان‌مدت و بلند‌مدت ایران ذیل فشارهای امریکا وارد شود.
بی‌طرفی دربحران علیه ایران
کمتر کسی تردید دارد که رونق اقتصادی سوئیس و انتخاب خودخواسته‌اش برای بی‌طرف بودن در جهت‌گیری‌های سیاسی و تنش‌های منطقه‌ای در دنیا سبب شده است تا این کشور نقطه کانونی شمار زیادی از شرکت‌ها و مؤسسات اقتصادی و نهادهای بزرگ پژوهشی برای استقرار و پیگیری فعالیت‌هایشان باشد.
رابطه رسمی دیپلماتیک ایران و سوئیس هم که تحت تأثیر سیاست‌های مسالمت‌آمیز این کشور آغاز و به مرور تقویت شد، به افتتاح سفارت ایران در «برن» و متقابلاً افتتاح کنسولگری سوئیس در تهران در سال 1919 بازمی‌گردد. با تبدیل کنسولگری به سفارت در سال 1936 میلادی، این روابط ابعاد بیشتری به خود گرفت. سال‌ها بعد سنت بی‌طرفی سوئیس مانع از آن شد که وقوع انقلاب اسلامی در ایران رابطه سیاسی دو کشور را در سال‌های پس از آن تحت تأثیر قرار دهد و مراوداتی مشابه آنچه در روابط تهران با کشورهای منظومه غرب رخ داد، برای رابطه ایران و سوئیس هم اتفاق بیفتد. بروز اختلاف بر سر برنامه هسته‌ای ایران و سلسله تحریم‌هایی که از سوی جامعه بین‌الملل بر سر ایران آوار شد، نیز تأثیر زیادی بر مراودات ایران و سوئیس نگذاشت؛ چنانچه این کشور طی سال‌های اعمال تحریم‌های اتحادیه اروپا و امریکا و پیش از دستیابی به برجام با پیگیری رویکرد متداول خود به ارسال تجهیزات صنعتی و سایر کالاهای تجاری به ایران ادامه داد. اما این در حالی بود که تحریم‌های بین‌المللی تأثیر خود را بر محدودیت در معامله فلزات گرانبها، خرید نفت خام، محصولات پتروشیمی و نقل و انتقال پول به جای گذاشت.
به دنبال حل اختلاف هسته‌ای و دستیابی به توافق هسته‌ای، روابط ایران و سوئیس هم تقویت شد. تنها چند هفته بعد از اجرایی شدن برجام بود که«‌یوهان اشنایدر امان»، رئیس وقت کنفدراسیون سوئیس که بالاترین مقام سیاسی این کشور به شمار می‌آید، در رأس هیأتی به ایران سفر کرد و به عنوان نخستین مقام اروپایی تمایل خود را برای مشارکت در صنعت پتروشیمی ایران اعلام کرد. درست چند ماه پس از این سفر هم شرکت بزرگ سوئیسی «ولدینگ اینجینیرز» با پتروشیمی ایران قراردادی به امضا رساند. بازشدن بازار پررونق اقتصاد ایران به روی شرکت‌های خارجی پس از برجام آنچنان ثمربخش بود که «لیویا لوی»، معاون وزیر اقتصاد سوئیس آن را «بازار طلایی ایران» نامید. این چنین بود که طی مدت کوتاه پس از برجام 5 هیأت بزرگ اقتصادی و تجاری سوئیس به ایران آمدند و رایزنی‌های مفصل برای افزایش همکاری‌های اقتصادی را آغاز کردند.
شماره تلفن مستقیم ترامپ روی میز سفارت سوئیس
اگرچه خروج یکجانبه دولت امریکا در دوره دونالد ترامپ از برجام فضای همکاری اقتصادی تهران و «برن» را تحت تأثیر قرار داد اما رابطه دو کشور را از منظر نقشی که سوئیس در تنش‌های رو به افزایش ایران و امریکا ایفا کرد، وارد فصل تازه‌ای کرد.
بعد از خروج امریکا از برجام و اعمال تحریم‌های دوباره امریکا علیه ایران بود که ترامپ در بحبوحه تلاش برای مذاکره دوجانبه با تهران شماره تلفن مستقیمی را در اختیار سفارت سوئیس در تهران گذاشت که ایران بتواند مستقیم با کاخ سفید تماس بگیرد. اقدامی که به این معنا بود امریکا پذیرفته تا سوئیس به عنوان واسط میان تهران و واشنگتن نقش آفرینی کند. مقام‌های سوئیسی هم معتقد بودند که کانال دیپلماتیک آنها مؤثر است و ایران و امریکا می‌توانند به این کانال ارتباطی و محرمانه ماندن پیام‌های رد و بدل شده اعتماد داشته باشند. چه به گفته دیپلمات‌های سوئیسی، یک شبکه امن دولتی، سفارت سوئیس در تهران را با وزارت خارجه در «برن» و سفارت سوئیس در واشنگتن متصل می‌کرد که فقط بالاترین مقامات ارشد مجوز دسترسی و متصل شدن به این شبکه امن را دارند.
تبادل زندانیان ایرانی و امریکایی را باید ذیل تحولات این کانال محرمانه ارزیابی کرد. آزادی «مسعود سلیمانی»، پژوهشگر ایرانی در بند امریکا در ازای آزادی «ژیو وانگ»، متهم به جاسوسی امریکا در آذرماه 1398 و تبادل مجید طاهری، پزشک زندانی امریکا با «مایکل وایت»، نظامی سابق امریکایی در خرداد سال 99 در سوئیس از بارزترین فعالیت‌های ثمربخش کانال ارتباطی سوئیس به شمار می‌آید. تبادلاتی که در خلال آن و رویارویی چهره به چهره مقام‌های ایرانی و امریکایی کمترین گفت‌و‌گویی رد و بدل نشد تا نقش پررنگ «برن» در انجام این تبادلات بیش از پیش هویدا شود.
شبی که سفیر سوئیس نخوابید
سوئیس حساس‌ترین مقطع در دوره نقش‌آفرینی خود میان ایران و امریکا را بعد از ترور قاسم سلیمانی، فرمانده سپاه قدس ایران از سر گذراند. دیپلمات‌های سوئیس بعد از وقوع این رویداد و رساندن پیام محرمانه ترامپ به ایران که ساعاتی پس از حمله امریکا، مسئولیت آن را پذیرفته بود و از ایران خواسته بود به افزایش تنش اقدام نکند، هفت روز مخاطره انگیز و حساس را سپری کردند.
بعد از پیام توئیتری تهدیدآمیز ترامپ مبنی بر هدف قرار دادن 52 نقطه ایران از جمله اماکن فرهنگی بود که سفیر سوئیس پیام محمدجواد ظریف، وزیر خارجه ایران به امریکا را منتقل کرد تا مانع از اقداماتی از سوی این کشور شود که در نهایت می‌توانست به یک جنگ نظامی بینجامد. «مارکوس لایتنر»، سفیر سوئیس در شبی که تهران با حمله تلافی‌جویانه به پایگاه «الاسد»، مقر نظامیان امریکا در عراق که می‌رفت آغازگر بحرانی جدی میان تهران و واشنگتن شود، راه وزارت خارجه ایران تا سفارت را چندین بار پیمود و پیام‌هایی را میان دو کشور رد و بدل کرد که عملاً از عملی شدن تهدید ترامپ برای حمله به ایران جلوگیری کرد. ذیل چنین تلاش‌هایی بود که یک مقام ارشد دولت ترامپ در گفت‌وگو با «وال استریت ژورنال» بر نقش‌آفرینی مؤثر سوئیس میان ایران و امریکا صحه گذاشت و گفت: «هنگامی که تنش با ایران زیاد شده بود، سوئیسی‌ها نقش مفید و قابل اعتمادی ایفا کردند که هر دو طرف از آن قدردانی می‌کنند. سیستم آن‌ها مانند نوری است که هرگز خاموش نمی‌شود.»
کانال ارتباطی جدید؛ این بار مالی و بشردوستانه
فارغ از تلاش‌های پنهان سوئیس برای کاستن از بحران رو به افزایش ایران و امریکا و اعلام آمادگی این کشور جهت میانجیگری میان دو کشور، جدیدترین تلاش قابل اعتنای سوئیس به راه‌اندازی‌ یک کانال مالی با چراغ سبز امریکا جهت ارسال و تبادل مواد غذایی و دارویی مورد نیاز ایران زیر طوفان شدید تحریم‌های یکجانبه واشنگتن باز می‌گردد. اسفندماه سال گذشته بود که عبدالناصر همتی، رئیس‌کل بانک مرکزی از موافقت دولت امریکا با معافیت لازم در مورد استفاده بخشی از منابع ارزی ایران برای تأمین واردات کالاهای اساسی و دارو خبر داد. هدف این سازوکار تجاری بشردوستانه ایجاد یک کانال امن پرداخت برای صادرکنندگان و تولیدکنندگان مواد غذایی و دارو در سوئیس از طریق یک بانک سوئیسی بود تا دریافت پول صادرات آنها به ایران تضمین شود. این تمهید تجاری انسان‌دوستانه در روز دهم بهمن ماه سال گذشته به صورت آزمایشی در اولین اقدام با انتقال محموله‌ دارویی به ایران به ارزش ۲.۳ میلیون یورو اجرا و به دنبال آن۱۸۰ هزار بسته از اقلام دارویی مورد نیاز بیماران پیوند اعضا وارد تهران شد. این تبادل مالی در شرایطی انجام شد که پیدا بود امریکا به رغم ادعا برای تسهیل فعالیت این کانال از هیچ فشاری جهت مانع‌تراشی برای ورود اقلام دارویی و غذایی مورد نیاز ایران فروگذاری نکرده است تا محمدجواد ظریف سیاست امریکا را کماکان سیاست فشار بر مردم ایران و محروم کردن آن از پرداخت هزینه دارو و محدود کردن روش‌های استفاده از منابع مالی بداند و در واکنش به نخستین تبادل آزمایشی کانال سوئیس بگوید: «این قدم کوچکی است البته دولت سوئیس تلاش کرده است و ما از آنها قدردانی می‌کنیم اما این نشان‌دهنده حسن نیت امریکا نیست. نشانه این هم نیست حتی ایالات متحده کوچک‌ترین اقدامی برای دستور دیوان بین‌المللی دادگستری انجام داده است، چه برسد به برجام.»
با وجود این موانع، دومین انتقال که نخستین عملیات رسمی این کانال مالی به شمار می‌آمد، در خردادماه سال جاری صورت گرفت که باز هم شامل انتقال اقلام دارویی با استفاده از منابع موجود مالی ایران در سوئیس بود. سعید خطیب زاده، سخنگوی وزارت امور خارجه همزمان با سفر وزیر خارجه سوئیس به ایران از تلاش‌های سوئیس برای پیگیری این کانال مالی تقدیر کرد و در عین حال گفت:«ما به دلیل برخی اقدامات مخرب ایالات متحده در قبال این کانال مالی،  به نیات امریکا تردید جدی داریم. البته روشن است که تمام اقداماتی که تاکنون از طریق این کانال مالی صورت گرفته با دارایی‌های ایران نزد سوئیس بوده است و اگر این کانال با رهایی از فشارهای امریکا بتواند با بهره‌برداری از سپرده‌های ایران نزد کشورهای دیگر ارسال کالا و دارو را تسهیل کند، ما استقبال می‌کنیم.» سخنگوی وزارت خارجه سفر «ایگنازیو کاسیس» به ایران را فرصت خوبی برای تبادل نظر و همفکری دو کشور برای فعال‌تر شدن کانال مالی سوئیس  و بررسی راهکارهای ممکن برای رفع مشکلات دانست.
تهران و «برن» زیر سایه چنین تاریخ پرفراز و نشیبی است که با سفر «کاسیس» به ایران صدمین سالروز رابطه دیپلماتیک را جشن می‌گیرند و می‌کوشند به رغم همه مانع‌تراشی‌های امریکا از تجربه همکاری‌های درخشان گذشته برای روشن نگه داشتن فردای این رابطه بهره گیرند.

بــــرش
دید و بازدید سفیر سوئیس در اصفهان

«ایگنازیو کاسیس» وزیر خارجه سوئیس که بامداد شنبه با هدف سفری سه روزه به ایران سفر کرد، در نخستین مقصد سفرش راهی اصفهان شد. او در توئیتی با انتشار تصاویری از اصفهان و میدان نقش جهان، این شهر را مروارید خاورمیانه توصیف کرد و شناخت فرهنگ و مردم یک کشور را لازمه برقراری روابط خوب دیپلماتیک برشمرد. وزیر امور خارجه سوئیس و هیأت همراهش همچنین با استادان دانشگاه صنعتی اصفهان دیدار کرد و به تبادل ‌نظر برای گسترش تعاملات علمی، فرهنگی و فناوری پرداخت. سعید، خطیب‌زاده سخنگوی وزارت امور خارجه ایران محورهای اصلی ملاقات‌های وزیر خارجه سوئیس با مقام‌های ایرانی را تبادل نظر در مورد موضوعات مورد مشترک در عرصه دوجانبه، منطقه‌ای و بین‌المللی و همچنین موضوعات مربوط به کانال مالی سوئیس دانست و ابراز امیدواری کرد که این سفر فرصتی برای تبادل نظر و همفکری دو کشور برای فعال‌تر شدن کانال مالی سوئیس و بررسی راهکارهای ممکن برای رفع مشکلات باشد. دیدارهای رسمی و دیپلماتیک وزیر خارجه سوئیس با مقامات ایران از امروز یکشنبه آغاز می‌شود.