سهیلا روزبان؛ بازار: تنها ۶ درصد درآمدهای نفتی محقق شده است. این آماری است که محمد باقر نوبخت رئیس سازمان برنامه و بودجه هفته گذشته اعلام کرد. آماری که نشان می‌دهد تنها ۲.۸ هزار میلیارد دلار از ۴۸ هزار میلیارد درآمد نفتی پیش بینی شده در لایحه بودجه ۹۹ محقق شده است. اما محقق نشدن درآمدهای نفتی در حالی کشور را با چالش کسری بودجه مواجه کرده که بسیاری از کارشناسان در روزهای پایانی سال ۹۸ نسبت به غیر واقعی بودن آن هشدار داده بودند. در آن روزها که هنوز ویروس کرونا اقتصاد کشور را با مشکل مواجه نکرده بود، دلیل اصلی عدم تحقق درآمدهای ارزی تحریم‌های اقتصادی اعلام می‌شد.

با این وجود هیچ توجهی به هشدارهای کارشناسان نشد و سند دخل و خرج دولت  بر اساس فروش یک میلیون بشکه نفت به قیمت ۵۰ دلار بسته شد. عباسی رئیس کمیسیون انرژی اما دلیل اصلی عدم تحقق درآمدهای نفتی را نه در ویروس کرونا و نه در تحریم‌های اقتصادی می‌داند. او که غفلت از بازار کشورهای منطقه و آفریقایی را دلیل اصلی محقق نشدن درآمدهای نفتی می‌داند، می‌گوید : مسئولان دولتی بیش از اندازه به شکلات‌های غربی دلخوش کردند و همین مساله موجب شد تا کمتر به سراغ توسعه سایر بازارهای خود پیش بروند. به گفته او، برخلاف آنچه تصور می‌شود حل مشکلات کشور در ژنو و نیویورک و وین نیست. او همچنین از قراردادهای جدید نفتی با شرکت های داخلی خبر می‌دهد و می‌گوید احتمال دارد که دو فوریتی بودن طرح اختصاص یک میلیون تن قیر به پروژه های راه‌سازی لغو شود. متن کامل گفتگوی بازار با فریدون عباسی دوانی رئیس کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی ‌را در ادامه می‌خوانید:

مشکل از آنجا آغاز شد که نظریه سازش با غرب بر دولت حاکم شد. مسئولان دولت گمان می‌کردند که برجام یا اینستکس می‌تواند راه گشای مشکلات اقتصادی کشور باشد

* چرا با وجود هشدارهای که در فصل بودجه ریزی به دولت نسبت به غیر واقعی بودن درآمدهای نفتی داده می‌شد، بازهم دولت سند دخل و خرج سال ۹۹ را بر مبنای صادرات یک میلیون بشکه تنظیم شد. این اولین بار نیست که با بودجه ریزی غیر واقعی در دولتی مواجه هستیم. برای کاهش این مشکلات مجلس چه برنامه ای دارد؟
شاید از حالا نتوان راجع به بودجه سال آینده صحبت کرد اما بدون شک مجلس جدید زیر بار درآمدهای رویایی دولت نخواهد رفت. با این وجود به نظر من رسیدن به صادرات یک میلیون بشکه نفت هدف محال و دست نیافتنی نیست تنها باید سازوکارهای اقتصادی کشور را مورد بازنگری قرار دهیم. مشکل از آنجا آغاز شد که نظریه سازش با غرب بر دولت حاکم شد. مسئولان دولت گمان می‌کردند که برجام یا اینستکس می‌تواند راه گشای مشکلات اقتصادی کشور باشد. همین نظریه موجب شده که دولتی‌ها در چند سال گذشته دولت جز پیگیری برجام و از این ستون به ستون رفتن کاری نکنند. بقیه ارکان نظام تذکرهای لازم را حتی در خصوص بی اثر بودن این پیگیری داده بودند اما متاسفانه هیچ توجهی به آن نمی‌شد و آنچه که امروز در اقتصاد شاهد آن هستیم نشات گرفته از همین نگرش است.

دولتی‌ها در چند سال گذشته دولت جز پیگیری برجام و از این ستون به ستون رفتن کاری نکنند. بقیه ارکان نظام تذکرهای لازم را حتی در خصوص بی اثر بودن این پیگیری داده بودند اما متاسفانه هیچ توجهی به آن نمی‌شد و آنچه که امروز در اقتصاد شاهد آن هستیم نشات گرفته از همین نگرش است

* از آنجایی‌ که برجام یا حتی میزان درآمدهای نفتی پیش بینی شده در لایحه بودجه به تصویب مجلس رسیده، تمام تقصیرها را گردن دولت انداخت و نمایندگان مردم در مشکلات امروز اقتصاد و کشور سهیم هستند.
مجلس نهم با وجود اینکه هم راستا با دولت نبود در سال ۹۲ به وزرای دولت دهم رای داد و اتفاقا رای بالایی هم داد، تا مبادا این شائبه پیش بیاید که مجلس به دلیل هم راستا نبودن با دولت یازدهم، به وزرای این کابینه رای اعتماد نداده است. مجلس بعدی به نوعی با دولت هم راستا بود و بازهم وزرای کابینه موفق به کسب رای اعتماد شدند. بعد هم که دولت و مجلس با هم همراه شدند برای اقتصاد کاری نکردند و روز به روز شرایط اقتصاد بدتر می‌شود. متاسفانه تصور مسئولان دو قوه مقننه و مجریه این بود که باید سازش کرد و مسیر غرب را طی کنند. به همین بهانه هم از همکاری با آسیا و آفریقا سر باز زدند. با وجود اینکه رهبری مدام تاکید می‌کردند که حل مشکلات کشور در ژنو و نیویورک و وین نیست اما مسئولان توجهی به این گفته‌ها نکردند و به جای اینکه با کشورهای منطقه ارتباط درستی برقرار کنند به شکلات‌های غربی دل خوش کردند. حالا هم دیر نشده کافی است که دولتمردان نگاه و خط مش خود را عوض کنند چرا که برای مقابله با تحریم‌ها کافی است که به توسعه همکاری های اقتصادی و صادرات به کشورهای منطقه و خاورمیانه باشیم.

حل مشکلات کشور در ژنو و نیویورک و وین نیست. برای مقابله با تحریم ها کافی است که به توسعه همکاری های اقتصادی و صادرات به کشورهای منطقه و خاورمیانه باشیم 

* اگر تغییر رویکرد ایجاد نشود، مجلس از ابزارهای خود برای ایجاد این تغییر رویکرد استفاده می‌کند؟
الان زمان تقابل نیست اما اگر احساس کنیم که دولت حاضر به اصلاح سیاست‌های اشتباه خود نیست، ناچار هستیم به گونه ای دیگر رفتار کنیم. اگر این تغییرات رخ دهد شاهد بهبود درآمدهای ارزی کشور خواهیم بود.

* یعنی اگر به جای تمرکز روی برجام همکاری‌های خود را با کشورهای منطقه افزایش داده بودیم، امکان صادرات یک میلیون بشکه نفت برای کشور فراهم بود؟
نباید به دنبال خام فروشی بود. برای افزایش قدرت خود در جهان و منطقه باید روی تولید و صادرات فرآورده تمرکز کنیم. هرچه به تولید و صدور محصول نهایی نزدیک تر بشویم درآمد بیشتری کسب خواهیم کرد و ضمن ایجاد ارزش افزوده بیشتر اشتغال بیشتری هم در کشور ایجاد می‌شود. این توان در شرکت‌های دانش بنیان وجود دارد. کافی است که خود را دست کم نگیریم.

 باید به دنبال پالایشگاه سازی در سایر کشورها و فروش محصولات در کشورهای دیگر باشیم. این همان کاری است که عربستان انجام داده  و توانسته درآمد خوبی هم کسب کند

* اتفاقا فروش فرآورده‌های نفتی به سختی نفت خام نیست و می‌تواند جایگزین مناسبی برای کاهش درآمدهای نفتی باشد. چرا با این وجود بازهم دولت روی صادرات نفت خام تاکید دارد؟ 
صادرات نفت خام  و محصولات معدنی خام راحت تر و بی درد سرتر است. ما در سال‌های گذشته به دنبال کسب درآمد از منابع خدادادی بودیم و کمتر به این فکر می کردیم که چطور می‌توان از محل فرآوری ارزش افزوده بیشتری برای مواد خام خود ایجاد کنیم.   باید به دنبال پالایشگاه سازی در سایر کشورها و فروش محصولات در کشورهای دیگر باشیم. این همان کاری است که عربستان انجام داده  و توانسته درآمد خوبی هم کسب کند.  وزارت نفت نه تنها اقدام به احداث پالایشگاه نکرده بلکه در همان حوزه خام‌فروشی نیز اقدامی برای ارتقای جایگاه ایران در اوپک نداشته است و ما شاهد بودیم که چگونه رقبا در بازار نفت جایگزین ایران شدند.

* ۱۶ بهمن پارسال بود که معاون برنامه ریزی وزارت نفت از انتشار فراخوان مشارکت بخش خصوصی در ساخت پتروپالایشگاه‌ها خبر داد. بر اساس آنچه اعلام شده بود متقاضیان سرمایه‌گذاری طبق برنامه برای توسعه پالایشگاه‌ها و پتروپالایشگاه‌ها تا ۲۹ اردیبهشت فرصت داشتند مطالعات فنی و اقتصادی خود را در سامانه بارگذاری کنند، اما به دلیل شیوع ویروس کرونا این مهلت تا ۱۵ خردادماه تمدید شد. حالا با وجود اینکه بیش از دو ماه از مهلت تمدیدی سپری می شود هنوز هیچ اقدامی در رابطه با برگزاری مناقصه صورت نگرفته است؟
 این موضوع باید بیشتر پخته شود. درحال حاضر آنچه اهمیت بالایی دارد میزان برداشت ما از میادین مشترک است. در حال حاضر در برخی از میادین بسیار کمتر از شرکای خود برداشت می کنیم که باید به دنبال افزایش سطح برداشت خود از این میادین باشیم. اما از آنجایی که افزایش میزان برداشت قابل فروش در بازارهای مختلف نیست باید به دنبال ایجاد پالایشگاه و پترو پالایشگاه و البته واگذاری آن به مردم باشیم. در واقع مردم هم سهامدار باشند هم خود مدیریت پالایشگاه‌ها و پترو پالایشگاه‌ها را بر عهده بگیرند.

در حال حاضر میزان برداشت در برخی از  میادین مشترک خیلی کمتر از شرکای ماست که  باید به دنبال افزایش سطح برداشت خود از این میادین باشیم. اما از آنجایی که افزایش میزان برداشت قابل فروش در بازارهای مختلف نیست باید به دنبال ایجاد پالایشگاه و پترو پالایشگاه و البته واگذاری آن به مردم باشیم

* لطفا به طور مشخص بفرمایید که در کدام میادین سطح برداشت ما کمتر از شرکای ماست؟
نمی‌توان آمار دقیقی ارائه داد اما در برخی از میادین عقب هستیم در برخی از میادین به تازگی جلو افتادیم. اما رقم دقیق را نمی توانم بگویم.

* دو فوریت طرحی که در خصوص عرضه قیر به تصویب رسیده مخالفان زیادی دارد. بسیار بر این باورند که توزیع رایگان قیر در منجر به حجم بالایی از فساد خواهد شد. با این اوصاف آیا کمیسیون انرژی همچنان به دنبال اجرای این طرح است؟
کسانی که طرح مجلس مخالفت کردند به طور قطع نیتشان خیر است و به دنبال این هستند که فسادی در کشور در این حوزه رخ ندهد. اما طرح قبلی به شدت فساد زا بود.   حواله ای که در اختیار فرمانداری‌ها قرار می‌گرفت قابل فروش بود. ضمن اینکه هیچ کس نمی‌پرسد که چند درصد آسفالت قیر است. در برخی از پروژه‌های راه سازی از یک سوم قیر استاندارد مصرفی استفاده می‌شده و همین مساله را کیفیت جاده‌های کشور را به شدت تحت تاثیر خود قرار می‌دهد. اتفاقی که همه ما به کرات شاهد آن بودیم شسته شدن آسفالت با بارندگی‌ها با کوچکترین سطح بارندگیها است که ریشه آن دقیقا استفاده کم از قیر است. به هر حال باید توجه داشت که هر جایی که نفع اقتصادی وجود دارد رانت و فساد هم به دنبال آن شکل خواهد گرفت. نباید یک کار درست را به خاطر یک درصد خطا کنار گذاشت و باید زودتر دست به عمل بزنیم. در طرحی که تصویب شده بود قیر دیگر رایگان نیست. در این طرح یک اعتباری از محل بودجه‌های عمرانی برای خرید قیر کنار گذاشته می‌شود و آن قیر صرف پروژه‌های عمرانی می‌شود. البته عده ای از نمایندگان می‌خواهند که دو فوریت این طرح برداشته شود تا ابعاد مختلف آن مورد بررسی قرار گیرد.

در برخی از پروژه‌های راه سازی از یک سوم قیر استاندارد مصرفی استفاده می‌شده و همین مساله را کیفیت جاده‌های کشور را به شدت تحت تاثیر خود قرار می‌دهد. بررسی های ما نشان داد قیرهایی که از پروژه‌های عمرانی دزدیده می‌شده همگی سر از بازارهای صادراتی درآورده است

* بر اساس آنچه اعلام شده توزیع رایگان قیر منجر به ایجاد رانت ۱۲ هزار میلیاردی خواهد شد. این اعداد تا چه اندازه درست است و آیا مجلس آن را قبول دارد؟ بهتر نبود به جای عرضه قیر رایگان دولت پول پیمانکاران را پرداخت می‌کرد؟
من ضرب و تقسیم نکرده ام و نمی‌دانم که این عدد تا چه اندازه درست است. آنچه اطلاع دارم این است که عرضه قیر رایگان موجب شده قیری که در داخل باید مصرف می‌شد به طرق مختلف صادر شده و سر از بازار کشورهای همسایه درآورده است. شاید این طرح ایرادات داشته باشید اما منافع اجرای آن بیشتر از زیان آن خواهد بود. به عنوان مثال به آسفالت کردن راه‌ها و جاده‌ها در شهرها و روستاها خود اشتغالزایی فراوانی را به همراه خواهد داشت.

*کی در خصوص این طرح تصمیم گیری می‌شود؟
زمان دقیقی نمی‌توانم برای آن اعلام کنم اما همین حالا هم فرصت زیادی نداریم. بدون شک باید تا پایان مرداد تکلیف آن روش شود تا تولید یک میلیون تن قیر در دستور کار قرار گیرد و قبل از شروع فصل سرما و بارندگی‌ها که امکان آسفالت کردن هم وجود دارد، کار را آغاز کنیم.

* چه تضمینی وجود دارد که این قیر هم سر از بازارهای صادراتی درنیاورد؟
جلوی فساد را باید گرفت. بر همین اساس دستگاه‌های نظارتی باید بر درستی انجام کار و میزان قیر مصرفی در پروژه‌های عمرانی به صورت دقیق نظارت داشته باشند و جریمه‌های سنگینی را هم برای متخلفین در نظر بگیرند. اگر کسی در این برهه به مردم خیانت کند باید از زندگی ساقط شود.

وزارت نفت حالا فهمیده رویکردی که در واگذاری پروژه‌ها به شرکت های خارجی داشته اشتباه بود و حالا به دنبال اصلاح ای روش است. هم اکنون مذاکراتی هم در این خصوص در حال انجام است و به زودی اخبار خوشحال کننده ای را از امضای قرار داد با شرکت‌های داخلی خواهیم شنید

* از مهم‌ترین چالش‌های کشور حفظ و توسعه بازارهای صادرات گازی است. چرا ایران با وجود اینکه دومین دارنده ذخایر گازی است سهم حدود ۲ درصدی از تجارت گاز جهان را به خود اختصاص داده است؟
بالاخره ما در دنیا رقیب‌های زیادی داریم. برخی از آنها دشمنان ما هستند، برخی هم به ظاهر با ما هم مسیر و هم پیمان هستند اما بازهم رقیب ما هستند. به عنوان مثال روسیه که حداقل در ظاهر جز شرکای تجاری و اقتصادی ماست علاقه ای به حضور گاز ایران در اروپا ندارد و دوست دارد که یکه تاز این بازار صادرات باشد. آمریکا هم به گونه ای دیگر سعی دارد که بازارهای صادراتی ما را از چنگمان در بیاورد. در این کشورها به دلیل استفاده از تکنولوژی روز قیمت تمام شده تولید گاز پایین تر است و می‌توانند با حداقل سود محصولات خود را عرضه کنند، ولی به هر حال ما باید تلاش خود را بکنیم. صنعت نفت و گاز ما چه در مدیریت و چه در سایر بخش‌ها نیاز به انسجام داخلی دارد. در دیپلماسی اقتصادی همه وزرای اقتصادی و در راس کار امور خارجه باید به دنبال گشایش‌های اقتصادی باشند. اما متاسفانه وزارت خارجه درگیر برجام بوده و هنر خاصی از خود نشان داده است. از طرفی پایان دوره وزرا و مسئولین اقتصادی دولت دوازدهم است و خیلی نباید انتظار انجام کاری خاص از آنها را داشت.

* بعد از خروج شرکت‌های خارجی از ایران، تعدادی از پرونده‌های نفتی در کشور ما هم بسته شد. آیا وزارت نفت برای سپردن کار به شرکتهای داخلی و پیمانکاران داخلی ندارد؟
چه کشورهایی که ما را تحریم کردند و چه آنها که مارا تحریم نکردند همواره  به دنبال حفظ منافع خودشان هستند. ما اگر می خواهیم بر این مشکلات فائق بیاییم باید  قدرت‌های اجتماعی ‌ و اقتصادی خود را تقویت کنیم. وزارت نفت حالا فهمیده رویکردی که در واگذاری پروژه‌ها به شرکت های خارجی داشته اشتباه بود و حالا به دنبال اصلاح این روش است. هم اکنون مذاکراتی هم در این خصوص در حال انجام است و به زودی اخبار خوشحال کننده ای را از امضای قرار داد با شرکت‌های داخلی خواهیم شنید.