حسن موسوی چلک رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران در گفتگو با خبرنگار اجتماعی خبرگزاری دانشجو، اظهار کرد: موضوعاتی که همیشه از نظر ما به عنوان یک مددکار اجتماعی چالش برانگیز بوده حضور کودکان در کنار مادران زندانی است. کودکان در زندان دو گروه هستند، گروه اول کودکانی که شیرخوار اند و گروه دیگر کودکانی که شیرخوار نیستند، اما به دلیل نداشتن سرپرست مجبورهستند همراه با مادران خود در زندان‌ها به سر ببرند. در مورد کودکان شیرخوار سیاست گذاری مناسب و منطق براین است که مادران از فرزندان جدا نشوند و بهتر است کودک در زندان نباشد. از طرفی کودک شیرخوار نیازمند شیر و عاطفه مادری است، طبیعتاً برنامه ریزی برای آن‌ها باید کمی متفاوت و منطقی باشد. البته این به معنای آن نیست که مادری که فرزند شیرخوار دارد هر جرمی را مرتکب شود، اما باید سازوکار‌های تغییر کند.


بهبود وضعیت فعلی زندان‌ها مستلزم اعمال سازوکار‌های مناسب

موسوی چلک درباره بهبود شرایط زندان‌ها بیان کرد: ساز و کار‌های مهم و متفاوتی را میتوان در این زمینه اعمال کرد که یکی از آن‌ها می‌تواند ایجاد مکان‌هایی نزدیک زندان باشد. مادران باید در طول روز امکان دیدن فرزند خود، محبت به آن‌ها و شیردهی را داشته باشند.

راهکار دیگر این است که کودکانی که مشمول خانواده بد سرپرست هستند به سازمان بهزیستی تحویل داده شوند. طبق قانون، سازمان بهزیستی باید مسئولیت آن‌ها را بپذیرد، اما این باعث می‌شود که مادران از فرزندان دور باشند و با توجه به اهمیت دوران کودکی که درمرحله شکل گیری شخصیت و تربیتی هستند، فاصله فیزیکی بین مادر و فرزند باید به حداقل برسد تا کودک از نظر روحی و روانی دچار خلاء نشود؛ لذا بهترین این است که یک مکان نزدیک زندان فراهم بشود. البته شرایط آرمانی و ایده‌آل ایجاد مجموعه و اتاق‌های مستقل برای مادر و فرزند است که در شرابیط فعلی این عملا قابل تحقق نیست چرا که امکانات و شرایط نیز فراهم نمی‌باشد و در بستیاری از موارد نیز امکان دارد پذیرش صورت نگیرد.

وی افزود:، اما درباره مادرانی که فرزند شیرخوار ندارند، اولویت اول این است که این کودکان در کنار بستگان خود باشند، اما زمانی که کودک در کنار مادر در زندان است طبیعتا این بستتگان وجود ندارند. در این موارد بهترین راهکار این است که کودکان تحویل سازمان بهزیستی شوند و این سازمان با توجه به سازو کار‌ها و شرایط کودک می‌تواند راهکار‌های مداخله‌ای برای حل مشکلات و بحران این کودکان اتخاذ کند.

 

موسوی چلک خاطرنشان کرد: حضور کودکان در کنار مادران به صورت مستمر با توجه به اینکه محیط زندان مناسب برای رشد کودک نسیت، می‌تواند محیطی بسیار منفی که کودک کاملاً تحت تأثیر قرار گیرد. علاوه بر اینکه از بسیاری از حقوق خود محروم می‌شود، آسیب پذیری روحی، جسمی، عاطفی و اجتماعی در چنین شرایطی به مراتب بیشتر از بچه‌هایی است که در خانه هستند.

محیط زندان برای کودکان نامناسب و آسیب زا است

رئیس انجمن مددکاران ایران ادامه داد: به صورت کلی با اینکه محیط زندان نامناسب و آسیب زا است، قانون باید اجرا بشود و کسانی که مرتکب جرم می‌شوند به استناد همان قانون و جرمی که مرتکب می‌شوند باید به زندان بروند و آن را پشت سر بگذارند. اما استفاده از مجازات‌های ترمیمی می‌تواند کمک کننده باشد ویکی از مهمترین مواردی که باید مشمول استفاده از این طرح باشند همین مادرانی هستند که با فرزندان خود در زندان به سر می‌برند. مشمول ظرفیت این قانون‌ها سازو کار خود را دارد، اما این امکان می‌تواند فراهم باشد.

وی اذعان کرد:، اما تقویت کار اجتماعی در زندان در قالب مددکاری فردی و موردی بسیار مهم است. پیگیری‌های همه جانبه‌ای که باید انجام شود. عملکرد‌هایی که موجب بشود تا کورکان در محیط آسیب کمتری ببینند و در میان اطرافیان کودک کسانی را پیدا کنند که بتوانند سرپرست موقت این کودکان را بر عهده گیرند. شرایطی ازجانب سازمان بهزیستی فراهم شود یا خیرینی را شناسایی کنند که منابع را تامین کنند که این اتفاق بیفتد. علاوه بر آن مبلغی را به عنوان یارانه و کمک هزینه برای آن‌ها در نظر بگیرند تا بستگان با میل بیشتر و با دغدغه مالی کمتری از کودکان نگه داری کنند. همه این موارد مستلزم تقویت مددکاری اجتماعی در سازمان زندان‌ها و حوزه‌های تعلیم و تربیتی است که قانون محدودیتی ایجاد نمی‌کند.

قوه قضائیه فعلی رویکرد اجتماعی بالاتری دارد

موسوی درباره عملکرد فعلی قوه قضائیه و رویکرد فعلی این قوه بیان کرد: با روی کار آمدن اقای رئیسی شرایط بهتری فراهم شده است چرا که ایشان و قوه قضائیه فعلی نگاه اجتماعی و رویکرد اجتماعی بالاتری دارند. امروز چاره جز این نیست که ساز و کار‌های حمایتی، روانی و اجتماعی را با بهره گیری ازتمام ظرفیت‌های موجود برون زندانی برای مادران و کودکان زندانی فراهم سازیم. به گونه‌ای که زندانی شدن مادر، کودک را از سایر حقوق خود محروم نکند.

وی ادامه داد: قوه فقضائیه و قانون رویکرد‌هایی اعم از تسهیل خروج ماران از زندان، مجازات‌های جایگزین حبس و ... را اعمال می‌کنند، اما متاسفانه این رویکرد‌ها فراگیر نیست و نهادینه شدن آن بسیار مهم است. با توجه به اینکه در دنیا عدالت ترمیمی و تنبیهی حاکم است لذا از این ظرفیت استفاده می‌شود تا بتوانند تلفیق و ترکیب کنند تا مصالح کودک در چنین شرایطی در اولویت باشد.

سازمان برنامه و بودجه حمایت‌های مالی اتخاذ کند

رئیس انجمن مددکاران ایران در رابطه با سازمان برنامه و بودجه، مسائل اقتصادی اظهار داشت: اگر بچه‌ای به هر دلیلی مشمول بد سرپرستی باشد تحویل سازمان بهزیستی می‌شود. این سازمان طبق قانون سازمان و قوانین متعدد، مسئول حمایت از این بخش است و طبیعتا سازمان برنامه و بودجه باید منبع مالی لازم را برای این نوع فعالیت‌ها مثل هر نوع فعالیت دیگری در اختیار سازمان بهزیستی قرار دهد.

مجازات‌های جایگزین حبس در بخش‌های دولتی و غیر دولتی اجرا شود

در قوانین کیفری بخشی وجود دارد با عنوان قوانین مجازات‌های جایگزین حبس که ۸،۹ ماده دارد. متاسفانه امروزه نتوانستیم از این ظرفیت‌ها به خوبی استفاده کنیم و بسیار کم اعمال می‌شوند. چرا که اجرایی شدن آن مستلزم این است که سازمان خدمات اجتماعی و سازمان‌های دیگر همکاری لازم را انجام دهند. همچنین در جهتی باشند که ظرفیت اجتماعی قوه قضائیه را بالا ببرند و این ظرفیت‌ها را متناسب با جرم افراد تطبیق دهند تا بتوانند از آن‌ها چه در بخش دولتی و چه در بخش غیر دولتی استفاده کنند.


وی خاطرنشان کرد: قانون این زمینه را ایجاد کرده است، اما اجرا آن به سلیقه قاضی نیز بازمیگردد. چرا که نمی‌توان قاضی را الزام به اجرای حکمی کرد و اعمال آن به نگاه و رویکرد اجتماعی بالای قاضی بستگی دارد. تجربه نشان می‌دهد زندان‌های ما بیشتر از اینکه اقدامات تربیتی داشته باشند اقدامات تامینی دارند که طبق قانون مجرم با هر شرایطی باید به زندان برود و مدت زندان خود را بگذراند.

همچنین وی اینگونه ادامه داد: رویکرد‌های اجتماعی و فرهنگی در زندان‌های ما خیلی قوی نیست و بیشتر نگه داری است. ناگفته نماند که تعداد زندانیان در گذشته حدود ۳ برابر آن چیزی بود که زندان ظرفیت داشت یعنی به ازای هر یک تخت سه نفر زندانی داشتیم، اما اکنون این تعداد به ۲. ۵ رسیده است. طبیعتا در چنین شرایطی امکان فراهم کردن اقداملات تربیتی نیست.

تقویت مددکاران اجتماعی، ایجاد سازش بین شاکی و متشاکی

موسوی گفت: در سازمان‌های زندان ما استفاده از مددکار اجتماعی بسیار ضعیف است و متاسفانه در اکثر دوره ها، به ویژه در یکی دو دوره اخیر رغبتی به تقویت این حوزه نداشته اند. البته در زمان رئیس سابق زندان‌ها اوج رسیدگی به مددکاری اجتماعی، رویکرد اجتماعی و خدمات اجتماعی در سازمان زندان‌ها بود که بعد از آن در دوره آقای اسماعیلی، این رویکرد به قوت قبل نبود، اما اجرا می‌شد و ایشان نیز در زندان‌ها حضور پیدا می‌کردند. بعد از این دوره‌ها توجه به این زمینه بسیار افت پیدا کرد و رویکرد خاصی صورت نگرفت. سازمان زندان جدید برای بهبود ظرفیت باید از راهکار قانونی و اجتماعی استفده کند.

 

وی ادامه داد: سازمان زندان‌ها با توجه به فضای امنیتی خود محیطی کاملا بسته است که این بسیار اشتباه است و در سازمان زندان‌ها برای اینکه عملکرد مورد توجهی صورت گیرد باید درب خود را به روی مددکاری اجتماعی باز کند و چاره‌ای جز این وجود ندارد.