گروه سیاسی خبرگزاری دانشجو؛ روزنامه گاردین انگلیس در گزارشی با عنوان «پیشگویی قذافی درباره نبرد بیگانگان بر سر منابع نفتی لیبی به حقیقت پیوست» نوشت: آگوست سال ۲۰۱۱، هنگامی که شورشیان لیبی و جنگنده‌های ناتو حلمه به طرابلس را آغاز کردند، سرهنگ معمّر قذّافی در نطقی حامیانش را فراخواند که از کشور در مقابل بیگانگان مهاجم دفاع کنند. قذافی در پیامی که از طریق تلویزیون دولتی لیبی به صورت همگانی پخش شد، گفت: «این یک توطئه جهت تسلّط بر سرزمین لیبی و منابع نفتی آن است. توطئه‌ای برای استعمار لیبی. این امر محال است به وقوع بپیوندد. محال! ما تا آخرین نفر از لیبی دفاع می‌کنیم. از شرق گرفته تا غرب و از شمال تا جنوب.»
دو ماه پس از این نطق (روز ۲۰ اکتبر/ ۲۸ مهر | سال ۲۰۱۱ میلادی/ ۱۳۹۰ شمسی)، دیکتاتور در زادگاه خود سرت به خاک و خون کشیده شد. گذر زمان پس از ۹ سال نشان داد صحبت‌های قذافی چندان دور از واقعیت نبود. با عقب نشینی آمریکا از نقشی که در سقوط قذّافی داشت، جمعی از قدرت‌های منط‌قه‌ای جای آن را در لیبی پر کردند. با حرکت روند منازعات به شهر سرت (دروازه هلال نفتی لیبی) رقابت بر سر کنترل لیبی در حال بازگشت است.
بیشتر بخوانید:
ستاره اقبال شهر سرت بعد از مرگ قذافی رو به افول رفت. ساز‌ه‌های مستقر در خیابا‌ن‌های پوشیده از اکالیپتوس این شهر که متعلّق به افراد ذی‌نفوذ و عالی‌رتبه رژیم سابق بود در جریان انقلاب سال ۲۰۱۱، با خاک یکسان شد و [پس از آن با او‌ج‌گیری جریان تکفیری در خاورمیانه و شمال آفریقا] تا سال ۲۰۱۶ زیر سایه حکومت ارعاب داعش به سر برد.
منطقه نارنجی: قلمرو دولت غرب (وفاق ملّی) / منطقه آبی: قلمرو دولت شرق (نیروهای حفتر) / منطقه زرد: قلمرو قبایل محلی
نقاط سبز: میدان نفتی و گازی / خطوط سیاه: خط لوله انتقال انرژی
منبع عکس: libya.liveuamap
طی هفته‌های اخیر حجم سنگینی از سلاح و موجی از جنگنجویان دولت طرابلس به سمت سرت و بیابان‌های اطراف آن سرازیر شدند و در جبهه مقابل نیز نیروهای ژنرال خلیفه حفتر (برگزیده پارلمان رقیب طرابلس که در طبرق مستقر است) صف آرایی کردند. اکنون مهم‌ترین گنج لیبی در خطر است: بزرگترین ذخایر نفتی سراسر قاره آفریقا!
اکثریت میدان‌های نفتی لیبی به ارزشی میلیارد‌ها دلار در حوضه سرت قرار دارد که تحت کنترل نیروهای حفتر است. در ژانویه سال ۲۰۲۰، دولت طبرق صادرات نفت را مسدود کردند که همین موجب سقوط درآمد نفتی شد. بطوریکه تولید روزانه لیبی از یک میلیون بشکه نفت به صدهزار بشکه نفت در روز نزول پیدا کرد. کاهش تحمیلی درآمد و مزایای کارکنان دولت و هزینه‌کرد از میراث به جامانده از دوران سرهنگ قذافی، طرابلس را به استئصال کشاند.
نیروهای وابسته به ارتش ملّی به فرماندهی ژنرال خلیفه خلیفه حفتر (دولت طبرق) - شهر سرت
اکثریت میادین نفتی لیبی در این منطقه مستقر است | منبع عکس: عبدالله دوما / خبرگزاری فرانسه (AFP)
دولت غرب لیبی (موسوم به وفاق ملّی) به صورت رسمی توسط سازمان ملل به رسمیّت شناخته شده است. این دولت در سال ۲۰۱۵ در مخالفت با دولت طبرق شکل گرفت. دولت طبرق توسط تعدادی از نمایندگان کنگره ملّی لیبی که پس از منازعات انتخاباتی سال ۲۰۱۴ به این شهر شرقی در لیبی گریخته بودند، تشکیل شد. طبرق فرماندهی نیروهای موسم به ارتش ملّی را در همان سال به دستان ژنرال حفتر (از فرماندهان ارتش قذافی که بعدها به خدمت C.I.A در آمد) سپرد.
از نظر اردوگاه حفتر، دولت وفاق ملّی توسط تروریست‌ها اداره می‌شود، در حالیکه مخالفان ژنرال معتقدند که وی چیزی در قامت یک دیکتاتور نظامی همچون قذافی است، هرچند که با سلفی‌ها هم پیمان شده است. این درگیر‌ی‌ها پای حامیان خارجی طرفین را نیز با دیدگاه‌های مختلف عقدیتی، سیاسی و اقتصادی به آینده لیبی کشانده است.
متحدان اصلی دولت وفاق ملّی اخوان المسلمین، ترکیه ، قطر و تا حدودی ایتالیا است که درصدد توقف روند مهاجرت پناه‌چویان به سمت سواحل این کشور می‌باشد. در آن‌سوی جبهه، حفتر را رهبران امارات، سعودی، مصر و اردن که اسلامی سیاسی را تهیدیدی علیه رژیم‌های خویش می‌پندارند و روسیه که پس از موفّقیت‌اش در سوریه، قصد دارد ردّپای خود را در بلاد عرب گسترش دهد، حمایت می‌کنند. انگلیس در دوران نخست‌وزیری دیوید کمرون و فرانسه تحت حاکمیّت نیکلا سارکوزی در سقوط قذّافی موثر بودند. اکنون لندن [به ظاهر] در حاشیه سیاست ورزی می‌کند ولی فرانسه به دلیل گسترش فعالّیت نیروهای شبه نظامی در ساحل آفریقا پس از وقوع انقلاب سال ۲۰۱۱، به جهت اطمینان از امنیت نیروهایش در این منطقه، از حفتر حمایت می‌کند.
رنگ قرمز: منطقه ساحل واقع در قلب قاره آفریقا
پنج کشور آفریقایی ساحل شامل موریتانی، مالی، بورکینافاسو، نیجر، چاد که سابقا از مستعمرات فرانسه بودند و اکنون ارتش فرانسه در این کشورها مستقر است
منبع عکس: TRT ترکیه
با حضور قبایل در روند جنگ، گسترش پرواز هواپیما‌های بدون سرنشین و حضور روزافزون مزدوران خارجی صحنه جنگ در لیبی پیچیده‌تر شده است. از جمله این مزدوران، گروه واگنر وابسته به مسکو است که از سال گذشته نیروهای حفتر در زمینه لجستیکی پشتیبانی می‌کند. حدود ۱۰ هزار نفر از [جنگجویان حاضر در] سوریه با حقوقی بالاتر از آنچه در کشورشان می‌توانند کسب کنند، در دو طرف جبهه لیبی در حال جنگیدن هستند.
حامیان هر دو جبهه شرق و غرب متهم هستند که مردانی از چاد، سومالی و سودان را جهت ایجاد یک کمربند امنیتی در خطوط مقدم به استخدام درمی‌آورند. [اکنون] سرت و میادین نفتی جنوب این شهر در سیطره نیروهای حفتر است که می‌تواند بر سر مالکیت این منطقه، نبرد بی‌سابقه‌ای میان قدرت‌های خارجی در خاک لیبی ایجاد گردد.
اواخر سال گذشته میلادی (آذر ۹۸)، حفتر پس از گذشت ماه‌ها از آغاز حملات نیروهایش، در یک قدمی فتح طرابلس بود. حملات ژنرال حفتر منجر به کشته شدن ۳۰۰ تن و آوارگی ۵۰۰ هزار تن از شهروندان از خانه و شهرشان شد. در ژانویه ۲۰۲۰ (دی ۹۸)، ترکیه با ارسال ارتش، پهباد، سیستم دفاع هوایی و تروریست‌های شمال سوریه در حمایت از دولت غرب، توانست نیروهای حفتر را مجبور به عقب‌نشینی از بسیاری از مناطق غرب لیبی کند.
نیروهای وابسته به دولت وفاق ملّی (طرابلس) در حال آمادگی برای حرکت به سمت سرت (۶ ژوئیه / ۱۶ تیر)
منبع عکس: ایمن الساحلی / رویترز
ستون نیروهای دولت طرابلس به امید کنترل سرت و حوضه‌های نفتی آن به سمت این شهر سرازیر شدند امّا با مقاومت نیروهای دولت طبرق مواجه شدند. حامیان بین‌المللی حفتر برای جبران مافات حجم حمایت‌ها را افزایش دادند. ماه گذشته نیز پارلمان مصر دست ژنرال السیسی را برای مداخله نظامی در لیبی باز گذاشت و اعلام کرد که درصورت پیشروی نیروهای وفاق‌ملّی و حامیانش به سرت، قاهره با اقدام مستقیم پاسخ خواهد داد.
گروه واگنر، مزدورانِ روسی که تحت لوای مسکو و ابوظبی در لیبی فعالیّت می‌کنند، حضور خود را در پایگاه هوایی الجفره واقع در همسایگی جنوب شهر سرت تثبیت کردند. روس‌ها حداقل ۱۴ جنگنده میگ-۲۹ و سوخو-۲۴ را از سوریه به به این پایگاه منتقل کردند. [طبق گزارشات] هم اکنون کنترل میدان نفتی الشراره (بزرگترین میدان نفتی لیبی) و بندر سدره (بزرگترین بندر صادرات نفت لیبی) در اختیار مزدورانِ واگنر است.
جنگنده میگ-۲۹ در حال خروج از آشیانه | استقرار سیستم راداری SPOON REST روسیه - پایگاه هوایی الجفره
منبع عکس: آفریکام (سرفرماندهی نیروهای آمریکا در قاره آفریقا)
جنگنده سوخو-۲۴ در حال بلند شدن از باند - پایگاه هوایی الجفره
منبع عکس: آفریکام (سرفرماندهی نیروهای آمریکا در قاره آفریقا)
کلودیا گازینی، تحلیلگر ارشد لیبی در گروه بین‌المللی بحران گفت: «اگر این روند نظامی در سرت ادامه یابد، وضعیت اساساً به حال بن‌بست درمی‌آید. تنها مسیر خروج از این وضعیت، راه‌حل غیر نظامی و توافق برای تقسیم‌بندی نفت است. متاسفانه هیچ یک از طرفین درگیری حاضر به دست کشیدن از چنین سرمایه‌ای نیستند. بازیگران حاضر در جبهه طرابلس مایل به حرکت نظامی به سمت شهر نیستند. ریسک درگیری تمام عیّار با روسیه یا مصر می‌تواند برای ترکیه خطرناک باشد امّا این وضعیت نیز [برای دولت غرب و حامیانش] قابل تحمّل نیست که حفتر بر روی منابع نفت بنشیند و درآمدی به طرابلس نرسد.»
بسیاری از ناظران نگران هستند که اکنون درگیری‌های چند لایه‌ای بر سر مالکیت منابع نفت ایجاد شده است و همین موضوع دستیابی به صلح را سخت می‌کند. با ورود نیرو‌ها و مزدوران ترکیه و روسیه نیز خطر قفل شدن جنگ و تجزیه لیبی نیز افزایش یافته است. شاید وضعیت آنگونه‌ای که قذافی در سال ۲۰۱۱ گفت ایجاد نشد، امّا قطعاً سرهنگ وضعیت امروز لیبی را نمی‌شناسد. سرزمینی که به محلّی برای رقابت قدرت‌های خارجی تبدیل شده است.
ترجمه: ایلیا فروزش
*مطالب فوق لزوماً مورد تایید خبرگزاری نیست و صرفاً جهت مطالعه مخاطبان ترجمه شده است.
نظر شما