اشاره
برای بررسی تحولات روزهای اخیر عراق از جمله ترور «هشام الهاشمی» ، «مذاکرات دو جانبه آمریکا و عراق » و همچنین افزایش توطئه‌ها علیه «حشدالشعبی» با دکتر «علی جاسم محمد التمیمی» استاد برجسته روابط بین‌الملل دانشگاه «مستنصریه» بغداد به گفت‌و‌گو نشستیم. ایشان معتقدند هدف از مذاکرات آمریکا و عراق مشروعیت بخشیدن به تداوم حضور نظامی‌اشغالگران آمریکایی در کشور است. مشروح این مصاحبه را در ادامه می‌خوانید.
سرویس خارجی
چه جرياناتي و با چه اهدافي اين روزها به دنبال برهم زدن اوضاع امنيتي عراق هستند؟
موقعيت ژئوپليتيکي عراق به گونه‌اي است که مداخلات منطقه‌اي و بين‌المللي را در موضوع تشکيل دولت و نيز تصميم‌گيري‌هاي سياسي عراق به دنبال مي‌آورد. اتفاقات و وقايع مرتبط با زمان تشکيل دولت اخير (دولت کاظمي) و پيش از آن، بهترين دليل براي اين ادعاست. البته مواقعي هم بوده که در مورد وضع سياسي مشخصي در عراق، توافق منطقه‌اي وجود نداشته لذا گروه‌ها و جريانات متخاصم سعي مي‌کنند با برهم زدن اوضاع داخلي، ديگر گروهها را وادار به پذيرش آنها کنند يا حداقل به آنها بي‌توجهي نکنند. ممکن است رقابت‌ها و چالش‌هاي داخلي ميان احزاب و گروه‌ها ناشي از درگيري احزاب تأثيرگذار و دخيل در فرآيند سياسي عراق باشد تا مانع مستقر شدن دولت شوند، زيرا، استقرار و ثبات دولت، موجب تقويت آن و تأثيرگذاري مثبت بر نهادهاي حاکميتي مي‌شود که اين معادله صفر را موجب مي‌شود به اين معني که قدرتمندي نهادهاي دولت موجب ضعف احزاب و بازيگران ديگر مي‌شود.
آيا قتل هشام الهاشمي را نيز مي‌توان پروژه‌اي براي برهم ريختن اوضاع امنيتي عراق به حساب آورد؟
 چنانکه گفتيم پروسه بر هم زدن اوضاع و ثبات نسبي عراق به دليل نارضايتي برخي گروه‌ها و جريانات تأثيرگذار بر روند‌های سیاسی عراق است. آنها با شروع موج جدیدی از اقدامات تروریستی به دنبال این هستند که ثبات و امنیت کشور را به چالش بکشند  روش‌هايي که آينده دولت را تهديد مي‌کند فراوان است از جمله انجام ترورها و مداخله احزاب در موضوع پرونده امنيتي و استيضاح‌هاي سياسي در مجلس از دولت کاظمي و برپايي تظاهرات بر ضد اين حکومت تا با اين شيوه‌ها نگذارند دولت کاظمي اهداف مد نظر خود را جامه عمل بپوشاند. اين جريانات با تمام طيف‌هاي وابسته به خود، به دنبال يک هدف و آن ساقط کردن دولت کاظمي يا ايجاد محدوديت براي آن هستند، چون موفقيت کاظمي يعني شکست دولت‌هاي قبلي که اعضاي آنها همچنان در واقعيت سياسي کنونی عراق تأثيرگذار هستند. آقاي الهاشمي به جرأت و جسارت معروف بود و همين امر، بسياري از جريانات را که تحمل نقدپذيري را نداشتند و بر ضد دولت کاظمي تلاش مي‌کردند به خشم مي‌آورد. آنان او را جزو عوامل و مشاوران امنيتي دولت مي‌دانستند لذا به اعتقاد من کشته شدن او دو پيام داشت؛ پيام نخست به تمام صاحبان قلم‌هاي آزاده و منتقد و تمام دولتمردان دولت کاظمي بود؛ دولتي که برخي مخالفان، آن را يک دولت آمريکايي مي‌دانند که از حمايت بعثي‌ها برخوردار است از اينرو حاميان اين دولت، ناجوانمردانه در رديف محور آمريکايي قلمداد شدند. پيام دوم به شخص کاظمي است که آن جريانات را فراموش نکند و بداند که ثبات نسبي موجود، هديه آنان به دولت وي است. آنان مي‌توانند اين بخشش و هديه را با بر هم زدن اوضاع، از وي پس بگيرند، از اين روي در تمامي تصميم‌گيري‌هاي امنيتي يا سياسي به اين جريانات هم توجه کند.
چرا برخي جريانات در داخل و بيرون عراق، به شدت به دنبال اين هدف هستند که حشدالشعبي در عراق خلع سلاح شود؟
 حشدالشعبي در عراق يک واقعيت موجود است و به عنوان يک نيروي امنيتي رسمي شناخته مي‌شود و داراي مسئوليت‌هاي امنيتي است و فداکاري‌هاي زيادي براي عراق کرده است و در عين حال نقش مهم در آزادسازي عراق از لوث وجود تروريست‌ها داشته است. اما چند کشور خارجي با همراهي جرياني داخلی در تلاش هستند اين نيرو را تضعيف کرده و آن را مسبب بسياري از ناامني‌ها و مشکلات سياسي و عمليات‌هاي تروريستي معرفي کنند اما منکر اين همه نيستيم که سازمان حشدالشعبي يک نهاد نظامي تازه تاسيس است و هنوز نتوانسته به طور کامل بر نيروها و پرسنل خود‌اشراف و سيطره کافي داشته باشد و برخی افراد که خود را منتسب و وابسته به حشدالشعبی معرفی می‌کنند اقداماتی را مرتکب شده‌اند که وجهه این نیرو را در عراق خدشه دار کرده است. جریانات داخلی و خارجی مخالف حشدالشعبی نیز از این وضعیت سوء استفاده کرده و آن را بزرگنمايي نموده‌اند و چنین القاء می‌کنند که شيوه اصلي حشدالشعبي همین گونه است. برخی جریانات در این زمینه معتقدند حشدالشعبی برای بستن دهان کسانی که خواهان انحلال و گرفتن سلاح آن هستند بايد تحت حاکميت دولت قرار گيرد.
آیا دولت «مصطفي الکاظمی» در اهداف خود شامل مبارزه با فساد و مقابله با بحران اقتصادي و اخراج آمريکايي‌‌ها موفق بوده است؟
دولت کاظمي با چالش‌‌هاي متعددي مواجه است از قبيل چالش امنيتي، اقتصادي، بهداشتي،‌خدماتي، سياسي و غيره اما شکل‌گيري اين دولت براي اهداف مشخص و براي مدت زمان محدودي به منظور برگزاري انتخابات سالم و زودهنگام و حفظ کيان دولت بود در زمان حاکميت عبدالمهدي بن‌بست سياسي به وجود آمد و تظاهرات مطالبه‌گرانه براي ارائه‌ خدمات به مردم به راه افتاد که استعفاي دولت و پایمال شدن بيت‌المال و گسترش فساد و ضعيف شدن دولت را به دنبال داشت. دولت عادل عبدالمهدي که 18 ماه دوام يافت، ضعيف‌ترين دولت تاريخ عراق به شمار مي‌رود و پس از استعفاي آن، ماموريت دو تن از شخصيت‌ها براي تشکيل دولت جديد با شکست مواجه شد و انسداد سياسي و بحران امنيتي و فعاليت گروه‌هاي تروريستي به وجود آمد تا اينکه دولت کاظمي با توافق فراکسيون‌هاي مجلس بر سر يک برنامه مشخص بر سر کار آمد. از اين رو در ميانه اين همه مشکلات فکر نمي‌کنم کاظمي بتواند از عهده حل همه آنها برآيد و تنها خواهد توانست به موضوعاتي که رسانه‌ها به آن مي‌پردازند و دولت‌هاي قبلي از عهده انجام آن برنيامدند همت گمارد. دولت او سعي خواهد کرد با احساسات مردم همراهي کند و در حد توان تظاهرکنندگان را راضي نگه دارد و پاره‌اي اصلاحات ضروري را در مراکز غيرنظامي و امنيتي به وجود آورد. اما دو هدف مهم را در سر لوحه برنامه‌هاي خود خواهد داشت که عبارتند از: انجام انتخابات زودهنگام و پايان دادن به پرونده حضور آمريکايي‌ها از طريق گفت‌وگوهاي طرفين،‌اين در حالي است که مردم عراق به مرحله‌اي رسيده‌‌اند که به جاي فکر کردن به حاکميت و استقلال خود به نان شب خود و خدمات ضروري مورد نياز‌شان اهميت مي‌دهند و مسئوليت دور شدن مردم از رويکرد اسلامي و گرايش به رويکرد ليبراليستي و سکولاریسم که آمریکا براي پياده شدن آن در عراق و ساير کشورهای منطقه تلاش می‌کند بر عهده کساني است که بعد از سقوط صدام بر مصادر امور بودند.
دستور کار مذاکرات آتي عراق با آمريکا و سفر کاظمي به آمريکا چيست و اين مذاکرات را شما چگونه ارزيابي مي‌کنيد؟ آيا خروجي مذاکرات با آمريکا به نفع ملت عراق خواهد بود؟
آمريکا در زمان حضورش در عراق و‌اشغال شهرهاي اين کشور با استفاده از رسانه‌هاي خود و صحنه‌گرداني کانال‌های ماهواره‌اي عربي وابسته و نيز کانال‌هاي عراقي و عربي مورد حمايت خود و نيز از طريق ابزارهاي ديگري چون احزاب و شخصيت‌ها و رهبران سياسي سعي کرد مفهوم مقاومت بر ضد‌اشغالگري را کم رنگ و آن را از بین ببرد. لذا ما در رسانه‌ها واژه‌اشغال يا مقاومت را نمي‌شنيديم بلکه آن‌چه به گوشمان مي‌خورد اصطلاح نيروهاي دوست، نيروهاي آزادي‌بخش يا نيروهاي بيگانه يا عمليات تروريستي بر ضد نيروهاي دولت بود. البته انصاف اين است که بگوييم برخي جريانات ديني که پس از سال 2011 و خروج نيروهاي آمريکايي از عراق گزينه مقاومت را در پيش گرفتند، از آن تاريخ به بعد ما درباره مقاومت و‌اشغالگري آمريکا چيزهايي شنيديم. مي‌خواهم بگويم که هنر رسانه‌هاي هدفمند آمريکايي اين است که مي‌توانند حقايق را تغيير دهند و مفاهيم را جا به جا کنند لذا از آنجا که مذاکرات آمريکا و عراق با خواست و تمايل آمريکا و براي منافع آمريکا به منظور مشروعيت بخشيدن به حضور آن در خاک عراق صورت می‌گیرد رسانه‌ها در اين باره مانور نمی‌دهند و تمام انتقادها و سرزنش‌ها متوجه رسانه‌ها شنيداري و گفتاري ماست که در اين باره تاثير چنداني ندارند.
 شما مهم‌ترين چالش‌هاي سياست خارجي دولت آقاي کاظمي را چه مي‌دانيد و به نظر شما دولت ايشان چگونه مي‌تواند بر اين چالش‌ها غلبه کند؟
در کنار چالش‌هاي داخلي، دولت آقای کاظمي با چالش‌هاي خارجي که کم اهميت‌تر از چالش‌های داخلي نيست مواجه است. به ويژه آن‌که چالش‌هاي خارجي پيچيدگي‌هايي دارد که بر داخل عراق تاثيرگذار است و مهمترين آن وضعيت نيروهاي آمريکايي در عراق است که حضورشان و تاثيرشان بيشتر و بيشتر مي‌شود. به خصوص که دولت عراق اعلام پيروزي بر داعش کرده و ضرورتي به وجود نيروهای آمريکايي و استقرار بيش از هفت پايگاه آمريکايي در عراق ديده نمي‌شود. مردم عراق همچنین خاطرات تلخي از حضور آمريکايي‌ها در کشورشان دارند. زماني که آمريکايي‌هاي از اجراي بندهاي معاهده چارچوب استراتژيک ميان دو کشور و حمايت سياسي، اقتصادي، بهداشتي و نظامی از عراق خودداري کردند و زير تعهدات خود در این معاهده زدند، مردم عراق به آنها بدبين شدند. آمريکايي‌ها در مبارزه با داعش نیز نقش ضعيفی داشتند و ضرباتشان گزينشي بود. و در بسياري مواقع نقش منفي و ضد تحرکات نظامي عراق داشتند. از جمله چالش‌هاي ديگري که وجود دارد، ترميم رابطه عراق با برخي کشورهاي منطقه‌اي است، خصوصاً که برخي از اين کشورها همچنان در امور عراق دخالت مي‌کنند و حاضر به گشودن صفحه جديدي در روابط خود با عراق نيستند و برخي از اين کشورها در ريخته شدن خون عراقي‌ها سهيم هستند. دولت عراق همچنین بايد در جهت استرداد ثروت‌هاي به تاراج رفته عراق از طريق پولشويي و يا روش‌هاي ديگر و ثروت‌هاي سپرده شده در بانک‌هاي کشورهاي ديگر اقدام کند. بايستي حمايت سياسي جهاني را براي خود جلب کند تا بتواند بر مشکلات غلبه کند. وظيفه ديگر آن حفظ حاکميت و استقلال عراق و جلوگيري از مداخلات خارجي و پرهيز از سياست واسطه‌گري به نفع اين کشور يا آن کشور است. عراق نبايد صحنه تسويه‌حساب ميان کشورها باشد. پيش‌بيني من اين است که دولت کاظمي از مقبوليت منطقه‌اي و بين‌المللي بيش از دولت‌هاي پيشين برخوردار شود و لذا ممکن است از اين فرصت براي کسب حمايت بين‌المللي و غلبه بر چالش‌هاي پيش رويش بهره گيرد.
برخي از کارشناسان معتقدند در تابستان امسال نيز امکان تکرار اعتراضات مشابه سال گذشته وجود دارد. نظر شما در اين زمينه چيست؟
عراق به خاطر وخامت اوضاع خدمات و امنيتي و رنجي که از اين بابت مي‌کشد شاهد اعتراضات به دولت‌هاي گذشته بوده این وضعیت از سال 2003 تاکنون ادامه داشته است و احتمال بهبود اوضاع هم نمي‌رود.عراق همچنان در حال حاضر از قطعي برق، کمبود آب شرب، وضع بد بهداشتي، افزايش آمار بيکاري، توقف کامل فعاليت وزارت صنايع و بخش خصوصي، بيشترشدن فاصله طبقاتي، افزايش افراد زير خط فقر، نبود امنيت، گسترش استفاده از سلاح و بسياري مشکلات ديگر رنج مي‌برد. اين عوامل و انگيزه‌ها به اندازه کافي حق تظاهرات و اعتراضات را به مردم مي‌دهد.
عراق در سال‌هاي پيش تظاهراتي گسترده‌تر از تابستان سال گذشته را شاهد بوده است اما تظاهرات تابستان گذشته علي‌رغم حقانيت و گستردگي و تعداد شهداي آن، يک تفاوت با تظاهرات سال‌هاي گذشته دارد و آن برخورداري از حمايت بين‌المللي و منطقه‌اي وسيع، حمايت رسانه‌اي و پوشش سياسي، پشتيباني مالي بزرگ و تداوم‌بخشي آن بود. بيشتر جريانات حامي اين تظاهرات که هدفشان ساقط کردن عادل عبدالمهدي و روی کار آوردن يک دولت مدني بود، اکنون خود حامي دولت کاظمي هستند. لذا به نظر من ممکن است باز در عراق تظاهرات گسترده‌اي به راه بيفتد اما اين تظاهرات تأثيرگذاري اعتراضات سال گذشته را نخواهد داشت مضافا اينکه آقاي کاظمي اقدامات مهمي انجام داده و پيش‌بيني مي‌کنم در آينده تصميماتي اتخاذ کند که با اقبال مردمي مواجه شود و محبوبيت او را افزايش دهد و از خطر تظاهرات عليه وی بکاهد به ويژه آنکه ما به سمت فصل زمستان مي‌رويم که معمولاً در اين فصل سکون و آرامش جامعه عراق را در پي دارد.