خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها - میثم ظهوریان*: در سال‌های اخیر و پس از مجموعه فعالیت‌هایی که در مورد احیای یاد قیام گوهرشاد انجام شده است هر ساله و سالگرد قیام مذکور مطالبی مبتنی بر این گزاره که اساساً قیام مذکور ارتباطی به حجاب نداشته است و در اعتراض به قانون متحدالشکل شدن لباس اتفاق افتاده است مطرح می‌شود. در چند روز اخیر نیز مطالبی با همین مضمون منتشر شده است که یکی از آنها مطلب جناب آقای حسام مظاهری از فعالین جامعه شناسی و دیگری تیتر و محتوای روزنامه شهرآرا در سالگرد قیام است که عملاً همین مدعا را تکرار کرده است. در این مطلب با بررسی میزان صحت این ادعا، ادله‌ای در رد آن بیان شده است.

قانون «متحدالشکل شدن البسه اتباع ایرانی در داخل مملکت» به دستور رضاخان در سال ۱۳۰۷ و پس از تشکیل هفتمین دوره مجلس شورای ملی تصویب شد و زمان اجرای آن نیز از ابتدای سال ۱۳۰۸ یعنی ۶ سال قبل از حادثه گوهرشاد است. لذا زمان واقعه گوهرشاد ششمین سال اجرای این قانون بوده و منطقی نیست روحانیون مشهد ۶ سال بعد از اجرای قانون مذکور به فکر قیام در برابر آن افتاده باشند.

کسانی که مدعی بلا ارتباط بودن واقعه گوهرشاد با مسئله حجاب هستند عمدتاً به تاخر زمانی قانون اجباری شدن کشف حجاب در مقایسه با زمان رخداد قیام گوهرشاد استناد می‌کنند. این در حالی است که اساساً روش رضا خان در پیاده سازی کشف حجاب روشی تدریجی بوده است که از سال ۱۳۰۸ و با کشف حجاب خانواده‌های درباری شروع شد و به تدریج به طبقات و اصناف دیگر توسعه یافت.

به عنوان مثال محمدرضا شاه در کتاب مأموریت برای وطنم می‌نویسد «پدرم بدواً به رفع حجاب زنان اقدام کرد و در اثر تشویق و تحریض وی در سال ۱۳۰۹ نخستین بار بعضی از بانوان طبقه اول در خانه‌های خود و مجالس مهمانی به لباس زنان اروپایی در آمدند و عده کمی هم جرأت کرده بدون حجاب در خیابان‌ها ظاهر می‌شدند. در سال ۱۳۱۳ آموزگاران و دختران دانش آموز از داشتن حجاب ممنوع شدند و افسران ارتش با زنانی که حجاب داشتند راه نمی‌رفتند». لذا همان طور که مشخص است موضوع کشف حجاب در زمان وقوع قیام گوهرشاد (تیر ۱۳۱۴) از نظر روحانیت و مردم فراتر از یک ظن صرف بوده است.

شاید این سوال مطرح شود که اگر کشف حجاب از سال ۱۳۰۸ به شکل تدریجی آغاز شده بوده است چه واقعه‌ای موجب جرقه قیام گوهرشاد می‌شود. واقعه‌ای که در نهایت منجر به شکل گیری قیام گوهرشاد می‌شود کشف حجاب و رقص در مدرسه شاهپور شیراز در حضور علی اصغر حکمت، وزیر معارف رضا خان است که اعتراض علمای شیراز به آن و تجمع مردم در مسجد وکیل و دستگیری یکی از علمای به نام این شهر به نام شیخ حسام الدین فال اسیری را به دنبال داشت. این دستگیری موجب اعتراضاتی در شهرهای تبریز و مشهد می‌شود که در نهایت آیت الله قمی به نمایندگی از علمای مشهد تصمیم به هجرت به تهران جهت اعتراض حضوری به رضا خان می‌گیرد و دستگیری وی منجر به اجتماع مردم در مسجد گوهرشاد می‌شود.

روایت علی اصغر حکمت از ماجرای مدرسه شاهپور چنین است: «این اقدامات مجامع محافظه کار را به مخالفت برانگیخت، از جمله در شیراز مجلس جشنی که در فروردین ۱۳۱۴ به همین منظور در مدرسه شاهپور (شعاعیه) فراهم شد، دختران دبستان (مهر آئین) … صف منظمی آراسته، بعد از آنکه لایحه خواندند و سرود سراییدند به ورزش و ژیمناستیک مشغول شدند. از این معنی محافل ارتجاعی شهر برآشفته، از جمله یکی از اجله علمای روحانی که مرد فعال و دانشمندی بود تلگرافی به شاه عرض و از وزیر معارف شکایت نمود که این وزیر، دختران را در ملأ عام حاضر کرده و به رقص واداشته است. شاه به این تلگراف اعتنا نکرده و عین آن را برای وزیر معارف فرستاد.» همان طور که در این روایت مشخص است ماجرای مدرسه شاهپور شیراز نیز مسئله کشف حجاب بوده است و ارتباطی به لباس متحدالشکل ندارد.

همان طور که مستندات ذکر شده در این مطلب و مستندات نقلی فراوان دیگر (مانند مصاحبه شیخ بهلول که در کتاب قیام گوهرشاد نوشته سینا واحد منتشر شده است) نشان می‌دهد که اگر چه اجرای قانون متحدالشکل شدن لباس به عنوان پیش زمینه‌ای در آگاهی مردم نسبت به پروژه رضاخانی تغییر هویت تأثیر داشته است اما بنیان قیام گوهرشاد با محوریت حجاب و حفظ هویت دینی و فرهنگی جامعه ایران رخ داده است.

فعال اجتماعی