به گزارش خبرگزاری فارس از تبریز، کرانه‌های ارس در شمال‌غرب ایران دارای تاریخ بس دیرینه‌ای است که به عنوان یکی از مراکز پربازدید در محور گردشگری شمال‌غرب کشور نقش بسزایی را ایفا می‌کند. از شکل‌گیری میراث طبیعی تا داشته‌های میراث تاریخی و معنوی آن در غنای این مقصد نوظهور گردشگری نقش پررنگی داشته و موقعیت و پدیده‌های ژئومورفولوژیکی بر جذابیت آن به عنوان یکی از مقاصد اکوتوریستی و ژئوتوریستی افزوده است. 

بی‌شک مقصد جایی است که گردشگران وقت خودشان را در آنجا صرف می‌کنند؛ ایجاد محصولات و خدمات متنوع برای گردشگران می‌تواند در افزایش مدت ماندگاری یک گردشگر و در نتیجه افزایش درآمد بیشتر به چرخه اقتصادی یک مقصد مثمرثمر باشد. در طول سال‌های گذشته انواع مختلفی از مدل‌های گردشگری در محور گردشگری شمال‌غرب کشور معرفی و مورد بهره‌برداری قرار گرفته‌اند.

شاید در نگاه اول برای برنامه‌ریزان کلان استفاده از منابع زمین شناختی برای توسعه گردشگری یک منطقه چندان مورد توجه نباشد، ولیکن وجود منابع عظیم طبیعت بی‌جان مانند آتشفشان سبلان، چشمه‌های آبگرم سرعین، خانه‌های سنگی کندوان، منشورهای بازالتی ماکو، چشمه‌های تراورتن‌ساز جلفا، سواحل رودخانه ارس و مناطق چهارگانه محیط‌زیست در استان‌های شمال‌غرب کشور محل تفکر مجدد برای تدوین یک استراتژی توسعه گردشگری نوین باشد.

در سال‌های گذشته منطقه آزاد ارس همانند خواهرخوانده خود جزیره قشم و با بهره‌گیری از تجربیات کارشناسان بین‌المللی زبده در حوزه ژئوتوریسم و ژئوپارک اقدام به ایجاد محصول جدیدی در سبد گردشگری خود نموده است.
 

استفاده از روند رو به گسترش ژئوپارک‌ها در دنیای کنونی و افزایش تعداد ژئوپارک‌های تحت نظارت یونسکو به 140 باعث شده است پروژه عضویت ژئوپارک پیشنهادی ارس در شبکه ژئوپارک‌های جهانی یونسکو از سال 1385 کلید‌خورده و در سال‌های گذشته نسبت به تامین زیرساخت‌های آن اقدامات موثری صورت گیرد. 

برگزاری کارگاه‌های آموزشی با موضوع آشنایی با مفاهیم زمین‌شناسی و حفاظت از میراث زمین برای دانش‌آموزان و معلمان، تربیت ژئوتورلیدرها، راه‌اندازی شبکه همیاران ژئوپارک، طراحی و نصب تابلوهای راهنمای ژئوسایت‌ها، استقرار اینفوکیوسک‌ها برای راهنمایی گردشگران، اجرای پیاده‌راه‌های دسترسی به ژئوسایت‌ها، استقرار ژئوگاردهای در مراکز بازدید و حضور در رویدادهای مرتبط با ژئوتوریسم جهت معرفی ژئوپارک ارس از جمله اقدامات تیم اجرایی ژئوپارک ارس بود.

 عضویت سازمان منطقه آزاد ارس در انجمن دیرینه‌شناسی ایران، مشارکت در برگزاری اولین همایش میراث زمین‌شناختی ایران با همکاری سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی و میزبانی از ششمین همایش سالانه انجمن دیرینه‌شناسی در منطقه آزاد ارس ( جلفا) بهانه‌ای شد برای توسعه و عقد تفاهم‌نامه همکاری‌های علمی با مراکز دانشگاهی و انجمن‌های تخصصی جهت معرفی ارس به عنوان یک مقصد ژئوتوریستی برای جلب دانشجویان، دانش‌پژوهان و علاقمندان با علائق خاص که زمینه عمومی شدن این سفرها را فراهم خواهد ساخت. 

تأکید بر روی فعالیت‌های دانشگاهی به عنوان یکی از استراتژی‌های توسعه در منطقه آزاد ارس و استقبال از فعالیت‌های پژوهشی منجر به انعقاد تفاهم‌نامه همکاری فی مابین دانشگاه فردوسی مشهد و سازمان منطقه آزاد ارس گردید که در قالب این تفاهم‌نامه مقرر گردید، توالی‌های رسوبی سازند اللی باشی در حاشیه رود ارس و باختر شهر جلفا در موقعیت گوی دره گلفرج توسط تیم مشترک دانشگاه فردوسی مشهد و موزه تاریخ طبیعی برلین آلمان مطالعه و بررسی گردد.

این کاوش‌ها از زمستان 1389 شروع و با استقرار محققان داخلی و خارجی به سرپرستی دکتر عباس قادری از دانشگاه فردوسی مشهد و دکتر دیتر کورن از موزه تاریخ طبیعی برلین آلمان بر روی شواهد رویداد انقراضی انتهای پرمین (251 میلیون سال قبل) در شمال باختر ایران (جلفای ارس) انجام شده است، تعداد 20 گونه جدید ماکروفسیل از آمونوئیدهای پرمین برای اولین بار در دنیا معرفی، نامگذاری و تشریح شده‌اند. نتایج حاصل از این پژوهش‌ها در ژورنال معتبر Journal of Systematic Paleontologyمتعلق به موزه تاریخ طبیعی لندن با عنوان "The ammonoids from the Late Permian Paratirolites Limestone of Julfa East Azerbaijan, Iran" منتشر شده است.

دکتر عباس قادری عضو هیات علمی دانشکده زمین‌شناسی دانشگاه فردوسی مشهد این یافته‌ها را حاصل تلاش‌های تیم بین‌المللی متشکل از متخصصان ایرانی ـ آلمانی بر روی فون آمونوئیدی پالئوزوئیک پسین ایران اعلام نمود که نتایج آن در قالب مقالات علمی بین‌المللی مختلف در طول سال‌های 2014 تا 2019 منتشر شده است.

وی، در یکی از این مقالات که متمرکز بر مطالعه آمونوئیدهای پرمینپسین (سنتقریبی 253 میلیونسالقبل) در غرب جلفای ارسبودهاست، یکجنسوشش گونه جدید از اینسنگواره‌ها متعلق به جنس‌های Araxoceras و Vedioceras معرفی، نامگذاری و تشریح شده‌اند.

نام جنس آمونوئیدی یاد شده برگرفته از نام انگلیسی رود ارس، Araxoceltites انتخاب شده و سه گونه مختلف برای آن معرفی و تشریح شده است، ضمن اینکه یکی از این گونه‌ها نیز به نام Araxoceltites sanestapanus، به افتخار سایت میراث جهانی کلیسایسنت ‌استپانوس که در حاشیه رود ارس و 18 کیلومتری غرب جلفا قرار دارد، نامیده شده است.
 

آمونوئیدها زیررده‌ای از رده پابرسران و شاخه نرمتنان هستند و سنگواره‌های آنها نقش مهمی در تعیین سن طبقات رسوبی سازنده زمین در حدفاصل دوره‌های زمین‌شناسی دونین تا کرتاسه (420 تا 65 میلیون سال قبل) دارند.

اختاپوس‌ها و ماهیان مرکب از فرم‌های امروزین رده پابرسران هستند که البته فاقد صدف خارجی بوده اما نیای قدیمی‌تر آنها نظیر آمونوئیدها دارای صدف سخت خارجی پیچیده هستند و ظرفیت خوبی برای تبدیل شدن به سنگواره داشتند.

رئیس انجمن دیرینه‌شناسی ایران معتقد است با وجود اینکه نزدیک به نیم قرن است که توالی‌های چینه‌ای پرمین بالایی ایران در منطقه جلفای ارس شناخته و مطالعات چینه‌شناسی بسیاری هم بر روی آن انجام شده اما در پژوهش‌هایی که تیم تحقیقاتی ما در این منطقه انجام داده است، یافته‌های جدید و قابل توجهی به دست آمده که نتایج آن در سالیان اخیر و در مقالات علمی متعدد منتشر و در بعضی از آنها الگوهای جدیدی برای چینه‌نگاری زیستی طبقات پرمین پسین در دنیا ارائه شده است.

به عنوان نمونه، در یکی از این مقالات که در سال 2016 و در مجله معتبر Journal of Systematic Paleontology موزه تاریخ طبیعی لندن منتشر شد، دو جنس و 20 گونه مختلف آمونوئیدی از این ناحیه برای اولین بار در دنیا کشف و نامگذاری شدند، ضمن اینکه چهار گونه از این میان به نام مفاخر نامدار ایران زمین شامل استاد محمدحسین شهریار شاعر پرآوازه معاصر کشور Abichites shahriari، حکیم ابوالقاسم فردوسی Alibashites ferdowsii، حکیم ابوریحان بیرونی Paratirolites birunii و دکتر علی‌اصغر آریایی دانشیار بازنشسته دانشگاه فردوسی مشهد و مؤسس گروه زمین شناسی این دانشگاه Abichites ariaeii نامگذاری شده‌اند.
 

انقراض انتهای پرمین، شدیدترین رویداد انقراضی تاریخ فانروزئیک بوده که به نابودی انبوه بیش از 90 درصد جانداران بر روی کره‌ زمین انجامیده است. آثار و شواهد ارزشمندی از این رویداد شگرف در طبقات رسوبی موجود در منطقه جلفا در شمال باختر ایران وجود دارد که اکثر مقالات و پژوهش‌های تیم مذکور بر مطالعه این توالی‌ها متمرکز شده است.

برپایه این پژوهش‌ها، مطالعات بایومتری و بررسی ابعاد و اندازه‌های فسیل‌های به دست آمده از این جانوران در طبقات رسوبی انتهای پرمین ایران کاربرد فراوانی در بررسی چگونگی عملکرد رویداد انقراض انتهای پرمین دارد.

کاهش اندازه آمونوئیدها به سمت محل افق انقراض، کاهش تزئینات موجود بر روی صدف آمونوئیدها و ساده‌تر شدن تزئینات، تغییر شکل کلی صدف و... همگی نشان از اثر مشخص وخیم‌‌تر شدن شرایط زیست‌محیطی در یک بازه زمانی 300 هزار ساله پیش از وقوع رویداد نهایی انقراض انتهای پرمین دارند.

با اعمال ضربه نهایی مکانیسم انقراض، تمامی 26 گونه جدید مطرح شده در مطالعه فوق، در محل افق انقراض برای همیشه نابود شده‌اند و تنها آثاری از فسیل‌های ارزشمند آنها بر روی سطح زمین امروزی باقی‌مانده است.
 

با توجه به موارد فوق‌الذکر به‌نظر می‌رسد مطالعات دیرینه‌شناسی به عنوان یکی از مبانی علم زمین‌شناسی و کاربرد آن در شناخت تاریخ زمین و سرگذشت حیات، دارای اهمیت زیادی بوده و می‌تواند ظرفیت‌‌های ارزشمند یک مقصد گردشگری علمی را معرفی و تبلیغ نماید.

با وجود انجام پژوهش‌های گسترده توسط محققان مختلف داخلی و خارجی طی دهه‌ اخیر بر روی دیرینه‌شناسی جلفای ارس، هنوز ناشناخته‌های بسیاری در این منطقه وجود دارد و ضروری است، مطالعات و پژوهش‌های سیستماتیک بر روی گروه‌های مختلف سنگواره‌ای این محدوده انجام شود.

همچنین ضروری است، نتایج این پژوهش‌ها با بیانی ساده اطلاع‌رسانی شود تا ضمن ارتقاء دانش عمومی جامعه و ترویج علم، عموم مردم از دستاوردهای محققان ایرانی آگاه شوند.

نگارنده: مهدی عباسی/ فعال حوزه میراث طبیعی و توسعه ژئوپارک‌ها

انتهای پیام/60014/س/ر