دیپلماسی ایرانی – یکشنبه جاری محمدجواد ظریف در قامت وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی در شرایطی برای اولین بار در صحن علنی یازدهمین پارلمان ایران حاضر شد که از قبل بسیاری انتظار یک جلسه علنی داغ سیاسی را داشتند، اما گویا داغی آن به قدری بود که در نهایت به هتاکی،  رفتار خارج از عرف سیاسی  و توهین به رئیس دستگاه دیپلماسی کشور منتهی شد؛ رفتاری که هم از سوی جریان اصلاح‌طلب و مستقلین مورد انتقاد قرار گرفت و هم بسیاری از اصولگرایان هم انتقادات جدی بر آنچه که در جلسه ۱۵ تیر ماه گذشت، داشتند. البته در کنار آن بودند برخی از تحلیلگران و کارشناسان سیاسی که انتقاداتی هم به نوع واکنش، مواضع و سخنان محمدجواد ظریف در جلسه مذکور داشتند. در این میان سوء استفاده رسانه های معاند در سایه رفتار به اصطلاح انقلابی مجلس یازدهم سبب شد که با گذشت ۴ روز از حضور رئیس دستگاه سیاست خارجی در مجلس کماکان بحث ها و تبادل آراء و نظرات در این خصوص ادامه داشته باشد. دیپلماسی ایرانی برای بررسی نگاه مجلس یازدهم به سیاست خارجی و نحوه تعامل و یا تقابل پارلمان با وزارت امور خارجه، ذیل این رفتارها، گفت وگویی را با فریدون مجلسی، دیپلمات پیشین کشور و تحلیلگر مسائل سیاسی و بین الملل پی گرفته است که در ادامه می خوانید:

با گذشت چهار روز از اولین حضور محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه در صحن علنی مجلس یازدهم و حواشی که برای وی در قالب انتقادات، حملات و حتی توهین ها شکل گرفت، کماکان بحث و تبادل نظر پیرامون آنچه که در جلسه ۱۵ تیرماه گذشت، ادامه دارد. اما رفتار خارج از عرف سیاسی نمانیدگان این نگرانی را به وجود آورده است که مجلس یازدهم برخلاف ادعای خود پیرامون عدم تقابل با دولت، شمشیر را برای سنگ اندازی در کار قوه مجریه و به خصوص مسئله سیاست خارجی از رو بسته است. حال با توجه به حواشی جلسه یکشنبه از نگاه شما صحنه مناسبات آتی وزارت امور خارجه با پارلمان یازدهم در ماه های آخر دولت چه سمت و سویی پیدا خواهد کرد؟ 

بر خلاف دیدگاه سایر تحلیلگران در خصوص مواضع نمایندگان مجلس یازدهم من این رفتارها را از این مجلس با این ساختار و شاکله سیاسی یک رفتار کاملا طبیعی و منطبق با نگاه سیاسی حاکم بر پارلمان می‌دانم. شما به ساختار و شاکله اعضای کمیسیون‌های تخصصی مجلس نگاه کنید، تمام اعضاء و به خصوص هیات رئیسه کمیسیون ها کوچکترین ارتباط، تخصص و دانش لازم را در رابطه با مسائل و حیطه کاری محوله آن کمیسیون ندارد. بعد همین آقایان دغدغه حل مسائل معیشتی و اقتصادی کشور را دارند. شما به طرز حرف زدن نمایندگان این دوره نگاه کنید. طریقه حرف زدنشان گویای آن است که کوچکترین شناخت آکادمیک و دانش لازم در حوزه اقتصادی و علم اقتصاد را ندارند. چالش های معیشتی مملکت با شعار و مرده باد و زنده باد حل نمی شود؛ حتی با کشاندن ظریف و روحانی هم به مجلس و توهین و هتاکی به آنها و دیگر وزراء حل نمی شود. این شعارها و تاختن به ظریف هم پله ترقی سیاسی نمایندگان است. لذا آنچه که در جلسه علنی روز یکشنبه روی داد تنها نمونه کوچکی از رفتار این مجلس بود. 

اتفاقاً با توجه به حواشی که در جلسه روز یکشنبه و در جریان سخنرانی ظریف در صحن علنی روی داد به نظر می رسد که اساساً مجلس یازدهم سنگ‌بنای خود را بر شعار، شعار و شعار گذاشته است تا بتواند ریل گذاری سیاسی انتخابات ۱۴۰۰ و همچنین کسب رانت را داشته باشد. از این رو من معتقدم این مجلس هم با وزارت امور خارجه و هم در کل با قوه مجریه به یک اصطکاک سیاسی تمام عیار خواهند رسید. دولت هم که در ماه های پایانی عمر سیاسی خود به سر می برد و چیزی برای باختن ندارد شاید بخواهد تقابل جدی را با این رفتارهای مخرب، انتقادات بی سر وته و توهین ها داشته باشد. به هر حال مسئله تنها حواشی، توهین و هتاکی به محمدجواد ظریف در مجلس نبود. از آغاز رسمی مجلس یازدهم شاهد موج گسترده مصاحبه ها، توییت ها، سخنان و مواضع نمایندگان در تاختن به رئیس‌جمهور و کل اعضای هیات دولت با هدف مقصر جلوه دادن آنها در پیش آمدن شرایط کنونی و انداختن توپ بی کفایتی به زمین دولت در قالب اقداماتی مانند ارسال نامه روسای کمیسیون های تخصصی مجلس به رئیس‌جمهور با آن لحن و ادبیات بودیم. مجموعه این اقدامات نشان از این دارد که بستر برای جنگ تما عیار دولت و مجلس وجود دارد. اگر چه از قبل هم این گمانه زنی ها وجود داشت. لذا من احتمال آن را می دهم در صورت اصرار مجلس برای حضور رئیس‌جمهور در صحن علنی در قالب طرح سوال از رئیس جمهوری، سخنان و لحن مواضع حسن روحانی متفاوت از وزراء باشد. در چنین وضعیتی مطمئن باشید شرایط به گونه ای پیش خواهد رفت که خارج از مدیریت مسئولین، نمایندگان و وزراء خواهد شد. اگرچه محمد جواد ظریف در جلسه مذکور سعی کرد با خویشتنداری و حفظ حرمت و جایگاه خود از حواشی شکل گرفته بکاهد، اما هیچ تضمینی وجود ندارد که با تشدید این توهین ها، هتاکی ها و تاختن ها، وزیر امور خارجه در ادامه بخواهد انفعال، سکوت و سیاست مماشات را پیگیری کند.

در کنار انتقاداتی که به رفتار و واکنش های خارج از عرف نمایندگان در جریان حضور محمدجواد ظریف در مجلس وجود مطرح شد برخی از کنشگران و فعالان سیاسی انتقادات جدی هم به مواضع رئیس دستگاه سیاست خارجی در جلسه مذکور دارند. در این راستا شما به خویشتنداری رئیس دستگاه دیپلماسی در جلسه ۱۵ تیرماه اشاره کردید، اما بسیاری معتقدند محمدجواد ظریف به جای خویشتنداری و بازی در زمین اصولگرایان باید لحن قاطع تری را در مقابل این توهین ها می داشت. ارزیابی شما از سخنان و مواضع محمد جواد ظریف در صحن علنی جلسه یکشنبه مجلس چیست؟

اتفاقا من هم معتقدم که محمد جواد ظریف اولین فردی بود که به خودش توهین کرد. چون همین سکوت، انفعال و مماشات وی سبب شد که راه برای انتقادات، توهین هتاکی و حتی تهدید به محاکمه وی از سوی نمایندگان که کوچک‌ترین شناختی به برجام، مسائل سیاست خارجی، دیپلماسی و اقتضائات روابط بین الملل ندارند، شکل بگیرد. حضرات فکر می‌کنند با شعار می توان مناسبات بین الملل را پیش برد. چرا که نه تکلیف سیاست راهبردی «نه شرقی و نه غربی» ما روشن است و نه توانسته ایم از تمام خرج ها و هزینه های مالی، نظامی و انسانی در طول سال ها برای افزایش نفوذ خود در منطقه بهره ای به خصوص در حوزه اقتصادی ببریم. همین آقایانی که با شعار به دنبال جنگ طلبی هستند و دغدغه مسلمانان عراق، لبنان، فلسطین، یمن، سوریه، بحرین، عربستان و حتی کشورهای اروپایی، آفریقایی، آمریکای لاتین و ایالات متحده را دارند اکنون پاسخ دهند چرا در برابر این وضعیت نامطلوب و اسفبار زندگی مسلمانان چین سکوت کرده اند؟ چرا جنایات دولت پکن و مسکو در قبال مسلمانان چین، روسیه و چچن دیده نمی شود؟ آیا آنها مسلمان و انسان نیستند؟ نباید از آنها دفاع شود یا فقط این شعارها که بر اساس منفعت طلبی قشر و طبقه ای خاص پی گرفته شده فقط و فقط به افزایش هزینه ها و تحمیل آن به مردم در کشور انجامیده است؛ هزینه هایی که قطعا بار آن بر دوش مردم است، نه نمایندگان و مسئولین. باز هم تاکید می‌کنم نماینده ای که برای اولین دریافتی خود ۲۳۱ میلیون تومان حقوق دریافت می کند قطعاً هیچ درکی از تحریم ندارد. «تحریم» و «سیاست فشار حداکثری» برای او یک کلمه است، اما مردم در کف خیابان به واقع آثار و تبعات تحریم و سیاست فشار حداکثری را تجربه کرده و می کنند. اینجاست که باید محمدجواد ظریف به جای سکوت لب به سخن می گشود. من هم معتقدم که محمد جواد ظریف با آن خویشتنداری خود که البته تا اندازه ای هم درست بود به جای آنکه وضعیت را مدیریت کند تنها سبب شکل گیری بستر و فضا برای افزایش انتقادات و توهین به خود شد. اگر آقایان تا این حد از ادامه فعالیت های آقای ظریف ناراضی هستند چرا اجازه ندادند که قبلاً استعفا دهد؟ دلیل این همه توهین و انتقاد به وی و برجام چیست؟ برجام که با چراغ سبز نظام نهایتاً در همان مجلس نهم منصوب به همین جریان اصولگرا تصویب شد. البته در این میان برخی معتقدند که اگر چه مذاکرات توافق هسته‌ای توسط حاکمیت تایید شد، اما خروجی آن مدنظر حاکمیت نبود. این آدرس غلط دادن است. پس چرا اکنون وزیر امور خارجه سیبل انتقادات است؟ چرا صورتحساب مرده باد و زند بادها را برای دولت می‌فرستید؟ البته من تاکید مجددی بر این نکته دارم که اگرچه محمد جواد ظریف در جلسه مذکور سعی کرد با خویشتنداری و حفظ حرمت و جایگاه خود از حواشی شکل گرفته بکاهد، اما هیچ تضمینی وجود ندارد که با تشدید این توهین ها، هتاکی ها و تاختن ها، وزیر امور خارجه در ادامه بخواهد انفعال، سکوت و سیاست مماشات را پیگیری کند.

یعنی شما معتقدید که احتمال دارد محمد جواد ظریف در ماه‌های پیش رو پایانی صدارت خود رفتاری مغایر با آنچه در هفت سال گذشته پی گرفته است را دنبال کند؟

این مسئله تا حد بسیار زیادی به نوع رفتار و واکنش نمایندگان مجلس بستگی دارد. اگرچه برخی معتقدند که محمد جواد ظریف به دنبال حاشیه سازی برای خود به خصوص در دوران بعد از پایان ماموریتش به عنوان وزیر امور خارجه نیست، اما اگر شدت حملات، توهین ها و انتقادات به وزارت امور خارجه بیشتر شود امکان دارد که وزیر امور خارجه لحن دیگری را در تقابل با مجلس بگیرد. البته رئیس دستگاه سیاست خارجی باید ریشه برخی از ناکارآمدی ها، ناتوانی ها و محدودیت های سیاست خارجی را نه برای نمایندگانی که برای افکار عمومی روشن کند. باید برای مردم بیان شود که وزارت امور خارجه در چه شرایطی و در چه محدودیت هایی به سر می برد؟ اگر آقایان برجام را نمی خواهند آن را لغو کنند و از آن خارج شوند. قدرت که همیشه در دست این آقایان بوده است. هر لحظه اراده کنند می توانند این مسئله را محقق کنند. من نمی دانم دلیل تاختن به ظریف و وزارت امور خارجه چیست؟ اگر برجام بد است پس چرا دونالد ترامپ، جان بولتون، مایک پمپئو و نظایر آنها انتقاد جدی به توافق هسته‌ای داشته و دارند و آن را بدترین توافق آمریکا می دانند که منافع زیادی برای جمهوری اسلامی ایران در پی داشته است؟ اگر برجام بد است چرا همین نمایندگان به دونالد ترامپ برای خروج از توافق هسته ای می تازند؟ باید خود این نمایندگان و اتاق فکرهای جریان اصولگرا پاسخ این تناقض ها را بدهند. نمی شود دو سر بازی کرد. 

البته برخی معتقدند که احتمال مطرح شدن محمدجواد ظریف به عنوان گزینه انتخابات ریاست جمهوری ۱۴۰۰ سبب شکل گیری برخی تلاش ها برای حذف سیاسی او در قالب توهین، هتاکی و حتی محاکمه در این مدت شده است. اگرچه وی بارها صراحتا عنوان کرده است که بنایی برای حضور در انتخابات ریاست جمهوری ندارد؟

اتفاقا من هم معتقدم که محمد جواد ظریف به عنوان وزیر امور خارجه و فردی که بیش از چهار دهه از عمر خود را در حوزه سیاست خارجی، دیپلماسی و روابط بین‌الملل گذرانده از آن میزان از هوشمندی سیاسی برخوردار است که بداند، تمایلی برای حضور وی در انتخابات ۱۴۰۰ نیست. بنابراین آقای ظریف هم، نباید تمایل و دغدغه حضور در انتخابات ریاست جمهوری را داشته باشد. اما نکته مهم اینجاست که جریان مقابل به هیچ وجه مواضع ظریف برای عدم حضور در انتخابات را کافی نمی دانند. بلکه زمانی می توانند از عدم حضور محمد جواد ظریف در انتخابات به اطمینان خاطر دست پیدا کنند که یا با تخریب کامل وی در قالب توهین، انتقاد و هتاکی شرایط برای انزوای سیاسی کامل او شکل گیرد و یا با برخی تلاش ها به دنبال محاکمه وی باشند.