بحث «وضع مالیات بر سود سپرده‌های بانکی» یکی از مباحثی است که در چارچوب طرح تحول مالیاتی مطرح شده و هر از چندگاهی در صدر موضوعات مورد بررسی کارشناسان قرار می‌گیرد. بحثی که نخستین شاخصه آن تامین درآمدهای دولت از محل مالیات است.

در قانون فعلی مالیات‌ها، سود سپرده‌های بانکی از مالیات معاف است.( براساس ماده ۱۴۵ قانون مالیات‌های مستقیم، سود یا جوایز متعلق به حساب‌های پس‌انداز و سپرده‌های مختلف نزد بانک‌های ایرانی یا مؤسسات اعتباری غیربانکی مجاز، از پرداخت مالیات معاف است.) به‌گفته مسئولان این حمایت با هدف جذب منابع مردمی، افزایش پس‌انداز ملی و جهت‌دهی مناسب منابع بانکی برای افزایش تولید ملی انجام می‌شود.
 اما براساس قانون شاخه‌ای از مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی که در برخی کشورها اجرا می‌شود؛ هر کس از هر محلی، از جمله سود سپرده‌های بانکی، درآمد کسب کند، باید مالیات بپردازد. دریافت مالیات از سود سپرده‌های بانکی در بسیاری از کشورهای پیشرفته مانند امریکا و اروپا اجرا می‌شود و برخی از موافقان اجرای این طرح معتقدند در شرایطی که سرمایه‌گذاری در تولید مشمول مالیات است، برای برقراری عدالت مالیاتی سود سپرده‌گذاران نیز باید مشمول دریافت مالیات شود. این گروه معتقدند عادلانه نیست بخش‌های مولد اقتصادی که با فشارهای زیادی هم روبه‌رو هستند، مالیات پرداخت کنند، اما سپرده‌های کم‌ریسک بانکی که به تقویت بخش غیرمولداقتصاد کمک می‌کنند، مالیات نپردازند.

موافقان و مخالفان یک تصمیم بزرگ

به گزارش صمت اخذ مالیات از سود سپرده‌ها با موافقان و مخالفان بسیاری همراه است که هر یک برپایه استدلال‌هایی دولت و مجلس را تشویق یا از اجرای یک تصمیم اشتباه منع می‌کنند. 
خطر خروج پول از سیستم بانکی و ایجاد بازارهای موازی احتکاری و مالی مانند ارزو طلا، فلزات گرانبها، اوراق بهادار و... از استدلال‌های محکم مخالفان این طرح است. به علاوه به هم خوردن تعادل میان منابع و مصارف بانک‌ها، افزایش سفته‌بازی و سوداگری در بازار ارز و طلا، ایجاد بازارهای غیرشفاف و دامن زدن بیشتر به بی‌انضباطی‌های اقتصادی از دیگر هشدارهایی است که مخالفان با تکیه بر آن دولت را از اجرای این لایحه منع می‌کند. 
 در مقابل، صف موافقان هم کوتاه نیست. به عقیده این گروه، حتی اگر دریافت مالیات از سپرده‌های بانکی باعث هدایت پول به سمت بازارهای موازی شود، به هرحال، طبق قاعده، سپرده‌های بانکی هم مانند هر درآمدی که به مثابه ارزش‌افزوده در اقتصاد تلقی می‌شود، باید مشمول پرداخت مالیات شوند. 
فقط در چنین شرایطی است که می‌توان بسترها را برای افزایش درآمد مالیاتی فراهم کرد. به باور این گروه، این همان عدالت مالیاتی است. حتی اگر با دریافت مالیات از سود سپرده‌ها، نقدینگی از بانک‌ها نیز خارج شود، این سرمایه وارد بورس یا بازار سکه، ارز می‌شود. در نهایت اینکه مسئله مالیات بر سود سپرده، بر پایه مالیات بردرآمد است و هر کس درآمدی کسب می‌کند، باید مالیات آن را بپردازد.

موضوع منتفی شد

اخذ مالیات از سود سپرده، آبان سال گذشته باز هم روی زبان‌ها افتاد و گفته شد در پیش‌نویس اصلاح قانون مالیات‌های مستقیم که در اختیار وزارت امور اقتصاد و دارایی قرار گرفته، به آن اشاره شده است. قانون مالیات‌های مستقیم در تابستان سال ۹۴ به تصویب نهایی رسید و پس از گذشت ۴ سال برای اصلاح برخی مواد و توسعه پایه‌های مالیاتی، دوباره در دستور کار سازمان امور مالیاتی قرار گرفت. یکی از بندهای مورد اشاره در این پیش‌نویس، دریافت مالیات از سود سپرده بانکی بود. اینچنین بود که موضوع در فهرست مذاکرات و لابی‌های نمایندگان مجلس هم قرار گرفت. 
محمدرضا پورابراهیمی‌داورانی، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی، اخذ مالیات از سود سپرده‌های بانکی را موجب بروز مشکلات دیگر اقتصادی می‌دانست و غلامرضا مصباحی‌مقدم، دیگر نماینده مجلس معتقد بود که چطور تولید ضررده باید مالیات بپردازد، اما از سود سپرده بانکی مالیات نگیریم؟ حدود ۳ ماه بعد در بهمن همان سال محمدعلی دهقان‌دهنوی از منتفی‌شدن موضوع مالیات سود سپرده بانکی و سهام خبر داد و گفت: قرار نیست از این دو محل مالیاتی دریافت شود. این مقام مسئول افزود: مالیات بر سود سپرده بانکی و سهام در لایحه اصلاح قانون مالیات‌های مستقیم لحاظ نشده و قرار نیست از این دو محل مالیاتی دریافت شود. 
اطلاعات مربوط به سود سپرده‌های بانکی و سهام در اختیار بانک‌ها و سازمان بورس بوده و براساس ماده ۱۶۹ مکرر قانون مالیات‌های مستقیم دقیقا سازمان امور مالیاتی می‌تواند هر اطلاعات لازمی را را دریافت کند. دهقان با اشاره به اینکه در پیش‌نویس لایحه مواردی مانند مالیات بر مجموع درآمد و مالیات برعایدی املاک مطرح شده، توضیح داد: نکته مهم مالیات بر مجموع درآمد، ایجاد عدالت اجتماعی در جامعه بوده و افرادی که دارای درآمد بیشتر هستند، باید مالیات بیشتری بدهند.

اول باید تورم صفر شود

مهدی حاجی‌وند، از جمله کارشناسانی است که معتقد است نباید از سود سپرده‌های بانکی مالیات گرفت. وی در استدلال این مدعا گفت: در علم اقتصاد سود سپرده بانکی تابعی از نرخ تورم است؛ بنابراین همیشه تورم در کشور ما دو رقمی بوده و به تبع، گرفتن سود از سپرده‌های بانکی نیز کار اشتباهی است. 
به‌گفته این کارشناس بانکی گرفتن مالیات از سپرده بانکی و سود سپرده‌ها در کشورهایی معمول و مرسوم و قابل دفاع است که در آنها تورم صفر و حتی منفی است.از سوی دیگر بخشی از سپرده‌ها بانکی مربوط به بازنشستگان و افرادی است که از محل سود این سپرده‌ها امرار معاش می‌کنند؛ بنابراین تکلیف این دسته از افرد کم‌بضاعت جامعه پس از آغاز دریافت مالیات از سود سپرده‌های بانکی چه می‌شود؟ حاجی‌وند معتقد است اگر قرار باشد از سپرده‌های بانکی و سود این سپرده‌ها مالیات دریافت شود، ابتدا باید دولت و نهادهای قانونگذار اصلاحات ساختاری در سیستم بانکی را مدنظر قرار دهند و سپس با مهار تورم و همچنین ممانعت از کسب سود واهی در بازارهای گوناگون وارد عمل شوند و در نهایت سرفصل دریافت سود از سپرده و حتی سهام را به سرفصل‌های مالیاتی اضافه کنند. در غیر این صورت، هر عقل سلیمی می‌داند که نباید از سپرده‌های بانکی و سود آنها مالیات دریافت کرد و چون برنامه‌ای برای نقدینگی جامعه و حرکت آن به سمت تولید نداریم، بهتر است بخشی از نقدینگی مردم در بانک‌ها پارک باشد.

سپرده‌های خرد معاف شوند

مرتضی افقه، اقتصاددان با اشاره به دریافت سود سپرده بانکی در کشورهای پیشرفته جهان بر این نکته تاکید دارد که فراهم بودن زیرساخت‌های تولید از مهم‌ترین تفاوت‌های کشور ما با بسیاری از کشورهای جهان است و برای هدایت دارایی‌هایی که به‌احتمال زیاد از بانک‌ها خارج خواهند شد به سمت تولید، باید ابتدا این زیرساخت‌ها فراهم شود. سپس نسبت به کسر مالیات از نرخ سود اقدام شود.
 مدیرکل پیشین دبیرخانه شورای‌عالی رفاه و تأمین اجتماعی معتقد است با توجه به اینکه بیشتر سپرده‌های بانکی متشکل سرمایه‌های خرد هستند، در صورت اجرایی شدن این طرح، دولت باید سپرده‌های خرد را از دریافت مالیات معاف کند، همانطور کهحقوق را از دریافت مالیات معاف می‌کند. بدین‌ترتیب از لحاظ توزیع درآمدی اجحافی به طبقه متوسط و کوچک نخواهد شد.

شرایط مهیا نیست

اما غلامرضا حیدری کردزنگنه از جمله کارشناسانی است که تاکید دارد با توجه به شرایط حاکم بر اقتصاد و رکود فراگیر در بخش‌های گوناگون، به نظر نمی‌رسد اخذ مالیات از سپرده‌های بانکی به سوق دادن سرمایه‌ها به سمت بورس و تولید منتج شود. وی معتقداست تاکنون چنین شرایطی برای اقتصاد ایران مهیا نبوده است. 
به‌گفته او سرمایه‌گذاران، جایی را برای سرمایه‌گذاری انتخاب می‌کنند که برای آنها سودآور باشد که در چنین شرایطی ممکن است برای کسب سود بیشتر، بازار سکه، مسکن، ارز، بورس و... را برای سرمایه‌گذاری انتخاب کنند. 
 این کارشناس اقتصادی بر این باور است که با توجه به فراهم نبودن بسترهای مناسب برای تولید، اخذ مالیات از سپرده‌های بانکی نیز در سرازیر کردن سرمایه‌ها به سمت تولید اثربخش نخواهد بود. وی معتقد است اخذ مالیات از سود سپرده بانکی زمانی می‌تواند مفید باشد که شرایط کلی اقتصاد بهبود یافته و اقتصاد از رکود خارج شده باشد.

شمشیر دولبه

اخذ مالیات از سودسپرده بانکی، شمشیر دو لبه‌ای است که به عقیده برخی به برقراری عدالت مالیاتی و حمایت از بخش تولید می‌انجامد. هرچند ممکن است ریسک خروج سپرده‌های خرد و کلان از بانک‌ها و ایجاد بازارهای موازی را نیز به همراه داشته باشد. 
در مقابل، این طرح مخالفان سرسختی هم دارد که معتقدند تا کنون اقتصاد ایران شرایط اجرای چنین طرحی را نداشته است.