انقلاب اسلامی ایران تنها برای بهبود وضعیت معشیتی مردم قبل از انقلاب شکل نگرفت بلکه فراتر از آن یک ماهیت و ارزش دینی ایجاد کرده و اساسی‌ترین وصف انقلاب ایران اسلامی بودن آن است که با وقوع انقلاب اسلامی و ظهور امام خمینی (ره) به عنوان یکی از چهره‌های دگرگون ساز وتحول برانگیز جهان که با ارائه اسلام اصیل با رویکرد نوین و باز تعریف مجدد آن در باز گرداندن قدرت اسلام به صحنه جهانی موفق عمل کرد. انقلاب اسلامی ایران و پیام های الهی و معنوی امام خمینی در سراسر جهان طنین انداز شد.
از نگاه امام خمینی انقلاب اسلامی مبتنی بر یک انقلاب انسانی است. بر اساس این دیدگاه از حدود دو دهه قبل از آغاز نهضت انقلاب اسلامی تلاش‌ها برای ارائه تصویر صحیحی از اسلام آغاز می‌شود. این تلاش معطوف به ارائه برداشتی از اسلام که امام خمینی از آن به اسلام ناب تعبیر می‌کند، است. اسلام ناب در برابر اسلامِ تجدد و اسلام تحجر رایج بوده که بر بعد اجتماعی دین و کارآمدی اجتماعی آن تأکید دارد. این تلاش‌ها در دوره‌هایی انجام می‌شود که به تعبیر امام، اسلام در اثر القائات متجددانه و استعماری از یک سو و انفعال‌های سنتی و متحجرانه از سوی دیگر به شدت کوچک شده است.
نکته قابل توجه در مورد انقلاب اسلامی ایران این مسئله است که زمامداران و طراحان اصلی آن از طبقه روحانی تشیع به حساب می‌آیند و بنیانگذار انقلاب اسلامی ایران نیز خود به عنوان چهره ای کاملاً روحانی شناخته می شود، لذا رهنمودهای فراوانی را از سوی رهبری انقلاب ایران حضرت امام خمینی(ره) در مورد حکومت اسلامی و مسائل مربوط به آن مانند اخلاق کارگزاران شاهد هستیم.
با نگاهی کلی به فضای بیانات و پیام‌های امام خمینی(ره) بخش عظیمی از آن بیانات و پیام ها به اخلاق اداری و شیوه سلوک کارگزاران نظام اسلامی با مردم اختصاص یافته است.
از نگاه امام خمینی زمامدار متعهد است آثار دین را در جامعه زنده کند و دامنه اصلاح را بگستراند.
در نگاه امام خمینی(ره) با همان مبنای دینی و اسلامی، حکومت به خودی خود دارای ارزش نیست . زمامداری هنگامی ارزشمند می شود که در مسیر اهداف الهی قرار گیرد. زمامدار و حکمران، متعهد است آثار دین را در جامعه زنده کند و دامنه اصلاح را در شهرها بگستراند، تا بندگان ستم‌دیده خدا امنیت و آسایش یابند و احکام الهی از تعطیلی و توقف بیرون آید. امام خمینی(ره) با الهام از آموزه های دینی، بر این دیدگاه دینی صحه می گذارد که عهده دار شدن حکومت فی حد ذاته شأن و مقامی نیست، بلکه وسیله اجرای احکام و برقراری نظام عادلانه اسلام است.
حضرت امام خمینی در مصاحبه با خبرنگار روزنامه ایتالیائی لوتاکونتینو در سال 1357 درباره حکومت می فرمایند:« اساساً حکومت کردن و زمامداری در اسلام یک تکلیف و وظیفه الهی است که یک فرد در مقام حکومت و زمامداری، گذشته از وظایفی که بر همه مسلمین واجب است، یک سلسله تکالیف سنگین دیگری نیز بر عهده اوست که باید انجام دهد. حکومت و زمامداری در دست فرد یا افراد، وسیله فخر و بزرگی بر دیگران نیست که ازاین مقام بخواهد به نفع خود حقوق ملتی را پایمال کند».(صحیفه امام، ج 5، ص 409)
صفات مسئولین در نظام اسلامی
«در اندیشه سیاسی امام خمینی (ره) ایمان به حقیقت هستی و باورهای دینی در اخلاق اداری نقشی مبنایی دارد؛ از این رو، ایشان در دستورالعملها و سفارشهای خود به مسئولین همواره این محور توحیدی و الهی را به ایشان یادآور شده و معیار اصلی را نشان داده است، بیش از همه مسئولان نظامی و اداری کشور را به توجه به یاد حق تأکید می فرماید.»
1-ضرورت تقوی :
«کارگزاران و مسئولین اگر خداترس نبوده و تقوی نداشته باشند، در مرحله اول امکان این که خدا را ناسپاسی کرده و اندیشه خیانت به اسلام و مردم را در ذهن بپرورانند وجود دارد؛ اما تقوی عاملی در خودنگهداری و نلغزیدن محسوب می شود.
«این هایی که در رأس امورند اگر تقوا نداشته باشند، این به همه کشور سرایت می کند، همه کشور را یک وقت خدای نخواسته به باد می دهد و لهذا برای آنها اهمیت تقوا بسیار بیشتر است».( صحیفه امام ج 17 ، ص 123)
2-تزکیه نفس، ضرورت زمامداری
«ایشان در سخنانی اصلاح مردم و کشور را در اصلاح مسئولان بلندپایه نظام می داند: تا تزکیه در رده های بالا حاصل نشود و تصفیه در رده های بالا حاصل نشود این مملکت و همه ممالکی که
هستند، اصلاح نخواهند شد». صحیفه امام ج 14 ، ص 393)
از آن جا که به طور معمول رفتار و کردار مسئولان و شخصیت‌های بزرگ یک نظام در میان توده‌ها تأثیر مثبت یا منفی خود را دارد، ایشان نیز لازمه آرامش کشور را در آرامش مسئولین آن نظام دانسته و بار دیگر بر تأثیر رفتار و کردار کسانی که در قدرت هستند بر افراد پایین دست اشاره دارند:
«کسانی که در یک مقامی هستند، چه مقام‌های پائین و چه مقام های بالا، اگر بخواهند مملکت اصلاح بشود،اگر بخواهند این کشور آرامش پیدا کند، آنها باید آرامش را از بالا شروع کنند. از پائین آرامش نمی‌شود باید اشخاصی که زمامدار امور هستند، هر نحو زمامداری، باید از آن جا آرامش را شروع کنند. آرامش آنها کشور را به آرامش می‌کشد و اگر خدای نخواسته طغیان کنند، طغیان آنها کشور را به هلاکت می‌کشاند» .
3- خدمت برای خدا
«کمیاب ترین گوهرها خدمت است، یعنی کاری را فقط برای خدا خالص ساختن و چیزی را شریک او نساختن، بسیاری اوقات رعایت مصالح شخصی یا جلب منافع یا جلب توجه دیگران یا انگیزه های دنیایی خط دهندة اعمال ماست».
4- دلسرد نشدن از شکست
«به طور معمول درست پیش از کامیابی ها و پیروزی ها است که شاید دلسردی و شکست ظاهری از راه برسد؛ لذا نباید یک مسئول از شکست دلسرد شود، مخصوصاً اگر عمل همراه با یک تکیه گاه دینی و الهی انجام گرفته باشد؛ حضرت امام نیز در جمع گروهی از زندانیان سیاسی دوران رژیم شاه در سال 1358 به این نکته مهم اشاره دارند:
شما دارید یک عمل انسانی اسلامی برای خدا انجام می دهید، ( اگر) توانستید انجام بدهید که به آن نتیجه هم رسیدید، اگر نتوانستید هم انجام بدهید باز شما برد دارید، برای اینکه پیش خداست، مطلب الهی است. کسانی که برای خدا کار می کنند هیچوقت باخت در آن نیست. آنهایی که برای دنیا کار می کنند باخت دارند که اگر نرسیدند خوب، باختند و عمرشان را هم هدر دادند، اگر برسند هم باخت دارند؛ لکن آنهایی که برای خدا قیام می کنند، اطاعت امر خدا را میخواهند کنند، نهضت برای خدا، قیام برای خدا، عمل برای خدا، این هیچ وقت شکست ندارد». (همان، ج 10 ، ص442 )
5- ساده زیستی
«یکی از ویژگی‌های مهم کارگزاران نظام اسلامی ساده زیستی است. ساده زیستی و دوری از تجمل گرایی یکی از ارزش های پذیرفته مکتب انبیا است. از این رو رهبران الهی ساده زندگی می‌کردند و دیگران را نیز به این عنصر دعوت می‌کردند. بی تردید برای کارگزاران رعایت ساده زیستی از دو جهت اهمیت دارد: اول آنکه آنان پاسداران ارزش های اسلامی هستند، از این رو باید الگو باشند، دوم، ساده زیستی آنان موجب می شود که کارگزاران با فقر و درد محرومان و فقیران جامعه بیشتر آشنا شده و سیاست هایی را در رفع مشکلات آنها و فقرزدایی اتخاذ نمایند» .
6- تعهد به موازین و معیارهای اسلامی
«در حکومت اسلامی مسئولیت‌ها نباید به مهره های مؤثر در رژیم های طاغوتی که معمولاً سابقه سوء دارند،
واگذار شود؛ به دلیل این که آنها علاوه بر آنکه صلاحیت چنین مسئولیتی را ندارند، از نظر مردم نیز اعتبار
ندارند و سبب وهن حکومت اسلامی می شود».
7-اشاعه معنویت و اقامه عدالت
«از دیدگاه حضرت امام فلسفه دین اسلام و مقصد تمام انبیا در دو چیز خلاصه می شود؛ اول حفظ وتقویت معنویت و اقامه عدل. لذا مسئولان یک نظام اسلامی نیز باید در همین راستا گام بردارند».
8-مردمی بودن
«یکی از ویژگی های مهم کارگزاران، مردمی بودن آنان است. اگر کارگزاری، پایگاه مردمی بودن خود را ازدست داد، بی تردید در ایفاء مسئولیت خود موفق نیست. پایگاه مردمی در صورتی به وجود می آید که کارگزاران خود را تافته جدا بافته تلقی نکرده و از مردم باشند و در میان مردم. همین عدم ارتباط کارگزاران با مردم موجب می شود که مردم در شناخت حقایق دچار اشتباه شوند».
9-انتقادپذیری
«یکی از ویژگی ها و صفات مهم کارگزاران، سعه صدر است، سعه صدر که به معنای باحوصلگی، گشادگی نظر و همت بلند به کار می‌رود، از صفات ضروری کارگزاران است، در فرهنگ اسلام نیز به آن توجه شده است. سعه صدر و توجه به دیدگاه‌ها و انتقاد مخالفان رمز موفقیت یک کارگزار است، کارگزاران نباید در مقابل انتقاد مخالفان تحمل خود را از دست داده، عجولانه قضاوت کرده، آنان را سرکوب کنند، بلکه با سعه صدر به انتقاد آنان توجه کرده و حقایق را قبول کنند که روح انتقادپذیری صفتی پسندیده است ».
10-پیروی از ولایت فقیه
«در فرهنگ شیعه عنصر امامت و رهبری از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است ، از مسائل مهمی که در خصوص کارگزاران در جامعه اسلامی شیعی، مطرح شده؛ لزوم اطاعت مردم و کارگزاران از ولایت امر است . اطاعت مردم و کارگزاران از ولایت امر، نگرشی منطقی و اصولی است. زیرا اطاعت مردم از رهبر، در حفظ و دوام حکومت، نقش بنیادی و کلیدی دارد. عدم اطاعت مردم و کارگزاران بی تردید یکی از علل شکست و عدم موفقیت سیاست های کشور می تواند باشد».
«آنچه از اندیشه و نگاه امام خمینی(ره) در خصوص چگونگی حکومت اسلامی و مشخصات نظام اسلامی به دست می‌آید این نکته است که تمام امکانات نظام می‌بایست در دو جهت استفاده شوند، در بعد معنوی اینکه نشانه های دینی و دینداری در جامعه ظهور یابد و در بعد مادی عمران و آبادی در همه جا رخ نماید و مردمان در سایه امنیت و عدالت و رفاه به سوی عبودیت گام بردارند که البته بعد مادی نیز در خدمت بعد معنوی انقلاب اسلامی است. امام تلاش کرد با پیوند اخلاق، سیاست و حقوق، رفتار زمامداران را مورد توجه قرار دهد و آنان را به سوی قله های کمال انسانیت راهنمایی کند . ایشان در عین احترام به حقوق و قواعد و مقررات، روح معنوی در کالبد امور جاری کرد و چون طبیبی حاذق، تلاش نمود تا ریشه‌های درد فقدان معنویت و اخلاق را بیابد و راه درمانی ارائه دهد».
منابع:
احیا حسینی ،غ . (1389). « ویژگی های حکومت اسلامی و مسئولان آن در کلام امام خمینی (ره)». کنگره ملی بررسی اندیشه های فرهنگی و اجتماعی حضرت امام خمینی(ره).صص: 21-1.
هاشمیان، س.م.ح. و دیگران .(1393). « تحلیل امام خمینی از چیستی انقلاب اسلامی و دلالت‌های آن در سیاست گذاری عمومی». فصلنامه علمی پژوهشی سیاست متعالیه . شماره : 7.صص: 80-59.
سلیمانی بیله سوار ، ر و دیگران. (1394). « نقش امام خمینی (ره) در شکل گیری جمهوری انقلاب اسلامی ایران». دومین کنفرانس ملی توسعه پایدار در علوم تربیتی و روانشناسی، مطالعات اجتماعی و فرهنگی.صص: 10-1.
نجفی، ح. (1393). امام عشق (نگاهی به اندیشه های بنیانگذار جمهوری اسلامی روح الله الموسوی الخمینی). مرکز مطالعات راهبردی اداره کل فرهنگی دانشگاه صنعتی امیر کبیر . چاپ اول. صص: 644-1.
نظر شما