سرویس جامعه جوان آنلاین: یکی از ساختارهایی که در آزمون کرونا میزان شکنندگی یا استحکام آن به چالش کشیده شد، ساختار خانواده بود. در قرنطینه خانگی اجباری بهوجود آمده در همهگیری این ویروس تاجدار، بسیاری از کشورهای دنیا چالشهایی جدی را در روابط خانوادگیشان تجربه کردند و آمار خشونتهای خانگی علیه زنان و کودکان در این کشورها رو به افزایش گذاشت و حتی به شکلی نگرانکننده پیش رفت. در ایران، اما آمارها و پژوهشهای صوت گرفته و نظرسنجیهای انجام شده نشاندهنده آن بود که نه فقط خشونتهای خانگی علیه زنان افزایش نیافته، بلکه طبق برخی بررسیها حتی با فراهم شدن فرصت گفتوگوی درون خانوادهها شاهد افزایش انسجام و تحکیم خانواده هم بودیم؛ موضوعی که نمادی از مدیریت، اخلاق عمومی و فلسفه اجتماعی ایرانی اسلامی بود که با محوریت زنان در خانوادهها اجرایی و موجب شد تا ما بدون بحران خاصی از شرایط قرنطینه کرونایی عبور کنیم.
نقشآفرینی منحصربهفرد و اثرگذار زنان در مدیریت این بحران تقدیر مقاممعظم رهبری را در پی داشت. بهگونهایکه ایشان در سخنرانیشان در ستاد ملی مقابله با کرونا در بیان درخشش ملت ایران با رفتار متین و به دور از هیجانزدگی در شرایط بحرانی پیش آمده، بر نقش زنان و تفاوتهای خانواده ایرانی با خانواده غربی تکیه کرده و در این زمینه فرمودند: «ضمناً نقش خانواده هم مشخص شد در این دوران خانهنشینی - تقریباً میشود گفت خانهنشینی عمومی- اینجا نقش خانواده و حضور خانواده اثر خودش را نشان داد. در آن کشورهایی که خانواده پایه درستی ندارد، معنای درستی ندارد، این خانهنشینیها به این شکل اتفاق نمیافتد یا لااقل به این شکلِ قابلتحمل و قابل فهم و قابلقبول نیست. اینجا خانواده دور هم جمع شدند؛ بهخصوص باید به نقش زن خانواده تکیه کرد و تأثیر بسیار زیادی را که صبر، حوصله، زحمتکشی و حلم زنِ خانواده ایفا میکند در اداره خوب خانواده، حتماً باید از نظر دور نداشت.»
تأکید رهبرمعظم انقلاب بر نقش محوری و تعیینکننده زنان در خانواده و تأثیرپذیری استحکام خانواده از مدیریت خوب زنانه، موضوعی است که ایشان پیش از این نیز بارها به آن اشاره کردهاند.
مقاممعظم رهبری در یکی از سخنرانیهایشان خطاب به خانمها میفرمایند: «این را شما خانمها بدانید، وجود شما آن تحولی را در روحیات مرد به وجود میآورد که گاه هیچ عاملی نمیتواند آن تحول را ایجاد کند. شما میتوانید دل مرد را گرم کنید و به او امیدواری به زندگی و شوق ادامه کار بدهید. اصلاً این توان در شما هست که در وجود مرد نیرو بدمید. وجود شما اینقدر مهم است.»
همچنین طبق تأکید ایشان «بزرگ خانه، زن خانه است.» جایگاه زن در خانواده، همانى است که در گفتارهاى گوناگون ائمه (ع) آمده: «المرأه ریحانه و لیست بقهرمانه». در تعبیرات عربى، قهرمان یعنى «کارگزار»، «پادو»، «یک خدمتگزار محترم». میفرماید: در داخل خانه، زن قهرمانه نیست؛ ریحانه است، گُلِ خانه است. خطاب به مردان میفرماید: بهترین شما کسانى هستند که بهترین رفتارها را با همسرانشان دارند. اینها نظرات اسلام است و از این قبیل الىماشاءالله وجود دارد.»
حالا و در بحران کرونا و قرنطینه، فرصت نقشآفرینی تمامعیاری برای زنان و بانوان فراهم شد و اغلب زنان ما توانستند به خوبی از پس این نقشآفرینی بربیایند و صبورانه در مدیریت احساسی و روانی خانواده خوش درخشیدند.
نظر کارشناس
خانوادهگرایی ویژگی ممتاز جامعه ما برای مقابله با بحران کرونا بود
فاطمه قاسمپور
در شرایطی همچون قرنطینه اجباری ناشی از شیوع ویروس کرونا اگرچه به جهت افزایش ساعات حضور در کنار خانواده ممکن است، تنشهایی به دلیل تعارض منافع و پیگیری منویات شخصی شکل بگیرد، اما پژوهشهای انجام شده نشان میدهد که بعد از هفتههای ابتدایی این تعارضها بهگونهای توسط خانواده مدیریت میشود که افراد در کنار یکدیگر به یک خواست مشترک برسند.
این تغییرات جزو موارد مثبت در حوزه خانواده است و خانواده در این فضا فارغ از نگاه طفیلی، با خودش مواجه میشود و خودش را مدیریت میکند. خانواده در این شرایط میآموزد که چگونه با مسائلش مواجه شود و از طریق چه راهبردی آن را مدیریت کند. از سوی دیگر خانواده ایرانی قطعاً به حل بحران کرونا کمک کرد و ما حمایت و مراقبت از سالمندان در محیط خانه و توجه اعضای خانواده به همدیگر را شاهد بودیم. حتی بسیاری از دعواهای خانوادگی هم ناشی از نگرانی اعضای خانواده نسبت به هم بوده است. علاوه بر این مراقبت از افراد بیمار در فضای قرنطینههای خانگی شکل گرفت که بسیار کمککننده بود. از همه مهمتر اینکه از نظر روحی زندگی جمعی و توجه به یکدیگر بسیار به حل مسئله کمک کرد و نهایتاً باید گفت که یک ویژگی ممتاز جامعه ما برای مقابله با بحران کرونا، بحث خانوادهگرایی بود.
عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات زن و خانواده
ایفای رسالت مادرانه با نهایت صبر و بردباری
مجید ابهری
بانوان ایرانی بعد از پیروزی انقلاب اسلامی جایگاه و ارزش واقعی خود را شناخته و در عرصههای مختلف جوهر ارزشمندشان به اثبات رساندند. زنان ما در کنار وظایف خود بهعنوان مادر، همسر و دختر؛ نقشهای ارزشمندی در جامعه ایفا مینمایند.
در بحران کرونا هم بسیاری از بانوان برای آرامش خانواده همه کاری کردند. خیلی از زنانی که اقدام به طبخ نان در خانه خود کردند تا قبل از این دوران حتی تصور آن نیز برایشان مقدور نبود. مدیریت اقتصادی خانه در کنار تهیه غذا و کنترل بهداشت و مراقبت از سلامتی اعضای خانه دشواریهای فراوانی برای بانوان خلق کرده بود که آنها با صبر، حوصله، دقت و بردباری رسالت خود را ایفا نمودند. این بردباری و نقشآفرینی زنان در خانواده در ایام کرونا مورد توجه رهبر انقلاب هم قرار گرفت. تقدیر معظمله از بانوان مسلمان ایرانی، از پزشکان و پرستاران و اعضای کادرهای درمانی و بیان گوشههایی از تلاشهای جهادگونه آنها، تصویرگر قدردانی و حقشناسی رهبر مسلمین جهان از بانوان ایرانی بود که تعدادی از آنها جان خود را بر سر ایثار حرفهای خود نهاده و با علم به خطر این ویروس، ایستادگی کرده و جان تعداد قابلتوجهی از هموطنان را نجات دادند. مادران و همسرانی که بدون ترس از گرفتاری در چنگال این کابوس هولناک و حتی انتقال آن به اعضای خانواده خود از شوهر و فرزندان و والدین شجاعانه در صف اول تهاجم به این بیماری خطرناک حضور یافته و آسایش و سلامت خود و خانواده را در گروی خدمات صادقانه و خالصانه نهادند.
رفتارشناس و عضو هیئت علمی دانشگاه شهیدبهشتی
کاهش پرونده اختلافات خانوادگی ارجاعی به شورای حل اختلاف
سیدهفریبا مصطفوی
خانمها براساس احساس مسئولیت و احساس محبت و ارجحیت دادن خانواده به هر چیز دیگری، میتوانند به خوبی خانواده و روابط را مدیریت کنند. اینکه یک خانمی بتواند در شرایط بحرانی خانوادهاش را با محبت و احساس مسئولیت حفظ بکند، واقعاً یک جهاد محسوب میشود.
درحالیکه طبیعتاً وقتی اعضای خانواده کنار یکدیگر هستند، اختلافات خانوادگی خود را بیشتر نشان میدهد و تنشها بیشتر نمود پیدا میکند، اما خانمهای ما توانستند این اختلافات را مدیریت کنند و مراجعات ما به دادگاهها خیلی کمتر شده است. ما در این مدت در شورای حل اختلاف از اختلافات زناشویی پروندههای کمتری نسبت به گذشته داشتیم و این نشان میدهد که خانوادههای ما و بهخصوص خانمهای ما توانستند اختلافات خانوادگی را در این ایام به خوبی مدیریت بکنند.
ایام قرنطینه کرونایی در کشور ما فرصتی بود تا خانوادهها در کنار هم قرار بگیرند و مشکلات همدیگر را از نزدیک ببینند و درباره آن با هم صحبت کنند. در این ایام بسیاری از آقایانی که قبلاً توجه کمی به همسر یا فرزندانشان داشتند، بیشتر متوجه آنها و نیازها و چالشهایشان شدند و همین مسئله روابط خانوادهها را بهتر کرد. در کنار این خلاقیت و ابتکار خانمهای مسلمان ایرانی نشان داد که آنها میتوانند در شرایط بحرانی هم خانواده را به خوبی مدیریت کنند.
طلبه سطح ۴ حوزه علمیه و عضو شورای حل اختلاف قوهقضائیه
هنر زنانه در مدیریت عاطفی خانواده
در جامعه و فرهنگ ایرانی خانمها نسبت به خانواده احساس مسئولیت زیادی دارند. بخشی از این احساس مسئولیت برگرفته از محبتی است که در نهاد زنان وجود دارد و خودشان را در برابر همسر و فرزندانشان مسئول میدانند و در اغلب موارد زنان ما خیلی بیشتر از آن چیزی که دین و خداوند برای ایشان تعیین کرده است، برای آرامش و رفاه خانواده از خودگذشتگی نشان میدهند. براساس همین از خودگذشتگی خانمهاست که در ایام قرنطینه کرونایی با وجود در خانه ماندن آقایان و طولانی شدن این زمان در بسیاری از خانوادهها هیچ مشکلی به وجود نیامد و خانمها توانستند روابط خانوادگی را در این قرنطینه طولانی مدیریت کنند.
هنر زنانه در مدیریت عاطفی خانواده امری اثبات شده است و در خانوادههایی که خانمها از گذشت و فداکاری لازم برخوردار نباشند، اغلب مشکلات و چالشها بیشتر بروز مییابد. بدیهی است در روابط خانوادگی اگر آقا بخواهد حرف خودش را بزند و خانم هم حرف خودش را بزند، چالشها شکل میگیرد، اما در اغلب موارد خانمها براساس احساس مسئولیت و احساس محبت و ارجحیت دادن خانواده به هر چیز دیگری، میتوانند به خوبی خانواده و روابط را مدیریت کنند.
در این ایام شاهد ابتکار خانمهای ایرانی برای سرگرم کردن خودشان و اعضای خانواده بودیم. اینکه خانمهای ما خودشان در خانه نان پختند یا با بازی و خلاقیت بچهها را سرگرم کردند، نشان داد که بانوان ما میتوانند در شرایط بحرانی هم با خلاقیتشان خانواده را دور هم جمع کنند. یا در مواردی که شاهد بیماری یکی از اعضای خانواده و ابتلا به کرونا بودیم و خانمها حضور داشتند و از بیماران پرستاری کردند. درحالیکه در کشورهای غربی در چنین شرایطی هر کسی به فکر سلامتی خودش است، اما در ایران به واسطه نگاه متفاوت خانمها و اعضای خانواده به یکدیگر و محبت و انس و الفتی که بین اعضای خانواده وجود دارد، شاهد این بودیم که برخی موارد خانم خانه به واسطه پرستاری از همسر و فرزندش که به کرونا مبتلا شده بودند، خودش هم به شدت دچار بیماری و حتی در بیمارستان بستری شد، اما زنان ما برای حفظ خانواده و ارزشهای انسانی از پای ننشستند.
البته این تلاش برای نجات کشور از بحران کرونا و حفظ ارزشهای انسانی و اخلاقی موضوعی است که در این ایام بیش از گذشته نمود پیدا کرد و همه اعضای جامعه ما پای کار آمدند تا این بحران سریعتر جمع شود و این مسئله فقط محدود به خانمهای ما نیست، اما خانمها به واسطه نقشهای مادری و همسری به نحو احسن وارد میدان شدند.
فداکاری و بردباری مادران ایرانی راز موفقیت مدیریت خانواده در بحران کرونا
دکتر سعیده سرافراز
موفقیت زنان در مدیریت خانواده در ایام قرنطینه کرونایی، جنبه فرهنگی و تاریخچه اجتماعی دارد. زنان جامعه ایران بهخصوص بعد از انقلاب بحرانهای متعددی را پشت سر گذاشتند. جنگ، تحریمها و بروز برخی بلایای طبیعی همچون سیل و زلزله که در نقاط مختلف کشور اتفاق افتاده است، موجب شده تا خانمهای ما سازگاری و تطابق با شرایط سخت را یاد بگیرند.
جامعه ما جامعه خانواده محوری است و همچنان هم خانواده نقش اساسی را در جامعه ما ایفا میکند. شرایط سختی که ما پیش از این پشت سر گذاشتیم در سازگاری که امروز با شرایط سخت بحران کرونا داریم، بسیار تأثیرگذار بوده است.
علاوه بر این زنها و بهخصوص مادران نقش اساسی و محوری در مدیریت بسیاری از بحرانها و مسائل در خانواده و جامعه را برعهده داشتهاند. این سنگ صبور بودن مادران ایرانی این روزها بیش از پیش ثابت شد. در ایام قرنطینه ما در بسیاری از موارد مراجعه مادرانی را داشتیم که خودشان هم تحتفشار بودند، اما تمام تلاششان بر این بوده تا شرایط را برای همسر و فرزندانشان بهگونهای مهیا کنند که بر آنها فشار نیاید و سخت بگذرد.
بخش مهم دیگری که در این ماجرا وجود دارد، همکاری همسران است. فرصت در خانه ماندن و در کنار همسر بودن برای بسیاری از بانوان ایرانی در این روزها مطلوب بود؛ چراکه پیش از این بسیاری از آقایان تا دیر وقت کار میکردند و مشاغل متعددی داشتند. حالا ماندن در خانواده اتفاق خوشایندی بود که موجب شد تا فرصت بیشتری برای گفتگو راجع به مسائل و دغدغههایشان با یکدیگر فراهم آید. این خود مقدار زیادی احساس آرامش را به خانواده هدیه کرد. شاید برخی شکایتها از سوی بعضی خانوادهها مطرح میشد که مثلاً آقایان یا بچهها زیاد به سراغ موبایل میروند و سرشان در گوشی است، اما اینها همه تجربه بود و خانوادههای ما یاد گرفتند که چگونه این موضوع را مدیریت کنند و بیش از اینکه به سراغ موبایل و فضای مجازی بروند، حضور در کنار خانواده را تجربه کنند.
در کنار تمام اینها ما شاهد این بودیم که در ایام قرنطینه کرونایی خانمها و مادران خانواده علاوه بر نقشهای مادری، یک جورهایی نقش معلم را هم بازی و به تکالیف درسی بچهها هم رسیدگی میکردند.
یکی از واقعیتهایی که نباید فراموش کنیم این است که در ایام قرنطینه به مادرها خیلی سخت گذشت؛ چراکه مجبور بودند نقشهای بیشتری ایفا کنند. بهخصوص خانمهای خانهدار که ناگهان با اتفاقی مواجه شده بودند که چرخه عادی زندگی را به هم زد. آنها مجبور بودند در خانه بمانند و نقشهای معلمی و مربی را هم در کنار نقش مادرانه خود ایفا کنند. بنابراین ایام قرنطینه کرونایی نشان داد که توانمندی زنان ایرانی چقدر زیاد است و آنها حتی دارای این پتانسیل هستند که میتوانند در بسیاری از مهارتها، اضافهتر از چیزی که بلدند نقشآفرینی کنند.
زنان ایرانی بهواسطه باورهای مذهبی و فرهنگیشان صبر، تحمل و فداکاری را بلدند و ما میتوانیم با آموزش مهارتهای روانشناسی این پتانسیلها را بارور کنیم و افقهای جدید پیش روی زنان ما روشن شود.
در دنیای غرب، اما فاصله بین اعضای خانوادهها و تلاش مکرر فرهنگ غربی برای زندگی مستقل و به دور از خانواده در این روزهای بحران کرونا به مراتب فشار بیشتری را برای اعضای جامعه غربی به وجود آورده است. در مقابل این همگرایی و اتحادی که بین اعضای خانواده ایرانی بر محور والدین وجود دارد، به آنها کمک کرد چالشهای این دوران که باید قرنطینه باشند و نمیتوانند بیرون بروند، کمتر باشد و خانواده از در کنار هم بودن بیبهره نماند.
اثر این بحران در خیلی از کشورهای دیگر که ازدواجهای سفید یا تنهایی و خانههای مجردی و مدل زندگی تنها و دور از خانواده وجود دارد، بسیار آسیبزننده بوده است. با تمام اینها برای آنکه بدانیم واقعاً چه اتفاقی افتاده و چقدر توانستیم در این ایام متفاوت و موفق عمل کنیم، نیازمند پژوهشهای علمی دقیق هستیم.
* دکترای روانشناسی بالینی
دامن زدن بحران خانواده غربی به بحران کرونا
محمد مهدی نیک ضمیر
سالهاست که یک بحران جدی در دنیای غرب بیداد میکند و از زمان انقلاب جنسی در دنیای غرب، ساختار خانواده را به اضمحلال گذاشت.
حالا هم اگرچه ساختار خانواده بهطور کلی در دنیای غرب از بین نرفته، اما خانوادههای هستهای و خانوادههای تک والد بعد از اشکال جدیدی از زندگی غربیها همچون ازدواج سفید یا حتی همجنسگرایی موجب شده تا ساختار خانواده به شکل معمول در دنیا، در غرب کمتر وجود داشته باشد.
همین مسئله بر روابط فردی افراد در درون خانواده هم اثر گذاشته است. در یک خانواده سلامت متشکل از پدر، مادر و فرزندان روابط خانوادگی بسیار مستحکم و برمبنای روابط عاطفی است که بین اعضای خانواده وجود دارد.
در خانوادههای ایرانی والدین و بهخصوص مادر محوریت روابط عاطفی خانواده را در دست دارند. در چنین خانوادههایی به واسطه تعاملی که اعضای خانواده با یکدیگر دارند، روابطشان براساس محبت دو طرف تعریف میشود و وقتی اساس رابطهای محبت و علاقه باشد، گذشت و فداکاری هم شکل میگیرد. به همین خاطر است که در خانوادههای ایرانی با شکلگیری یک چالش و بحران تمام اعضای خانواده، بر مبنای عشق و علاقهای که میانشان وجود دارد، در کنار یکدیگر قرار میگیرند تا به همدیگر کمک بکنند و بتوانند با همراهی و همدلی بحران را حل کنند.
این شیوه مدیریت بحران و حل مسئله در خانوادههای ایرانی را در بحران اخیر همهگیری کرونا هم شاهد بودیم.
در خانواده از همگسیخته غربی، اما روابط فردی بر روابط خانوادگی غالب است، به همین خاطر هم در بحرانها هر کسی به فکر خودش است و همین انگیزه میشود تا سالمندان خانواده در گوشه آسایشگاهها جان بسپارند یا حتی کودکان خانواده به حال خود رها شده و به مراکز دولتی نگهداری از بچهها سپرده شوند. هر چند بسیاری از این کودکان در داخل خانواده متولد نشدهاند، بلکه حاصل روابط غیرمتعارف هستند. طبق برآورد ورد فامیلیمپ، ۴۰ درصد تولدها در امریکا خارج از ازدواج هستند. این آمار همچنین در کانادا ۳۳، در فرانسه ۵۷، در آلمان ۳۵، در انگلیس ۴۸ و در سوئد ۵۵درصد است.
براساس دادههای مرکز ملی آمار در امریکا، بیش از ۱۵ میلیون زن در ایالات متحده امریکا سرپرست خانوار هستند و حدود ۸/ ۳۶ درصد از این مادران در روابط نامشروع بچهدار شدهاند.
گزارشهای منتشر شده توسط اداره سرشماری حاکی از آن است که این زنان یا از همسرانشان جدا شدهاند یا به هر دلیل دیگری با آنها زندگی نمیکنند.
مطالعات صورت گرفته در امریکا نشان میدهد ۱۵ میلیون زن، سرپرست ۲۲ میلیون کودک هستند.
سخنگوی مرکز ملی آمار با بیان اینکه جامعه امریکا با افزایش هر روزه تعداد کودکانی که تحت سرپرستی مادر خود هستند، روبهرو است، اظهار داشت: اکنون حدود ۳۰ درصد از کودکان و نوجوانان زیر ۲۱ سال تنها با مادر خود زندگی میکنند. دادههای موجود بیانگر آن است که بیش از ۳۰ درصد زنان سرپرست خانواده در امریکا در فقر مطلق زندگی میکنند.
بیش از ۴۰ درصد مادران سرپرست خانواده در ایالتهای میسی سی پی، لوئیزیانا، کلمبیا و تگزاس زندگی میکنند.
در فرانسه از اواخر دهه ۷۰ میلادی تا سال ۲۰۰۰ خانواده تکوالدینی با رشدی بیشتر از ۵۰ درصد روبهرو شده است. در یونان از سال ۱۹۸۰ تعداد مادران ازدواج نکرده ۸ /۲۹ درصد افزایش یافته است، همچنین در انگلیس نیز نسبت خانوادههای تکوالدینی به حدود ۲۵ درصد کل خانوادهها افزایش یافته است که رشد زیادی را در تعداد مادرانی که هرگز ازدواج نکردهاند و نرخ طلاق در ۳۰ سال گذشته نشان میدهد. در آلمان و در طول دو دهه اخیر تعداد این خانوارها دو برابر شده است که تقریباً همه این خانوادهها با سرپرستی مادران اداره میشود.
بنابراین عملاً خانوادهای وجود ندارد که از آنها حمایت کند. به بیان دیگر بحران خانواده در غرب، بحران مدیریت کرونا را دامنزده و موجب شده است تا دنیای غرب در کشورهای اروپایی و امریکایی روابط خانوادگیشان در ایام قرنطینه کرونایی با چالشهای جدی مواجه شوند.
حالا دیگر در ایام قرنطینه کرونایی شنیدن اخباری از قتل زنان اروپایی به دست همسرانشان هم چندان تعجببرانگیز نیست. مثلاً همین چند روز پیش بود که یک مرد انگلیسی ۴۶ ساله همسرش را از بالکن طبقه هفتم به پایین پرت کرد. این زن شانس آورد با افتادن روی پشتبام ساختمان ۵ طبقه روبهرو زنده ماند، اما بسیاری از زنان اروپایی به اندازه این زن انگلیسی خوششانس نیستند.
براساس گزارش دفتر آمار ملی انگلیس، تعداد قربانیان زن قتلهای خشونتبار از ۲۲۰مورد در ۲۰۱۸ به ۲۴۱ مورد در سال ۲۰۱۹ افزایش یافته است. رشد پدیده زنکشی در اروپا سبب افزایش اعتراض به دولتهای اروپایی به دلیل انفعال در برابر این بحران شده است.
نظر شما