گروه سلامت  خبرگزاری فارس- نعیمه جاویدی: کرونا حکم خانه نشینی جهانی صادر کرده است؛ قرنطینه اجباری تا در خانه می مانیم اختیاری. قاضی یکی از ایالات آمریکا گفته شهروندان ناقض قرنطینه خانگی شناسایی می شوند و پابند الکترونیک به پایشان نصب می شود تا در صورت تکرار ردیابی شوند. گوشه دیگر جهان، مردمی که اخبار مبتلایان، مرگ و میر و بهبودیافتگان کرونا را رصد و تحلیل می کنند، ترجیح می دهند تا حد ممکن از جامعه فاصله بگیرند و در خانه بمانند. خلاصه اینکه شهرها، کوچه و خیابان های جهان خلوت شده است. حالا در روزهای خانه نشینی انسان ها، تصاویر مختلفی از سرک کشیدن حیوانات به شهرها؛ قلمرو ظاهراً سابق آدم ها، خوراک مهیجی برای روزهای کسالت بارِ در خانه ماندن و فضای مجازی شده است.  بعضی کارشناسان سکوت و سلامت محیط زیست را عامل این تغییرات می دانند. بازار مقاله، نقد و نظرات زیست محیطی هم کم داغ نیست. باید دید کرونا چه بر سر محیط زیست می آورد؛ خوب یا بد؟

هوای جهان پاک تر شده

نقشه کرونا برای محیط زیست چیست؟ این همان سوال هزار و بحث و صد هزار پاسخِ کنش گران  و متخصصان محیط زیست است. بعضی آن را مثبت می خوانند و برخی منفی می دانند. اول نگاه مثبت؛  گازهای گلخانه‌ای، محافظت از تنوع زیستی و مراقبت از اقیانوس‌ها 3 شاخص مهم برای سنجش وضعیت محیط زیست در جهانند. بسیاری از کارشناسان، وضعیت زیست محیطی جهان در سال 2020 را نگران کننده اعلام کردند. بنابراین قرار شد با رویکردهایی جدی امسال، سال ترمیم یا وقفه از آسیب های بیشتر برای حفاظت از محیط زیست باشد.  حالا کارشناسان این حوزه این روزها در حال تحلیل هستند. مقالاتی منتشر کرده اند حاکی از این که کرونا پیش از هر رویکرد جهانی به اجبار این فرصت را در اختیار محیط زیست قرار داده است. بعضی به کاهش سوخت های فسیلی و آلاینده در شهرهای صنعتی جهان در کشورهایی مانند ایتالیا و چین اشاره کرده اند. مطالعات زیست محیطی جهان در این ایام نشان داده گاز مونو اکسیدکربن که بیشتر توسط اتومبیل ‌ها تولید می ‌شود، در مقایسه با مدت مشابه سال ۲۰۱۹ حدود ۵۰ درصد کمتر بوده است. تولید گاز دی ‌اکسید کربن که با گرم کردن کره زمین در تغییرات آب وهوایی سهم دارد هم کاهش یافته. داده های به دست آمده از ماهواره «سنتینل- 5» آژانس فضایی اروپا هم آسمان ایتالیا را پاک تر ثبت کرده است. مصرف سوخت‌های فسیلی در هفته پس از سال نو چینی امسال نسبت به مدت مشابه سال قبل ۳۶ درصد کمتر بوده.

زیان های خانه نشینی ما

گروه دیگری از کارشناسان اما استنادات دیگری دارند که حالا خانه ها کانون آلودگی زیست محیطی است. مردم حتی حالا در آستانه گرما از وسایل گرمایشی استفاده می کنند چون بر این باورند این ویروس از گرما گریزان و گرما «متحد» انسان در مبارزه با کروناست. هر چند تحقیقات این موضوع را تایید نکرده و در کشوری گرمسیر مانند استرالیا در فصل تابستان هم موارد مبتلا به کرونا ثبت شد. آلاینده های بهداشتی مانند ماسک، شیرابه های کرونایی زباله ها و افزایش چشمگیر زباله های عفونی در جهان و مواردی مانند این را خطری برای محیط زیست است. ماندن طولانی یا دائم مردم در خانه می تواند به نحوی دیگر به محیط زیست آسیب بزند. آب، برق، سوخت خانگی، مواد غذایی، بهداشتی و دارویی بیشتری مصرف  می شود. در هوای سرد با روشن کردن سیستم گرمایش و مصرف برق برای ساعات بیشتر همراه است. افزایش مصرف آب و مواد شوینده هم آسیب دیگری است که فاضلاب را بیشتر می کند؛ احتمال بیشتر آلودگی سفره های آب زیرزمینی. افزایش مصرف دارو، مواد ضدعفونی کننده و سموم هم آلایندگی خاص خود را دارد. با این اوصاف هنوز برای این جمع بندی که کرونا به کمک محیط زیست آمده یا آینده زیست محیطی جهان را آسیب پذیر می کند، کمی زود است.

جور جفای بشر

«طبیعت یک روز بالاخره انتقام می گیرد.» این جمله هشداری را شاید بیشتر ما بارها و بارها شنیده ایم. جمله ای که تلنگر می زد تا کمتر در حق طبیعت یا همان محیط زیست جفا کنیم. کارشناسان محیط زیست معتقدند این چرخه هوشمند است یعنی هر کوتاهی و جفا در حق اکوسیستم، خلاء در آن ایجاد می کند. این خلاء مثل چرخ دنده ساعت که خراب بشود یا حفره ای است که جای خالی خودش را نشان می دهد. برای مثال اگر ما درختان را قطع کنیم، اکسیژن کم تولید می شود. هوای آلوده تری تنفس خواهیم کرد و مثال هایی از این دست زیاد است. حالا هم دانشمندان هشدار می‌دهند در آینده، بیماری‌هایی شبیه #کرونا_ویروس به وجود خواهد آمد و مردم باید منتظر بیماری‌های همه گیر بعدی باشند. محققان در کمپین «نشنال جئوگرافیک» گفته اند که کووید١٩ تازه شروع ماجراست و به دلیل جنگل زدایی و استفاده از حیوانات وحشی به عنوان غذا و دارو، بیماری‌ های بیشتری مانند یا بدتر از کرونا ویروس خواهد آمد. این جملات هشداری، پیش فرض هایی است که مداخله در کار طبیعت را محکوم می کند و تلنگر می زند که برای توقف این تخریب و آسیب ها، امروز بهتر از فرداست و آثار سوء آن را کمتر می کند.

بزهای پیشکشی در ولز

ما خود را مالک این سیاره می دانیم، این خوی بشر است. تفکری که سبب شده تمام چرخه حیات محیط زیست را خادم خود بدانیم و نگاه بهره بردارانه داشته باشیم. توسعه شهرها و نفی حریم حیات دیگر موجودات در خشکی، دریا و آسمان نمونه هایی از این خوی بد ماست. شهرها چنان توسعه پیدا کرده که قلمرو زندگی دیگر جانداران کوچک شده. به زیستگاه های مشخص، محدود و معمولاً صعب العبور کوچ کردند تا پای بشر به آن باز و چرخه حیاتشان تنگ تر نشود. برخی گونه های جانوری هم به تصمیم بشر خاستگاهشان تغییر کرد. این روز‌ها تصاویر جالبی در نقاط مختلف جهان دیده می شود. حیوانات وحشی به دلیل اعلام قرنطینه کشورها برای مقابله با ویروس کرونا و در خانه ماندن انسان ‌ها احساس راحتی می ‌کنند و در خیابان پرسه‌ می زنند. شهر «ساندیدنو» در «ولز» در این روزهای کرونایی دیدنی است؛ گله ‌ای از بزهای کوهی راهی خیابان‌ ها شده‌ اند برای گشت و گذار.

وب‌ سایت «تلگراف» از هجوم این چهارپایان به شهرهای ولز نوشته؛ بزهای کوهی از نسل بزهای کوهی کشمیری. روایتی وجود دارد که سال ۱۹۰۷ شاه ایران این گونه جانوری حیات وحش کشور را به ملکه ویکتوریا هدیه داد. بزها از آن زمان در صخره ‌های مشرف به دریا در ولز زندگی می ‌کنند. البته نمونه های مشابه این رفتار را می توان در جاهای دیگر جهان هم دید. تقریباً از همان اولین روزهای قرنطینه در هند با خلوت شدن جاده و خیابان ها، رفت و آمد حیوانات جنگلی مانند فیل، ببر، پلنگ و گوزن سر طلایی در شهرها زیاد شده است. هندوستان شهرهای متراکم، پر جمعیت و پر ترددی دارد و شرایط قرنطینه سبب شده شهرها سوت کور شوند، حیوانات کمتر احساس خطر کنند و بنابه غریزه کنجکاوانه خود پرسه بزنند؛ گویی شهرها را فتح می کنند.

فیل ها گرسنه می مانند

در کشورهای توریستی و گرمسیری مانند تایلند، حیواناتی مانند فیل که برای جذب گردشگر بکار گرفته می شدند حالا به دنبال رکود گردشگری گرسنه مانده اند. در تایلند هزار فیل که تامین غذای روزانه آن برای فیلبانان سخت شده، گرسنه هستند. این فیل ها هر روز 200 کیلوگرم غذا می خورند. آمارها حکایت از این دارد که 4 هزار فیل در این کشور زندگی آزاد ندارند و در این صنعت بکار گرفته می شوند. کرونا زندگی این جانواران را که سال هاست فیلبانان آن ها را از جنگل بیرون آورده اند، تهدید می کند. مدتی قبل هم در چند کشور آسیای شرقی و گرمسیری، اخباری مبنی بر حمله میمون های گرسنه به شهر منتشر شد. شرح اخبار حاکی از این بود که غذای این میمون ها را معمولاً گردشگران تامین می کردند. این موضوع آن ها را وابسته و مهارت غذایابی گونه های جانوری را پایین می آورد. حالا در این روزهای کرونایی و بدون گردشگر، چنین رفتارهایی از حیوانات گرسنه سر می زند.

پیاده روی شیر جوان در سانتیاگو

در بارسلون گرازهای وحشی در معابر شهر دیده شده اند. دوربین ها در خیابان‌های شهر 6میلیونی «سانتیاگو» هم پرسه زنی یک شیر کوهی جوان را ثبت کرده اند. «بولدر» واقع در کوهپایه ‌های کوهستان راکی بهشت سنگ نوردان است با قوانین قرنطینه و سکوت شهر، ساکنانش گفته اند شیرهای کوهی از ارتفاعات راکی پایین می آیند و در شهر می گردند. دلفین ‌های مدیترانه در قالب گروه ‌های بزرگ، به خط ساحلی نزدیک شده اند؛ اتفاقی که کمتر می توان شاهدش بود. «رومن ژولیار»، مدیر تحقیقات موزه تاریخ طبیعی پاریس می ‌گوید: «کاهش ناگهانی حضور آدم‌ ها به حیوانات وحشی میدان داده است. آن ها با سرعتی باورنکردنی تغییر رفتار می دهند.» ژولیار روباه‌ ها را مثال می‌ زند که در حاشیه شهرهای بزرگ اروپایی زندگی مخفیانه داشتند حالا اما هر روز در شهر رژه می روند و خود را به مردم خانه ‌نشین که از پشت پنجره آن ها را می بینند،  نشان می ‌دهند. کبوتر یا گنجشکان پارک‌ ها هم کم ‌کم از محدوده قدیمی خود دورتر پرواز می کنند. قلمرو آن ها؛ پارک ها را حالا حیوانات دیگری اشغال می کنند. خبری از ماشین های چمن زنی نیست. گیاهان بیشتر گل می دهند. گرده و شهد برای زنبورهای عسل بیشتر شده است.

سال بی خطر این حیوانات

«ژروم سوئور» هم که در موزه تاریخ طبیعی روی صدا و زبان پرندگان پژوهش می‌ کند، نکته جالبی را این روزها مطرح کرده که پرنده‌ ها به دلیل سر و صدای زیاد محیط آواز نمی ‌خوانند اما با تغییرات تازه، صدای آن ها بیشتر به گوش می‌رسد. درست برعکس آنچه که خیلی ها فکر می کنند که سکوت باعث شده صدای پرنده را بشنویم: «پرندگان از شرّ آلودگی محیط زیستشان توسط بشر خلاص شده ‌اند.» این قرنطینه بزرگ جهانی که شاید در تاریخ  زندگی بشر بی ‌سابقه باشد در نیم کره شمالی با بهار و فصل جفت ‌گیری بسیاری از جانوران همزمان شده است. کارشناس تنوع زیستی شاغل در مناطق جنگلی فرانسه که صحبت هایش در رسانه ها بازتاب داشته می گوید: «هر سال قورباغه‌ها و نوعی از سمندر؛ «سمندر آذرین» برای جفت‌ گیری از جاده‌ ها عبور می‌ کردند و کشته می ‌شدند. امسال اما رفت و آمدشان بدون ترس و خطر است.» هر روز خبرها و مقاله های مختلفی از تاثیر کرونا یا به عبارت بهتر؛  خانه نشینی انسان و نقش آن بر اکوسیستم، جمعیت و رفتار گونه های جانوری و گیاهی منتشر می شود.

غذا بدهید؛ کرونا نه!

با توجه به تایید احتمال انتقال کرونا از انسان به حیوان که پیش از این رد می شد، طرفداران محیط زیست توصیه هایی دارند. اگر قرار است برای سگ، گربه و حیوانات دیگر غذا تامین کنید از غذای دست و دهان خورده نباشد. برای مثال استخوان هایی که برای سگ های ولگرد یا غلاتی که برای پرنده ها کنار می گذارید نیم خورده نباشد. پیش از خوردن غذا مقداری از آن را بدون دخالت دست جدا کنید. در ظرفی تمیز و در بسته بریزید. بعد آن را به محل مورد نظر ببرید و رها کنید تا حیوانات مصرف کنند. اگر شما ناقل باشید ممکن است ویروس کرونا با غذای دست و نیم خورده شما به جانوران منتقل شود. کرونا ویروسی سریع الانتقال است. گربه ای خانگی از بانویی بلژیکی و صاحب خود کرونا گرفته است. پس باید زنجیره کرونا را از هر طریق قطع کنیم چه از حیوان به انسان چه انسان به حیوان. روزهای نخست شیوع کرونا در سال نو چینی در شهر ووهان، برخی رسانه ها طبخ سوپ خفاش را عامل احتمالی انتقال کرونا دانستند. بعدها با بررسی ژنوم ویروس نام حیوانی دیگر؛ مورچه خوار به میان آمد. نقدها بر سر اینکه حیوانات وحشی نباید برای طبخ عرضه شود آن هم با شرایطی که بازارهای «تَر» دارند، کم نبود. به ویژه در فضای مجازی بالا گرفت و این اقدامات را محکوم کرد. دوباره پرونده مرس، سارس و ابولا به عنوان ویروس هایی با عامل حیوانی باز شد. این احتمالات هنوز با قطعیت علمی رد یا به طور کامل تایید نشده است. اما با توجه به تاثیرپذیری چرخه محیط زیست و حیات، دولت چین قوانین بازدارنده وضع کرد؛ خوردن حیوانات وحشی ممنوع اعلام شد.

دفاع یا تهاجم نوین؟

یک تیم تحقیقاتی در زمینه محیط‌ زیست و بیمارى ‌هاى بیولوژیکى معتقد است کرونا حیات بیولوژیک زمین را تغییر خواهد داد. به دنبال تغییر سبک زندگی بشر با شیوع این ویروس فراگیر، فعالیت های صنعتی و تولید آلاینده ها کمتر شده است.  پیش بینی شده ادامه یافتن این سبک کاهش تولید بیش از ۲۰۰میلیون مترمکعب گازهاى گلخانه ‌اى و دی ‌اکسید کربن را به دنبال دارد. بنابراین با پایین آمدن دماى کره زمین به دنبال این کاهش، بقاى بیش از ۷۰۰ گونه گیاهى و جانورى قابل پیش بینی است. مشروط بر اینکه این وضع به مدت یک سال ادامه داشته باشد. این گروه تحقیقاتی از کرونا با عنوان «تنفس عمیق» برای محیط زیست زمین یاد می کنند. نتایج بیشتر این تحقیقات با این کلیدواژه قابل دسترسی و جستجو است.  البته برخی مقالات و جستارهای زیست محیطی هم این ویروس را با عنوان و کلیدواژه «دفاع نوین اکوسیستم از خود» مطرح کرده اند. با این حال به نظر می رسد این موارد جمع بندی های پژوهشی است که ارائه می شود تا یک فرضیه قابل دفاع محکم. گروهی دیگر از محققان معتقدند با فرض دست کاری و سلاح بیولوژیک بودن این ویروس همچنان این بشر است که به حریم طبیعت، جهان و حتی چرخه حیات خود دست درازی می کند. بنابراین دفاع نوین ماهیت خود را از دست می دهد و با فرض دست ورزی بیولوژیکی باید جای خود را به تهاجم نوین بشری دهد. زمان و نتایج نهایی تحقیقات گسترده این موضوع را روشن خواهد کرد.

روزگار ایزوله پوشی پاکبانان

تلاش کشورهای  جهان بر این است زباله های کرونایی جداگانه و بدون دخالت دست جمع آوری شوند. با این حال اما هنوز در بسیاری از کشورها این موضوع محقق نشده است. بی مسئولیتی اخلاقی برخی شهروندان در رفتار با این زباله ها می تواند کرونا را دوباره به شهرها برگرداند، چطور؟ ماسک، دستکش و زباله هایی که به طور مستقیم با دست، رطوبت بدن و تنفس ما در ارتباط بوده در صورت ناقل بودن ما فقط یک دستکش یا ماسک نیست. وقتی آن را در پیاده رو یا معابر رها می کنیم، ممکن است حیوانات آن را لمس کنند. باد آن را جابجا کند و پاکبانان برای حفظ پاکیزگی شهر ناچار خم شوند و آن را بردارند تا به مخازن زباله بیاندارند. البته بین اخبار بد روزهای کرونایی خبر تجهیز کارگران خدمات شهری و جمع آوری پسماند به لباس ایزوله هم خبری خوب و دلگرم کننده بود. مخازن زباله پر از پسماند تر  و شیرابه زباله است. شیرابه در شرایط عادی برای محیط زیست به خصوص درختان سم است حالا به ویروس از دستکش یا ماسکی که ما بدون کیسه یا محافظ در مخزن رها کرده ایم آغشته می شود. بنابراین یک بی احتیاطی ساده ما می تواند دوباره کرونا را برگرداند.

لاکپشت ها، بمب می بلعند

زباله های عفونی، بمب های ساعتی هستند. زباله هایی که نحوه جمع آوری و امحا آن ها بسیار مهم و حیاتی است. افرادی که با این زباله ها در ارتباط هستند مانند کادرهای درمانی باید از پوشش محافظتی و ایزوله استفاده کنند. زباله های بیمارستانی البته و خوشبختانه با حساسیت بیشتری جمع آوری و امحا می شوند. خطر زباله های عفونی بیمارستانی و عمومی کم نیست. امحای صحیح ماسک‌های آلوده به مسئله جهانی تبدیل شده است. فعالان محیط زیست علاوه بر نگرانی برای گسترش آلودگی توسط این‌ ماسک ها که جایگزین زباله های پلاستیکی می شوند از خطر بلعیده شدن آن‌ توسط لاک ‌پشت‌ها، دلفین ‌ها و بقیه جانوران نگرانند.

زباله های عفونی و کرونایی خطری مهلک تر از پلاستیک برای چرخه حیات است.  جملات «محمد درویش»، محقق و فعال محیط زیست در مصاحبه اخیر با همشهری قابل تأمل است: «طی ۴دهه پایانی قرن بیستم از سال ۱۹۶۰ تا ۲۰۰۴ سازمان جهانی بهداشت بیش از ۳۳۵ نوع بیماری جدید شناسایی کرده که 60 درصد منشا جانوری داشته اند. متأسفانه هر سال  ۳۰۰ نوع ماده جدید شیمیایی در طبیعت تزریق می شود.»

کیسه قرمز اصفهانی تا امحاگر چینی

قدم اول را باید خود ما برداریم؛ زباله‌های عفونی حاوی ویروس کرونا باید از بقیه زباله‌ها جدا شوند تا امحای آن ها با دقت و حساسیت انجام شود.  در اصفهان خانواده ‌هایی که مبتلا به کرونا دارند با تماس با سامانه‌ ۱۳۷ شهرداری، کیسه زباله‌ قرمز رنگ می گیرند و زباله ‌های عفونی را در آن می‌ اندازند. ۲۵۰۰ نفر وظیفه‌ جمع آوری این زباله ها را بر عهده دارند. گام بعدی امحای اصولی و حرفه ای است. مدتی قبل در خبرها خواندیم چین به پاس همدردی ایران با مبتلایان کرونا در کشورش، یک دستگاه امحای پسماند بیمارستانی به ما اهدا کرده است که روزانه قابلیت امحای ده تن زباله عفونی بیمارستانی دارد. شرکت های دانش بنیان کشورمان هم این روزها در این زمینه فعالیت هایی داشته اند. با این حال به نظر می رسد می توان انتظار اخبار بیشتر و بهتری در این حوزه از دانش بنیان ها و جوانان خلاق عرصه صنعت داشت.

انتهای پیام/