چابهار دروازه ترانزيت شرق ايران و منطقه‌اي استراتژيک براي توسعه صنعت ترانزيت محسوب مي‌شود. اين ويژگي ممتاز، در ديگر مناطق ساحلي جنوب، حتي کشورهاي حاشيه خليج فارس ديده نمي‌شود.همچنين اين منطقه در شرق تنگه هرمز و درياي عمان و شمال اقيانوس هند در مسير خطوط اصلي کشتيراني به افريقا، آسيا و اروپا قرار گرفته و به عنوان کوتاه‌ترين راه ارتباطي و ترانزيتي کشورهاي آسياي ميانه و افغانستان به بازارهاي خليج‌فارس، شرق افريقا و ديگر نقاط جهان مطرح است.
اهميت بندر چابهار در ميان کشورهاي همسايه
مرز خاکي و آبي گسترده باعث شده کشور ايران يکي از پرهمسايه‌ترين کشورهاي جهان باشد که تعدادي از اين کشورها محصور در خشکي هستند (افغانستان-ترکمنستان-ازبکستان-تاجيکستان-قرقيزستان-قزاقستان) و براي ارتباط با ساير نقاط دنيا، ناچار به عبور از کشور سوم دارند. اين موضوع، قابليت‌هاي ترانزيتي کشور را برجسته ساخته و بر اهميت بندر چابهار بيش از پيش مي‌افزايد. اين بندر، يکي از مهم‌ترين چهارراه‌هاي کريدور شمال-جنوب بازرگاني جهاني است. جابه‌جايي و انتقال کالا به صورت زميني، ريلي و هوايي از آسياي دور به آسياي ميانه از مسير ترانزيت چابهار به ميلک کوتاه‌ترين و مناسب‌ترين مسير است. گواه اين ادعا فاصله 1840 کيلومتري چابهار تا مرز ترکمنستان است. افغانستان به جز مسير چابهار به ميلک، امکان ارتباط دريايي مناسب ديگري ندارد. همچنين ساير مسيرها؛ يعني پاکستان و چين علاوه بر اقتصادي نبودن، از لحاظ جغرافيايي نيز سختي و پيچيدگي بسيار داشته و صعب العبور هستند؛ در نتيجه گسترش حمل و نقل جاده‌اي و ريلي در اين مسير، براي اين کشورها بسيار حائز اهميت است. چابهار به عنوان كوتاه‌ترين و اقتصادي‌ترين مسير دسترسي آسياي ميانه و افغانستان به آب‌هاي آزاد، مزيت‌هاي بسياري را داراست که بهره‌گيري از آن موجبات عمران و آباداني محور شرق کشور را فراهم مي‌کند. ايجاد زيرساخت‌هاي مناسب سهم بسزايي در رونق اقتصادي مرزهاي شرقي همجوار با کشورهاي مجاور را دارد و از مزاياي آن مي‌توان به گردش نقدينگي و جريان مداوم داد و ستد تجاري اشاره کرد. چابهار تنها بندر اقيانوسي ايران است. موقعيت اين بندر و همچنين وجود آب‌هاي عميق و بريدگي‌هاي طبيعي، فضايي مناسبي را براي اسکله‌هاي با عمق زياد و مختصات لنگرگاهي مطلوب جهت پهلوگيري کشتي‌هاي عظيم اقيانوس‌پيما فراهم ساخته به طوري برخي از کارشناسان معتقداند که اين بندر قابليت تبديل مگاپورت را دارد.
چابهار حلقه تکميلي زنجيره ترانزيت شرق کشور
حدود 70 درصد از طول مرزهاي آبي جنوبي کشور و همچنين حدود 70 درصد از ذخاير استراتژيک معدني در نيمه شرقي کشور ايران قرار دارد از طرفي اين منطقه به جهت برخورداري از موقعيت ارتباط با آب‌هاي بين‌المللي در سرتاسر مرز جنوبي و همسايگي با کشورهاي پاکستان، افغانستان و 5 کشور آسياي مرکزي از طريق ترکمنستان در محدوده‌هاي شرقي و شمالي آن و نيازهاي ارتباطي اين کشورها بر اهميت اين منطقه در ترانزيت کالا در محور شرق مي‌افزايد.
چابهار به عنوان حلقه تکميلي زنجيره محور ترانزيت شرق کشور در بعد ملي به عنوان نقطه اتکا (توسعه محور شرق) و در بعد فراملي به عنوان پل ارتباطي کشورهاي آسياي ميانه و جنوب شرق آسيا براي ورود به بازارهاي جهاني است. تنها در چهار ماهه نخست امسال، با ورود 27 فروند کشتي، 741،984 تن مواد نفتي و غير نفتي در بندر چابهار تخليه و بارگيري شد که از لحاظ تعداد کانتينر رشد 226 درصدي و از لحاظ تناژ رشد 155 درصدي را نشان مي دهد. بندر گوادر پاکستان، جدي‌ترين رقيب بندر چابهار است به طوري که بيشترين صادرات و واردات کالا به خاورميانه و کشورهاي حوزه‌هاي خليج فارس از بندر گوادر پاکستان انجام مي‌شود. اين در حالي است که جاذبه‌هاي بندر چابهار و دسترسي آن به راه‌هاي دريايي و تبادلات کشتيراني ايران با ساير کشورهاي جهان ظرفيت بالقوه‌اي را براي تبديل چابهار به يکي از قطب‌هاي صادراتي کشور به وجود آورده است. رونق چابهار موجب به صرفه شدن واردات و صادرات کالا از کشور خواهد شد. چابهار همچنين از نظر ترانشيپ داراي اهميت است به عبارتي کالاها مي‌تواند در اين بندر تخليه و مجدداً به ساير بنادر کشور حتي به بنادر حوزه خليج فارس پخش شود. مسير کشتي ها به بندر چابهار نسبت به ساير بنادر منطقه خليج فارس خيلي کمتر است و اين موضوع در هزينه‌هاي سوخت و ساير هزينه‌ها اثرگذار است.
اهميت توسعه چابهار
کشورهاي حاشيه خليج فارس که همگي در حال ساخت و توسعه بنادر خود هستند در انتهاي خليج فارس قرار دارند و اين در حالي است که چابهار، موقعيت مناسبي براي ترانزيت کالا ايجاد کرده است. با توسعه بندر چابهار و تکميل کريدور شمال- جنوب، قطعاً کشتي‌ها براي صرفه‌جويي در وقت، بندر چابهار را براي تخليه و بارگيري کالا انتخاب مي‌کنند، از سوي ديگر توسعه بندر چابهار در جنوب شرقي ايران موجب تسهيل عبور و مرور کالا در کريدور شرق- غرب و سرعت ترانزيت کالا از کشورهاي شرقي تا ترکيه و اروپا است. ناگفته نماند، در اين مورد خاص بندر گوادر به عنوان يکي از رقباي بندر چابهار محسوب مي‌شود.
برخي از اهداف اصلي که در توسعه محور ترانزيتي چابهار موردنظر هستند، به شرح زير است:
1- افزايش نقش و سهم ايران در ترانزيت کالا و حمل و نقل بين‌المللي
2- افزايش سهم بندر چابهار در بازرگاني داخلي و خارجي و ترانزيت کالاي کشور
3- ارتقاي عملکرد بندر چابهار تا حد يک مگاپورت در راستاي تبديل آن به يک HUB منطقه‌اي
4- تقويت پيوندهاي اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي و امنيتي با کشورهاي همجوار شرق و شمال شرقي
5- کاهش فعاليت‌هاي غيررسمي اقتصادي و جلوگيري از قاچاق کالا و مواد مخدر
6- ارتقاي نقش و عملکرد منطقه آزاد چابهار در توسعه ملي و منطقه‌اي
حمل و نقل و ارتباطات دريايي در تجارت بين‌المللي يک مبحث کليدي است. امروزه 85 درصد تجارت از طريق دريا صورت ميگيرد و 1.5 ميليون نفر با 80 هزار شناور بزرگ و کوچک در دنيا مشغول به کار دريانوردي هستند. در اين ميان، سهم ايران از اين ميزان 150 فروند کشتي و 12.6 ميليون تن کالا است.
شايان ذکر است بندر چابهار يکي از 14 نقطه استراتژيک دنياست و از طرفي يکي از 10 بندر مهم جهان محسوب مي‌شود. به علاوه، براي توسعه و صادرات کالا به ديگر مناطق جهان بندر چابهار گذرگاهي مطمئن و امن است. امروزه کشورهاي مختلف جهان رغبت زيادي براي سرمايه‌گذاري در بندر چابهار دارند پس بايد با استانداردسازي توليدات داخلي اکثر محصولات توليدي کشور را به بندر چابهار سوق داد تا اين محصولات خريداران بين‌المللي بيشتري داشته باشند.
توسعه بندر چابهار
از جمله اهداف راهبردي جمهوري اسلامي ايران در دولت يازدهم در سطح منطقه خليج‌فارس و درياي عمان توسعه بندر چابهار است. براي تحقق اين امر، برنامه‌هايي در نظر گرفته شد است از جمله:
1- افزايش قدرت رقابت‌پذيري بندر چابهار در مقايسه با بنادر رقيب منطقه‌اي نظير بنادر گوادر پاکستان، سلاله عمان و بنادر حاشيه جنوبي خليج فارس، تأثير قابل توجه بندر چابهار بر توسعه محور شرق، تسهيل ترانزيت به کشورهاي آسياي ميانه و افغانستان.
2- ارتقاي نقش‌آفريني بندر چابهار در توسعه منطقه به منظور کاهش هزينه حمل کالا در زنجيره حمل و نقل جهاني و افزايش سهم ايران از بازار حمل و نقل منطقه و جهان.
3- ايجاد اشتغال در حوزه بندر و به تبع آن محروميت‌زدايي در منطقه.
4- احياي نقش منطقه آزاد چابهار در تجارت منطقه‌اي و تبديل آن به پايگاه و انبارهاي اصلي کالا جهت صادرات مجدد.
5- فراهم‌سازي امکانات لازم براي کشورهاي آسياي ميانه و افغانستان به منظور ترانزيت و حمل و نقل کالا.
6- ايجاد شهرک‌هاي صنعتي و توسعه گسترش صنايع بزرگ وابسته به نفت و پتروشيمي و فولاد.
7- ايجاد پايگاه گردشگري منطقه‌اي و بين‌المللي.
8- تصويب تبديل منطقه آزاد چابهار به قطب سوم پتروشيمي ايران و آغاز عمليات اجرايي فاز اول احداث مجتمع فولاد مکران.
9- پيگيري برنامه تصويب تبديل منطقه آزاد چابهار به قطب سوم خودروسازي ايران.
نقش بندر چابهار در صادرات
بي‌ترديد هند از قطب‌هاي اقتصادي نوظهور جهان است و توسعه بازارهاي آن، مستلزم همکاري‌هاي اقتصادي و ترانزيتي با ساير کشورها است و به اين دليل بندر چابهار نقش مهمي در دستيابي آن به کشورهاي CIS دارد. به طوري که فعال‌سازي مسير تزانزيت هند ـ چابهار ـ افغانستان شروعي براي همکاري‌هاي مشترک است. پنج کشور چين، امارات، عراق، افغانستان و هند هدف اول صادرات ايران هستند. کشور ما در تجارت با چين، امارات و هند، داراي تراز تجاري منفي است و فقط در تجارت با عراق و افغانستان تراز تجاري مثبتي داريم. اگر صادرات به 10 رده تقسيم شود، 9 رده اول مربوط به کالاهاي حوزه نفت، پتروشيمي و مواد معدني است. رده دهم در اين طبقه‌بندي مربوط به کالاهايي است که در صدر آنها پسته قرار دارد. البته کالاهاي صنعتي نيز در منطقه به عراق، افغانستان و کشورهاي CIS صادر مي شوند که رتبه اول بعد از 10 رده ذکر شده را دارند. در دنيا دولت‌ها به عنوان اولين سرمايه‌گذار در مناطق آزاد موجب تأمين و تکميل زير ساخت‌ها مي‌باشند و در اين راه اغلب مبالغ هنگفتي را نيز صرف مي‌نمايند. در کشور ما سازمان‌هاي مناطق آزاد موظف شدند زيرساخت‌هاي مورد نياز را به‌وسيله درآمدهاي حاصل تأمين کنند. مناطق آزاد امارات متحده عربي، در سال 1371، همزمان با شکل‌گيري مناطق آزاد ايران، در ابتداي مسير تکاملي خود، فاصله اندکي با ما داشتند، ولي اکنون فاصله مناطق آزاد امارات با مناطق آزاد ايران غيرقابل مقايسه شده است. موقعيت منحصربه‌فرد چابهار و منطقه آزاد قدرتمند آن مي‌توانست اين بندر را به عنوان نقطه مبدأ و ورود کريدورهاي بين‌المللي حمل و نقل جهاني مبدل کند، اما اتفاقي که اکنون شاهد آن هستيم اين است که کالاهاي بين المللي مستقيما به بنادر دبي ترانزيت مي شوند و مجددا از طريق بندر شهيد رجايي بندرعباس به مقصد کشورهاي آسياي ميانه و اروپا صادر مي شوند که در اين ميان بندر چابهار مي تواند جاگزين بنادر دبي شود.
∎
نظر شما