حجت الاسلام و المسلمین سید محمد حسین هاشمیان در گفتگو با خبرنگار خبرگزاری حوزه، با اشاره به اهمیت فوق العاده ای که دین و تمدن اسلامی به مقوله علم می دهد، اظهار داشت: در دوران اخیر که با فرهنگ مدرن روبرو هستیم، برداشت خاصی از علم و دانش در دنیا مطرح است که بیشتر مبتنی بر نگاه تجربی و فناورانه علم است، به طوری که به نظر می رسد که نظام های اجتماعی مدرنیته همه دانش بنیان شده است

وی افزود: در حوزه سیاسی نیز که دقت کنیم، متوجه می شویم سرمایه علمی برای کشورهایی که قدرت سیاسی دارند، جدیت خاصی دارد به طوری که می توان گفت توسعه علمی در خدمت افزایش قدرت سیاسی قرار گرفته است، ضمن آن که در حوزه فرهنگی نیز به همین نسبت چه آن که علم و دانش، علی القاعده پیشرفت و توسعه فرهنگی را به همراه دارد.

تولید علم؛ موتور محرکه اقتدار سیاسی و اقتصادی

مدیر گروه مدیریت راهبردی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه باقرالعلوم(ع) همچنین گفت: اساساً دانش و معرفت موتور محرکه ای است که همه نظام های سیاسی و فرهنگی و اقتصادی به آن توجه دارند و در اهمیت این بحث جای هیچ شک و شبهه ای نیست که برای داشتن قدرت سیاسی و فرهنگی و اقتصادی نیاز به تولید دانش و رشد علمی یک ضرورت است.

وی افزود: در رابطه با کشور خودمان نیز ما باید یک طرح کلان در این باره داشته باشیم و البته از سوی دیگر اقدامات زودبازده عملیاتی را نیز مورد توجه قرار دهیم.

حجت الاسلام هاشمیان بیان داشت: در سال های اخیر آسیب عمده ای که برنامه های توسعه علم در کشورمان داشته، بیشتر به این خاطر بوده که به سراغ برنامه های کلان و نقشه های کلان سیاستی رفته ایم و حال آن که خیلی از این ها در عرصه عمل به درستی اجرایی نشده اند، به این معنا که ظرفیت های ما به شکل عملی با آن ایده ها و سیاست ها درگیر نشده است.

نقاط ضعف را یافته و برطرف کنیم

وی افزود: در واقع ما ضمن آن که باید نگاه کلان به این قضایا داشته باشیم، می بایست از نقاط عملیاتی که قابل استحصال است، روند تولید علمی را نیز تسریع ببخشیم.

وی گفت: در حوزه اقدامات کلان، ما یک برنامه ریزی جامع در قالب نقشه علمی کشور داشته ایم، اما این  نقشه جامع باید در سطح جدی تری با نهادهای دانشگاهی و حوزوی ارتباط داشته باشد.

عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) ابراز داشت: واقعیت آن است که بخش مهمی از ظرفیت های این نقشه و سند به خصوص در بحث تولید علوم انسانی مغفول مانده و حال آن که بیشتر در عرصه علوم فنی و پایه مباحث مطرح شده است و حال آن که ما باید این سند را در حوزه و دانشگاه به شکل جدی تری دنبال می کردیم و بر این مبنا، برنامه های بخشی بر اساس این سند تحول، طراحی می شد.

وی افزود: ما باید سند تحول علوم انسانی داشته باشیم، کما این که پیش نویس این سند که در شورای عالی انقلاب فرهنگی تدوین شده، باید نهایی شده و به تصویب برسد تا به این وسیله شاهد تکمیل چرخه تولید دانش در این عرصه حساس و مهم باشیم.

لزوم تکمیل چرخه تولید علم

این محقق و پژوهشگر حوزوی گفت: در دنیا نظام مساله شناسی و نیازسنجی تا تولید دانش و پژوهش مرتبط با چرخه تکمیل علم است که در این جا بحث از ذخیره سازی و تولید و انتقال و تبادل به میان می آید و این چرخه تا کاربست دانش باید تکمیل شود و حال آن که متاسفانه ما در نبود چنین چرخه ای دچار مشکل و چالش هستیم.

وی بیان داشت: در عرصه علوم مهندسی و فنی هر چند که ارتباط صنعت و دانشگاه مطرح است اما متاسفانه در عرصه علوم انسانی این مساله گویا چندان دغدغه نبوده که پژوهش های ما در بحث علوم اجتماعی و اقتصادی و سیاسی و فرهنگی در نهادهای تصمیم گیر و سیاست گذار و نهادهای مجری در عرصه های مختلف مورد استفاده قرار گیرد.

نباید دچار رکود دانشی شویم

وی افزود: این تحقیقات و پژوهش ها در دانشگاه ها، پژوهشگاه ها و کتابخانه ها خاک می خورد و لذا دچار یک رکود دانشی هستیم و حال آن که اگر در نظام توزیع و تبادل این ها را به نهاد مصرف کننده برسانیم، بسیاری از ناکارآمدی های امروز در عرصه های مختلف مرتفع می شود.

مدیر گروه مدیریت راهبردی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه باقرالعلوم(ع) همچنین با اشاره به این که بسیاری از موازی کاری ها در عرصه تولید علم به ما ضربه می زند چرا که هزینه قابل توجهی به کشور بار می کند، گفت: امروزه متبنی بر فناوری های نوین می توانیم جلوی هدررفت خیلی از این منابع را بگیریم و لذا باید جلوی موازی کاری ها در حوزه و دانشگاه گرفته شود تا بدین وسیله چرخه تولید علم به نحو مطلوب کامل شده و ما بتوانیم پژوهش ها را به شکل صحیح خود ارایه دهیم.

نگاه سیاست زده؛ آفت دانش و پژوهش

وی در بخش دیگری از سخنان خود بیان داشت: از سوی دیگر به نظر می رسد که نظام سیاست گذاری در سطح کلان بیش از آن که پژوهش محور و دانش محور باشد، دچار یک سری دغدغه های سیاسی شده و بر این اساس به دنبال تصمیم گیری است و لذا مصلحت سنجی ها و رویکردهایی را مشاهده می کنیم که چندان با ادبیات و خاستگاه دانشی مرتبط نیست.

وی افزود: بر همین اساس متاسفانه گاهی اوقات بهای مناسبی به نخبگان علمی داده نمی شود که این مساله امروز در کشور یک آسیب جدی به شمار می رود و باید به فکر علاج آن باشیم.

حجت الاسلام و المسلمین هاشمیان همچنین با بیان این که در تصمیم گیری های کلان و خُرد باید اتکای به پژوهش های علمی افزایش یابد، گفت: یکی از راهکارها در سطح خُرد در راستای ارتقای سطح انگیزه های علمی، اصلاح آیین نامه ارتقای اساتید است به گونه ای که در نهایت این امر بیش از پیش به تولید علم بینجامد و آن چه مهم است این که بر اساس اولویت های تولید علمی کشور این تغییر و تحولات صورت بگیرد.

اساتید را به سمت فعالیت های پژوهشی سوق دهیم

وی افزود: بر این اساس باید شرایط به گونه ای باشد که اساتید هر چه بهتر و بیشتر به سمت اولویت های پژوهشی و آموزشی هدایت شوند که این امر قطعاً برای تولید علم در کشور دارای اهمیت است. از سوی دیگر باید اولویت بندی شود که چه رشته هایی در چه شهرهایی ایجاد شود، به عنوان مثال جایی که ربط چندانی به حوزه معدن و صنعت ندارد، اقدام به ایجاد دانشکده و دانشگاه در این باره نشود، چرا که به هر حال باید نیازسنجی در توسعه بومی و ایجاد رشته های دانشگاهی صورت گیرد و از این حیث لازم است که سیاست های جذب دانشجوی ما یک بازبینی جدی پیدا کند.

این استاد حوزه و دانشگاه همچنین گفت: در وضعیت کنونی بسیاری از سرفصل های آموزشی نیاز به تغییر و تحول دارد و به عقیده بنده، هر سه سال یکبار باید این سرفصل ها بازبینی شود و این در حالی است که به عنوان مثال در برخی رشته های علوم انسانی، گاه بیش از دو دهه گذشته و همان سرفصل ها و منابع علمی تدریس می شود و این مساله خودش یک ضعف است.

ضرورت بازبینی و اصلاح بسیاری از رشته ها احساس می شود

وی بر ضرورت پویایی نظام علمی کشور تاکید کرد و ابراز داشت: در این راستا هم اصل رشته ها را باید مورد بازبینی قرار دهیم که آیا مثلاً در شرایط فعلی به صلاح است فلان رشته علمی توسعه پیدا کند یا این که سرفصل ها و منابع می بایست مورد بازبینی قرار گیرند.

وی یادآور شد: روزآمدی نظام علمی بر اساس شرایط و اقتضائات روز جامعه باید حتماً مدنظر قرار گیرد، چرا که اگر نظام علمی دچار رکود شود، این رکود به نظام فرهنگی و اقتصادی و غیره نیز سرایت می کند و لذا باید نسبت به پویایی نظام علمی خیلی حساس بود.

عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) همچنین با بیان این که در زمینه مهارت افزایی دانشجویان، متاسفانه ما ضعیف عمل کرده ایم، گفت: نظام آموزشی ما کمتر مهارت را به دانشجو آموزش می دهد؛ از دوران مدارس نیز بچه ها زیاد مهارت یاد نمی گیرند و این ضعف مهارتی در نظام آموزش عالی بیش از پیش، خود را نشان می دهد. به راستی چرا باید یک دانشجوی رشته مهندسی به اندازه یک سال یک فرد تجربی در بازار آزاد مهارت نداشته باشد و حال آن که ما برای جلوگیری از بیکاری فارغ التحصیلان می بایست به سمت ارتقای سطح مهارتی دانشجویان برویم.

مهارت و کارآیی دانشجویان را افزایش دهیم

وی افزود: در حال حاضر در رشته های مرتبط با علوم پزشکی کمتر بیکار داریم چون پیوند دانشجو و دانشگاه با مراکز درمانی به طور نسبی برقرار است اما در رشته های دیگر این گونه نیست و لذا بحث مهارت آموزی و حوزه اجرا باید با منشأ عرصه نظر یعنی دانشگاه ها مرتبط باشد، ضمن آن که ما از سویی باید روی ارتقای کیفیت آموزشی دانشجویان نیز به معنای واقعی کلمه کار کنیم.

وی تاکید کرد: نکته حائز اهمیت دیگر هم این که امید و نشاط اجتماعی و انگیزه بخشی و خودباروری در سطح دانشگاه ها و نهادهای علمی کشور باید موردنظر باشد، به ویژه با عنایت به این که دشمن هم سرمایه گذاری خاصی کرده تا فضای امید را در بین نخبگان علمی و اساتید دانشگاه های ما و حتی در فضای حوزه به نوعی نابود کنند.

حجت الاسلام و المسلمین هاشمیان همچنین اظهار داشت: مقام معظم رهبری در سال های اخیر بر لزوم تقویت امید به آینده و مقابله با یاس و نومیدی در جامعه به خصوص در بین جوانان تاکید کرده اند و این موضوع را ما باید به طور جدی دنبال کنیم.

تقویت خودباوری ملی در میان دانشگاهیان

وی افزود: علاوه بر بحث امید به آینده، مساله خودباوری نیز حائز اهمیت است چرا که این مهم هویت ایرانی و اسلامی اساتید و دانشگاهیان ما را تقویت می کند. علاوه بر این مساله هویت نیز بسیار کلیدی است، به این جهت که کسی که با بحران هویت روبرو شود، حتی اگر به پیشرفت علمی هم برسد، این را در خدمت تعالی جامعه قرار نمی دهد.

وی در خاتمه سخنان خود با بیان این که امامین انقلاب همواره بر لزوم خودباوری و تقویت هویت ملی و اسلامی جامعه ما تاکید کرده اند، گفت: برای مقابله با تهاجم نرم دشمن به خصوص در عرصه جنگ روانی، باید امید اجتماعی و خودباوری را روز به روز در جامعه تقویت کرد و در این راستا می بایست از همه ظرفیت های علمی، فرهنگی و رسانه ای، نهایت بهره برداری را نمود.

گفتگو از: سید محمد مهدی موسوی