به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، شاخص کل بورس تهران به‌عنوان دماسنج بخش مولد اقتصاد ایران، طی اولین روز معاملاتی این ماه با پشت سر گذاشتن کانال 480 هزار واحدی، رشد حدود 169 درصدی را از ابتدای سال تا به حال ثبت کرده است. این در حالی است که در بازارهای موازی نظیر دلار و سکه به ترتیب شاهد رشد 7 و 9.2 درصدی نرخ‌ها در این بازه زمانی بوده‌ایم. به این ترتیب شاخص سهام با اختلاف بسیار، پیشتاز بازارهای سرمایه‌گذاری در 11‌ماهه امسال است. اما در روز‌های اخیر با شوک خبر غیراقتصادی شیوع بیماری کرونا و خبر اقتصادی قرار گرفتن ایران در لیست سیاه FATF، بازار سهام با ریسک‌های جدیدی مواجه شده است.

در شرایط فعلی به نظر می‌رسد بورس تهران واکنش خاصی به این چالش‌ها نشان نداده و همچنان با تکیه بر ورود نقدینگی از سوی سرمایه‌گذاران خرد که با هدف کسب سودهای کلان در در بازار حضور دارند، رشد خواهد کرد. عامل نقدینگی به‌گونه‌ای در روز گذشته بر شوک‌های دیگر غالب شده که میانگین روزانه دادوستد سهام در تابلوهای بورس نیز از 3700 میلیارد تومان فراتر رفته و در عین حال معامله‌گران حقیقی رکورد تاریخی بیشترین خالص خرید ماهانه را شکسته‌اند. حال ممکن است با توجه به احتمال تاثیرات بیشتر شیوع بیماری کرونا و قرار گرفتن نام کشورمان در لیست سیاه FATF، در روز‌های آینده و از طرفی دیگر بروز نوسانات در بازار‌های طلا و ارز، بازار بورس با چالش‌هایی مواجه شود که باید دید آیا حجم نقدینگی‌ها می‌تواند از پس از آنها بر‌آید یا خیر؟ در گزارش پیش‌رو با استناد به تحلیل‌های آماری و بنیادی به بررسی دو نقطه قوت بورس یعنی ارزش معاملات و حضور پرتعداد حقیقی‌ها و مساله چالشی آن یعنی شیوع بیمای کرونا پرداخته‌ایم.

 بورس فعلا کرونا را جدی نگرفت

با نزدیک شدن به پایان سال و گذر از انتخابات مجلس شورای اسلامی و همچنین تداوم ورود نقدینگی و گردش معاملاتی بسیار، احتمالا پایان سال جالبی را برای بازار سهام شاهد خواهیم بود. از دیدگاه فعالان بازار سرمایه در روز‍‌ها پایانی سال، به‌ویژه در آخرین ماه از آن، بازار سهام احتمالا با افزایش عرضه‌ها مواجه خواهد بود و عده‌ بسیاری چه به جهت نزدیکی به سال نو و چه به جهت اقناع شدن، اقدام به ذخیره سود‌های محقق‌شده در این مدت می‌کنند، اما با توجه به آنچه در روز‌های اخیر اتفاق افتاده به نظر می‌رسد تداوم رشد نقدینگی و گردش معاملاتی روزافزون در روز‌های معاملاتی اخیر و همچنین پایان نیافتن رکود نسبی در بازارهای موازی (طلا، ارز، مسکن، خودرو و... ) باعث ادامه‌دار شدن رشد بازار خواهد شد.

درواقع بازار بورس این روز‌ها به‌شدت وابسته به نقدینگی‌های موجود در خود است و از مولفه‌های سیاسی و غیراقتصادی تاثیری نمی‌پذیرد. این مهم سبب شده طی معاملات ماه گذشته، ارزش معاملات خرد سهام با رشد بیش از 40درصدی نسبت به ماه پیش از آن (دی‌ماه) از 3700 میلیارد تومان عبور کند. این مولفه زمانی جذاب‌تر می‌شود که آن را با سال‌های گذشته مقایسه کنیم. بر اساس داده‌های آماری سازمان بورس، در سال گذشته به‌طور میانگین کمتر از 500 میلیارد تومان نقدینگی روزانه در بورس تهران گردش داشت، اما این رقم در سال 98 با رشد 681درصدی همراه شد که به‌وضوح نشان‌دهنده جریان پرقدرت نقدینگی در معاملات سهام است. با وجود این، جز افزایش تعداد عرضه‌های اولیه در این روز‌ها که امری طبیعی در ماه‌های پایانی سال است، اقدام خاصی از سوی سیاستگذار (دولت) در جهت عمق بخشیدن به بازار صورت نگرفته و همین عامل باعث تاثیر بسیار زیاد افزایش نقدینگی بر رشد بی‌محابای قیمت‌هاست. اما در رابطه با جذب ادامه‌دار نقدینگی به بازار سهام و جلوگیری از هجوم آن به سمت بازار‌های دیگر عوامل و فرضیات متعددی مطرح است. در

این میان دومساله در غالب دو دیدگاه پررنگ‌تر به‌نظر می‌رسد؛ صعود مداوم و رکوردشکنی‌های تاریخی در بازار سهام انتظارات برای کسب سود را به کلی تغییر داده است؛ به‌گونه‌ای‌که بازدهی در بازارهای موازی ممکن است به‌راحتی سرمایه‌گذاران را اقناع نکند. این مساله در قالب دیدگاهی از افراد که عمدتا تجربه چندانی در معامله‌گری ندارند و روز‌های قرمز بازار بورس تهران را تجربه نکرده‌اند، رایج است. به این جهت این دسته از بورس‌بازان ریسک‌پذیری بالاتری دارند و با استناد به نقدینگی سنگین موجود در بازار سهام، عمق کم این بازار و اعتقاد به رشد عوامل موثری مانند نرخ دلار معتقدند که سطوح قیمتی سهم‌ها می‌تواند بسیار بیشتر هم بشود.مساله دیگر آنکه سایر بازارهای مطرح سرمایه‌گذاری مانند طلا و ارز همگی با وجود اینکه در روز‌های اخیر با تکیه بر بحران‌های سیاسی و اقتصادی روند صعودی داشته‌اند، همچنان با ریسک‌های مخصوص به خود مواجهند؛ ریسک‌هایی که می‌تواند با چرخش شدید روند معاملاتی همراه باشد.

با این حال در صورتی که بازار دیگری در چشم سرمایه‌گذاران جذاب جلوه‌ کند نمی‌توان انتظار کوچ نقدینگی از بورس را فراموش کرد. این مساله در دیدگاه باتجربه‌ها گنجانده می‌شود، چراکه آنان اعتقاد دارند رشد بازار سهام در روز‌های آینده به سه عامل بستگی دارد؛ از جمله کنترل هیجان از سوی مبتدی‌هایی که با هدف کسب سود میان‌مدت وارد بازار سرمایه شده‌اند و تجربه صبر طولانی‌مدتی ندارند، وضعیت قیمت‌های جهانی و وضعیت صورت‌های مالی شرکت‌ها که در پایان اسفندماه منتشر می‌شود.

معاملات در بازار سهام در روز گذشته (شنبه) در حالی انجام می‌شد که بسیاری از کارشناسان با توجه به باز شدن بورس تهران پس از دو روز تعطیل که حاوی شوک‌های سیاسی و اقتصادی نیز بوده است، انتظار واکنش منفی و ریزشی را داشته‌اند، اما درنهایت این نقدینگی و موتور محرکه‌ای به نام ارزش معاملات بود که مهر بر صعود آن زد. ارزش معاملات در بورس تهران در این روز به 4300هزار میلیارد رسید و همین مولفه در بازار فرابورس نیز رقم 2200 هزار میلیارد را ثبت کرد.

 حضور پررنگ حقیقی‌ها

با ثبت حدود 1,498,711 کد در آخرین روز معاملاتی هفته گذشته برای ثبت خرید عرضه اولیه، رکورد تخصیص عرضه اولیه با این پیام که حضور حقیقی‌ها همچنان ادامه دارد، شکسته شد. همان‌طور که اشاره شد موضوعی که این روزها در صدر توجه فعالان بازار سهام قرار گرفته، پیوستن خیل عظیمی از پول‌های تازه به گردونه معاملات سهام است، به‌طوری که همین عامل معاملات متاثر از عامل‌های روانی دیروز را از منفی به مثبت تبدیل کرده است. با نگاهی به خالص خرید بازیگران خرد در بهمن‌ماه و اولین روز معاملاتی اسفند، با رکورد جدید پنج‌هزار میلیارد خرید خالص از سوی سهامدارن خرد مواجه می‌شویم. به این ترتیب که در مجموع 4883 میلیارد تومان نقدینگی از پرتفوی حقوقی‌ها به سبد سهام معامله‌گران خرد سهام در تابلوهای بورس منتقل شده است که در تاریخ فعالیت بازار سهام بی‌سابقه است. از طرفی دیگر در طول 21 روز معاملاتی اخیر تنها یک روز بورس تهران شاهد حمایت حقوقی‌ها بوده و در باقی روز‌ها مشارکت سهامداران حقیقی در دو سمت خرید و فروش در این ماه قابل‌توجه بوده است.

به‌طور خاص در روز گذشته ارزش معاملات حقیقی‌ها 69 درصد از بازار را که معادل 2900 میلیارد است، شامل شده و از آن طرف نیز حقوقی‌ها 31 درصد از بازار را به میزان 1300 میلیارد در اختیار خود داشته‌اند. اینها در حالی است که مشارکت حقیقی‌ها هم در سمت خرید و هم در سمت فروش با چند درصد رشد نسبت به ماه‌های گذشته همراه بوده و مشارکت حقوقی‌ها نیز در سمت فروش با کاهش 30 درصدی نسبت به دی ماه مواجه شده است.

 میهمان ناخوانده‌ای به نام کرونا

در حالی که نگرانی از شیوع بیشتر ویروس کرونا ادامه دارد، تاکنون مرگ بیش از 2400 نفر در اثر ابتلا به این ویروس در چندین کشور تایید شده است. البته این نگرانی به همین‌جا خلاصه نمی‌شود؛ خسارت‌های اقتصادی فراگیر شدن بیشتر این ویروس نه‌تنها برای چین و کشور‌های آسیای شرقی، بلکه برای کشورهای خاورمیانه‌ای از جمله ایران و حتی کشور‌های اروپایی و درنهایت اقتصاد جهانی بسیار حائز اهمیت است؛ اگرچه در برخی کشورها میزان این خسارت‌ها می‌تواند بیشتر و در بعضی دیگر کمتر باشد. تاکنون آمار دقیق و رسمی درباره خسارت اقتصادی از ظهور ویروس کرونا منتشر نشده است، اما رئیس صندوق بین‌المللی پول چند روز پیش در اظهارنظری گفته است که اقتصاد چین در اثر گسترش ویروس کرونا در فصل اول سال جاری میلادی ضربه خواهد خورد و از سیاستگذاران کشورهای مختلف خواسته است که برای مقابله با آثار اقتصادی آن اقداماتی سریع برای مقابله با این بحران را سرلوحه کار خود قرار دهند. همین هراس ناشی از کند شدن توسعه اقتصادی چین مهم‌ترین عامل اثرگذاری کرونا بر بازار جهانی عنوان می‌شود، چراکه در حال حاضر چین بیش از 16 درصد از تولید ناخالص داخلی جهان را در اختیار دارد و با شیوع بیشتر این بیماری بخش‌های مختلفی از اقتصاد آن ضربه خواهد خورد. به‌عنوان نمونه بخش گردشگری در چین که حدودا 10 درصد از تولید ناخالص داخلی این کشور را تشکیل می‌دهد رابطه معکوسی با کرونا پیدا خواهد کرد، به‌طوری که با افزایش مبتلایان قطعا گردشگری چین با افت مواجه خواهد شد.

از همین رو در بهمن‌ماه جز قیمت هر اونس طلای جهانی که به سبب افزایش رشد تقاضای دارایی‌های امن با رشد 2.8 درصدی همراه شد، در دیگر بازارها شاهد افت محسوس قیمت‌ها بوده‌ایم. شاخص GSCI به‌عنوان یکی از شاخص‌های کالا‌های کامودیتی که شامل 24 نوع کالا بوده و همه بخش‌های کالایی مانند کشاورزی، انرژی، صنعتی و فلزات گرانبها را در برمی‌گیرد، با خبر شیوع کرونا در چین در 31 دسامبر تا حدود 10 فوریه در حدود 15 درصد دچار افت شد. حال که کمتر از یک هفته از شیوع این بیماری در ایران می‌گذرد، هنوز نتوانسته اختلالی در روند اقتصاد ایران و بازار سهام آن به وجود بیاورد، به‌طوری که در معاملات دیروز نیز به‌خوبی هیجانات اولیه در هنگام بازگشایی بازار کنترل و بازار با رنگ سبز بسته شد. از طرف دیگر نمی‌توان کرونا را ریسک جدیدی برای بازار‌های سرمایه ایران به حساب نیاورد. بررسی‌ها نشان می‌دهد که تاثیرات داخلی آن را می‌توان از دو منظر روانی و بنیادی بیان کرد؛ از نظر روانی بازار‌های مالی دنیا مخصوصا کشور چین، ابتدا با افتی قابل توجه همراه شد و سپس با کنترل شیوع بیماری، فاصله کاهشی را پوشش داده و مجددا به سقف‌های قبلی بازگشته، اما با ادامه‌دار بودن روند بیماری دوباره افت نسبی را تجربه کرده است.

در هر حال، شیوع یک بیماری می‌تواند فعالان اقتصادی را درگیر خود کند، عده‌ای از آنها با درگیر کردن جسم و عده‌ای دیگر را با درگیر کردن ذهن وادار به دور شدن از فعالیت اقتصادی و تمرکز روی آن می‌کند که همین عامل ممکن است در روز‌های آینده ریسک‌هایی را برای بازار‌های مالی کشور‌هایی مثل ایران، کره جنوبی و ژاپن که تازه با شیوع این بیماری روبه‌رو شده‌اند، ایجاد کند. به هر شکل از این زاویه بازار سهام ایران روز گذشته سربلند بیرون آمد و با اینکه در ساعات ابتدایی شاهد افت 11هزار واحدی نیز بود، درنهایت با کنترل هیجانات با رشد سه‌هزار واحدی بسته شد. بنابراین رفتار معاملاتی سرمایه‌گذاران در روزگذشته نشان داد که وقوع بحران‌های غیراقتصادی در چند ماه اخیر توانسته تا حدودی واکنش‌های معاملاتی آنها را منطقی‌تر و به دور از هیجان کند و از همین رو می‌توان این رفتار را مثبت و نسبت به آینده امیدوارکننده تلقی کرد.

در دیدگاه بنیادی که بیشتر می‌تواند مورد توجه گروه‌های صادرات محور باشد، با استناد به دو عامل، خطراتی را برای بازار‌‌های مالی پیش‌بینی می‌کنند. عامل اولی که بر اثر شیوع کرونا مطرح می‌شود، تحت‌تاثیر قرار گرفتن شرکت‌های صادرات محور بازار سهام است. به این شکل که بیش از نیمی از شرکت‌های فعال در بازار سهام را صادراتی‌‌ها تشکیل می‌دهند و این شرکت‌ها وابسته به سه مولفه نرخ ارز، قیمت کالاهای جهانی و امکان صادرات فیزیکی هستند. بنابراین در صورت محدود شدن صادرات کشور ما به کشور‌های دیگر به دلیل اقدامات پیشگیرانه آنها می‌تواند وضعیت‌های مالی بخشی از شرکت‌ها را با مشکل مواجه کند. این‌ در حالی است که در هفته‌های گذشته با وجود کاهش قیمت‌های جهانی خطری بازار سهام را تهدید نکرده است. دومین عاملی که می‌تواند ریسک جدیدی برای بازار سهام تلقی شود، طولانی‌تر شدن دوره بیماری کرونا در کشور است که ممکن است سبب خارج شدن قسمتی از نقدینگی‌ها از بورس با هدف فراهم کردن دارایی‌های امن‌تر و کم‌ریسک‌تری مانند طلا و سکه شود. حال، باید دید بورس تهران که در بازه‌های اخیر چندان به مبانی سودآوری شرکت‌ها و دلایل بنیادی اهمیتی نداده و خرید سهام را عمدتا با پشتوانه‌های غیربنیادی پیش برده است، نسبت به این موضوع چگونه واکنش نشان خواهد داد.

میثم رادپور، کارشناس بازار ارز در گفت‌وگو با «فرهیختگان»: 

اتفاق جدیدی برای نرخ ارز نخواهد افتاد

میثم رادپور،کارشناس بازار ارز در پاسخ به این سوال که پس از قرار گرفتن نام ایران در لیست سیاه FATF وضعیت بازار ارز چگونه خواهد بود پاسخ داد: «به هر حال قرار گرفتن نام ایران در لیست سیاه FATF در مجموع خبر خوبی نیست، اما اینکه در عمل چه اتفاقی می‌افتد، جای قضاوت دارد. در این زمینه باید توجه داشته باشیم بانک‌های دنیا و به‌ویژه بانک‌هایی که تجار ایرانی با آنها کار می‌کردند، پس از تحریم‌های ایالات متحده آمریکا علیه کشورمان، حداکثر تلاش خود را کردند تا به همکاری با ایرانی‌ها متهم نشوند و در لیست تحریم‌های ثانویه قرار نگیرند. بر این اساس این بانک‌ها حداکثر تلاش خود را به کار گرفتند تا با تجار ایرانی کار نکنند، اما در سوی دیگر، تجار ایرانی نیز که تجربه تحریم‌های قبلی (سال‌های پایانی دولت احمدی‌نژاد) را داشتند، پس از تحریم‌های جدید آمریکا، با انواع و اقسام ترفندها پول را جا‌به‌جا ‌می‌کنند.

در حال حاضر که ایران در لیست سیاه FATF قرار گرفته، منطقی است بانک‌هایی که با ایرانی‌ها کار می‌کردند، محافظه‌کاری بیشتری برای همکاری با طرف‌های ایرانی داشته باشند، اما در عمل اعمال محدودیت‌های بیشتر از قبل برای آنها بسیار سخت است، زیرا قبلا بیشترین محدودیت‌ها اعمال شده و تجار ایرانی هم سعی خود را کرده‌اند اسنادی آماده کنند که تفکیک آنها برای بانک خارجی سخت باشد. لذا در حال حاضر اگر بانک‌های خارجی بخواهند بیشتر از این در حساب‌ها سختگیری کنند، چون تمایز قائل شدن بین اینکه این حساب‌ها برای طرف ایرانی است یا طرف غیرایرانی باعث می‌شود بقیه حساب‌ها نیز دچار مشکل شوند، ادامه آن برای بانک‌ها ریسک دارد، لذا بانک‌ها اقدام جدیدی بیش از تحریم‌های آمریکا علیه کشورمان انجام نخواهند داد.

بالاخره بانک‌ها هم مشتری خاص خود را دارند و اگر سختگیری بیش از حد داشته باشند ریسک کار برای بقیه مشتری‌های غیرایرانی بالا خواهد رفت و از این منظر می‌توان گفت اتفاق جدیدی در هاب‌های ارزی که با ایران کار می‌کنند، نخواهد افتاد. البته توجه داشته باشیم این مساله- که ایران ACTION PLAN اف‌ای‌تی‌اف را اجرا نکرده، در شرایط عادی (بدون تحریم)  ما را در دردسر جدی می‌انداخت- موضوع قابل‌انکاری نیست، به عبارت دیگر با شروع تحریم‌های ایالات متحده بخش مهمی از آن مشکلاتی که ممکن بود از محل FATF به ایران تحمیل شود کشورمان تجربه کرده است؛ بنابراین ظرفیت ایجاد محدودیت جدید برای بانک‌های خارجی کم شده است.

تصور من این است که نرخ ارز در بهار سال آینده در همین کانال فعلی 14هزار تومان باقی خواهد ماند، اما مساله و مشکلی در بازار ارز ایران هست که اتفاقا ارتباط چندانی با شاخص‌های کلان اقتصاد و همچنین FATF ندارد، این مساله محدودیت‌های جابه‌جایی پول است که بانک مرکزی اخیرا اعمال کرده و به نظر می‌رسد این مولفه بیش از سایر مولفه‌ها در افزایش نرخ ارز اثرگذار بوده است. در این زمینه تحلیل‌ها نشان می‌دهد تاثیر FATF بر بازار ارز از نوع جو روانی است که در کوتاه‌مدت اثر آن تخلیه و خنثی خواهد شد.

به نظر من، بعد از آن جابه‌جایی جدی که در نرخ ارز طی دو سال اخیر اتفاق افتاد، ما پس از دوره التهابات ارزی باید وارد دوره ثبات شویم. به صورت تجربی هم تاریخچه بازار ارز را بررسی کنیم، عموما بعد از جهش‌های ارزی، بازار یک دوره ثبات بلندمدت را تجربه کرده است، چراکه بعد از جهش ارزی قدرت خرید نقدینگی کاهش یافته، تورم شدید ایجاد شده، از قدرت خرید بودجه خانوار به‌طور چشمگیری کاسته شده، لذا تا این قدرت خرید بازسازی شود و بیاید به بازار ارز فشار وارد کند، زمان می‌برد.

در هر حال تاکید بنده این است که جهش نرخ ارز جز جو روانی ناشی از FATF که تاثیر آن مقطعی است، تنها یک دلیل دارد آن هم مربوط به دستورالعمل بانک مرکزی مبنی‌بر اعمال محدودیت برای جا‌به‌جایی پول است. در این زمینه پیشنهاد این است که بانک مرکزی محدودیت‌های مذکور را که اتفاقا قانونی بوده و در راستای مبارزه با پدیده پولشویی است، به صورت تدریجی اعمال کند؛ زیرا این محدودیت را در شرایطی اجرا می‌کنیم که کشور ما در انتقال ارز دچار مشکلات بزرگی است.»

* نویسنده: مرتضی عبدالحسینی، روزنامه نگار