«ستاره قطبی» نام یکی از پنج گروهی است که در بخش بانوان سی و پنجمین جشنواره موسیقی فجر حضور دارند. این گروه امسال وارد هفتمین سالروز ثبت شدنش به‌عنوان گروهی رسمی در ایران، شده است. «ستاره قطبی» با سرپرستی بهار ایلچی تا امروز در سالن‌های مختلف تهران به روی صحنه رفته و کنسرت‌هایی را برای بانوان علاقه‌مند اجرا کرده است. این گروه پیش‌ازاین هم موفق شده برای اولین بار به‌عنوان یک گروه پاپ بانوان در شهر بندرعباس به روی صحنه برود و با استقبال بی‌نظیر مخاطب هم روبه‌رو شود.
بهار ایلچی سرپرست و نوازنده گروه «ستاره قطبی» است. او از ۹ سالگی موسیقی را آغاز کرده و از ۱۰ سالگی در هنرستان موسیقی نوازندگی را زیر نظر سروش دهبستی و دلبر حکیم‌آوا پی گرفته است. ایلچی علاوه بر فراگیری ساز پیانو، نواختن ساز هارپ را هم در دانشگاه دنبال کرد و بعدها به محضر آذرنوش صدر سالک راه یافت تا آموزشش درزمینه این ساز کهن را تکمیل کند.
امسال بعد از دو دوره وقفه از حضور بانوان در جشنواره فجر، قرعه به نام ستاره قطبی و بهار ایلچی افتاده تا یکی از اجراهای پنجگانه جشنواره در بخش بانوان را رقم بزنند. در این اوضاع و احوال بازگشت به جشنواره می‌تواند هر بانوی هنرمند اهل موسیقی را خوشحال کند. نه اینکه ایلچی خوشحال نبود اما ظاهراً تلخ‌کامی‌ها و سختی‌ها و محدودیت‌های فراوان بر سر موسیقی بانوان در چند سال گذشته آن‌قدر برای او کش‌دار شده بودند که باوجود خوشحالی از حضور دوباره بانوان نتواند غم و اندوه را پشت نقاب لبخندش پنهان کند و نشان ندهد که مدت‌هاست دلگیر است.
او از تبعیض‌ها و تفاوت‌هایی که میان بانوان و آقایان در عرصه موسیقی در ایران جاری است، شکایت دارد و به قول خودش در جریان موج تحریم جشنواره موسیقی فجر هم قرار گرفته بود اما معتقد است زنده بودن یعنی کار کردن. او نمی‌خواهد با مخالفان اجرای موسیقی از سوی بانوان همراه باشد و تصمیم دارد در این مسیر ثابت‌قدم بماند. آن‌قدر ایستادگی کند تا روزی خوش؛ همان روزی که زنان سرزمین‍‍‍مان بدون دغدغه بتوانند روی صحنه لااقل برای هم‌جنسان‌شان هنرنمایی کنند. با او به بهانه حضور گروهش در جشنواره فجر گفت‌وگویی انجام داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید:
پدرباره اجرای چهارشنبه گروه ستاره قطبی چه توضیحی دارید؟
در تازه‌ترین اجرای گروه ستاره قطبی یا پلاریس که بناست فردا در فرهنگسرای نیاوران به روی صحنه برود، پنج خواننده حضور دارند و به زبان‌های فارسی، انگلیسی، فرانسوی، عربی، هندی و زبان‌ها و لهجه‌های اقوام و نواحی مختلف ایران همچون کردی، لری، آذری، گیلکی و جنوبی به اجرای قطعات مختلف می‌پردازند. به گمان من هر یک از بانوان با هر سلیقه موسیقایی می‌توانند از تماشای این کنسرت لذت ببرند. تنوع زیادی که در این اجرا وجود دارد فضایی را پیش روی مخاطبان قرار خواهد داد که طی آن انگار به تماشای چند کنسرت مختلف در یک زمان نشسته‌اند.
من از ابتدای ورودم به این عرصه علاقه خاصی داشتم که بتوانم توانمندی بانوان در عرصه موسیقی را به نمایش بگذارم و این امکان را فراهم کنم که بانوان هنرمند در عرصه موسیقی بتوانند روی صحنه‌ای مخصوص به خودشان توانمندی‌هایشان را نشان بدهند چون در آن ایام درست مثل امروز فرصت زیادی برای حضور بانوان در کنسرت‌های مختلط وجود نداشت. امروز هم بسیاری از سرپرستان حتی حاضر نیستند خطر کنند و نوازنده زنی را در ترکیب گروهشان قرار بدهند. در آن ایام من گمان می‌کردم فعالیت در عرصه موسیقی ویژه بانوان راحت‌تر است، کسی که در این عرصه فعالیت می‌کند با محدودیت‌های کمتری روبه‌رو است و محیط کاریمان امن‌تر است اما وقتی به این عرصه وارد شدم برخلاف باورهای قبلی‌ام متوجه شدم همه‌چیز در این بخش سخت‌تر است و محدودیت‌ها بسیار بیشتر.
از اینکه بخش بانوان بعد از دو سال به جشنواره موسیقی فجر بازگشته است، چه احساسی دارید؟
قطعاً خیلی خوشحالم. ما امسال برای بازگشت دوباره بانوان به جشنواره زحمت و تلاش زیادی را متحمل شدیم. از ماه‌ها قبل درخواست‌های مکرری را برای حضور در جشنواره به مسئولان ارائه دادیم و بالاخره توانستیم نظر آنها را جلب کنیم تا بعد از وقفه‌ای دو ساله دوباره بخش بانوان به جشنواره موسیقی فجر بازگردد.
با توجه به جمعیت هنرمندانی که در گروه شما روی صحنه می‌روند و با در نظر گرفتن تنوع اجرایی گروه ستاره قطبی، آیا ظرفیت فرهنگسرای نیاوران برای میزبانی علاقه‌مندان به اجرای شما کفایت می‌کند؟
ما در نیم سال اول امسال پنج کنسرت را روی صحنه برده‌ایم. با توجه به اینکه اگر اجرا در قالب جشنواره موسیقی فجر روی صحنه نمی‌رفت، حتماً خودمان ترجیح می‌دادیم که در تالار وحدت به روی صحنه برویم، برای حضور در سالنی بزرگ‌تر به مسئولان درخواست دادیم اما متأسفانه همیشه بانوان در کشور ما مهجور واقع شده‌اند و در اولویت قرار ندارند. با این توضیح، فکر می‌کنم همین‌که امسال دوباره به جشنواره برگردانده شدیم، خودش جای شکر دارد.
بنابراین شما حضور بانوان در این دوره از جشنواره را امیدوارکننده می‌دانید؟
بله. حتماً. البته امکان حضور پررنگ‌تر بانوان در همین دوره هم وجود داشت، اما به هر صورت همین‌که راه حضور بانوان در بخشی جداگانه در جشنواره امسال باز شد، جای امیدواری دارد و با این وضع می‌شود برای سال‌های بعد انتظار حضوری بهتر و قدرتمندتر از سوی بانوان در جشنواره را داشت.
پیش‌تر در گفت‌وگویی که باهم داشتیم، به این نکته اشاره کردید که در رپرتوار اجرایی کنسرت‌هایتان قطعات مشهوری که مخاطبانتان به‌احتمال با آن خاطره دارند، بیشتر اجرا می‌کنید. در اجرای پیش رو هم همین روند ادامه خواهد داشت؟
بله. به این دلیل که امکان انتشار آلبوم برای بانوان در ایران وجود ندارد و مخاطبان قبل از حضور در سالن کنسرت اگر از قبل تجربه حضور در اجراهای ما را نداشته باشند، هیچ ذهنیتی از آثاری که بناست اجرا کنیم، ندارند، این شیوه را برای ارائه آثارمان انتخاب می‌کنیم. ما در گروه ستاره قطبی قطعاتی را که بناست به زبان‌های انگلیسی، فرانسوی، عربی و هندی خوانده شود، از میان آهنگ‌های شناخته‌شده و در اصطلاح نوستالژیک انتخاب می‌کنیم تا تماشاگران بتوانند با آن آثار ارتباط بیشتری برقرار کنند. البته این وضع درباره قطعات فارسی وجود ندارد و ما آثاری را به زبان فارسی در کنسرت‌هایمان اجرا می‌کنیم که آهنگسازی و تنظیمش را بچه‌های گروه انجام داده باشند.
آیا این اجرای گروه ستاره قطبی را می‌توان اجرایی با رپرتواری به‌خصوص برای جشنواره موسیقی فجر به‌حساب آورد؟
نه لزوماً. یکی از ویژگی‌های اجرای گروه ستاره قطبی این است که قطعاتش به‌صورت چندزبانه روی صحنه اجرا می‌شود، ویژگی دیگرمان این است که چند خواننده در هر کنسرت روی صحنه می‌روند و هیچ‌وقت هیچ اجرایی از سوی گروه ما با یک خواننده اجرا نشده است. از سوی دیگر ما سعی می‌کنیم در هر اجرا رپرتوار را تغییر بدهیم تا کسانی که به‌عنوان مخاطب ثابت کنسرت‌های گروه ما را دنبال می‌کنند، در هر اجرا فضای متنوع و متفاوتی را تجربه کنند. با این توضیح اگر بنا بود این اجرا هم به‌عنوان یکی از کنسرت‌های گروه خارج از جشنواره هم روی صحنه برود همین تغییرات را داشت.
با توجه به اینکه معمولاً اجراهای مخصوص بانوان با حرکات موزون هم همراه می‌شود آیا فضای استیج فرهنگسرای نیاوران به حدی هست که بتوانید در این اجرا حرکات موزون را هم در کنسرت‌تان داشته باشید؟
در ابتدا باید بگویم که گروه ستاره قطبی، اولین گروه درزمینه موسیقی بانوان بود که در اجراهایش از حرکت استفاده کرد. بعد از ما البته چند گروه دیگر هم این کار را در اجراهایشان انجام دادند. ستاره قطبی اولین گروهی هم در ایران بود که از زبان‌های دیگر برای خوانش قطعاتش در کنسرت‌ها استفاده کرد و به‌جرئت می‌توان گفت که پیش از ما این اقدام، انجام نشده بود. اگر این کنسرت، به عنوان یک اجرای خارج از جشنواره از سوی گروه ستاره قطبی روی صحنه می‌رفت، حتماً حرکات موزون را هم در برنامه کنسرت قرار می‌دادیم اما متأسفانه با توجه به محدودیتی که روی استیج فرهنگسرای نیاوران وجود دارد نتوانستیم برای این اجرا، حرکات موزون را هم در برنامه قرار بدهیم. البته همه تلاش خودمان را به خرج داده‌ایم که در چیدمان اعضای گروه تنوعی را ایجاد کنیم که مخاطب ثابت کنسرت‌های ما هم در مواجهه با آن بتواند از اجرای برنامه گروه لذت ببرد.
با توجه به اینکه امکان انتشار نمونه کار برای گروه‌های فعال درزمینه موسیقی بانوان در ایران وجود ندارد، آیا تجربه جالبی از برخورد مخاطبانتان با کنسرت‌های گروه ستاره قطبی را در ذهن دارید؟
در شرایطی که امکان ارائه نمونه کار برای بانوان وجود ندارد، معمولاً یا مخاطبان کنسرت‌های ما کسانی هستند که از قبل ما و اجراهایمان را دنبال می‌کنند و بنابراین با موسیقی گروهمان آشنایی دارند یا کسانی به کنسرت‌هایمان می‌آیند که پیش از آن تجربه شنیدن آثار ما را نداشته‌اند. در این شرایط معمولاً مخاطبان شوکه شده‌اند چون نمی‌توانند باور کنند یک گروه موسیقی بانوان توانایی اجرایی با این کیفیت را دارد. البته این وضع به خاطر ذهنیت موجود درباره موسیقی بانوان در کشور ایجاد می‌شود. اغلب مخاطبان قبل از تماشای اجرای گروه ما با این ذهنیت وارد سالن کنسرت می‌شوند که اجرای ویژه بانوان اجرای ضعیفی است و قطعاتی که در چنین کنسرت‌هایی روی صحنه می‌رود، معمولاً تکراری است.
دلیل شکل‌گیری این ذهنیت هم به‌احتمال به خاطر کنسرت‌هایی است که در این زمینه روی صحنه می‌رود و اغلب گروه‌ها لااقل در بخش فارسی سعی نمی‌کنند آثار جدیدی را اجرا کنند و معمولاً قطعاتی که روی صحنه می‌برند، به‌صورت کاور است. همین بازخوردها هم باعث شده که اغلب بار تبلیغاتی گروه ما روی دوش مخاطبانی باشد که در کنسرت‌های ما حضور پیدا کرده‌اند. تبلیغات دهان‌به‌دهان این هنردوستان تا امروز کمک زیادی را به گروه ستاره قطبی کرده است.
در گفت‌وگویی که پیش‌ازاین با هم داشتیم، از اجرای کنسرت در شهرهای مختلف ایران به‌عنوان یکی از آرزوهایتان نام برده بودید. در شرایطی که امکان اجرای کنسرت گروه‌هایی که همه اعضایش را هم آقایان تشکیل می‌دهند، هنوز در برخی شهرهای ایران وجود ندارد، فکر می‌کنید تا چه حد این آرزوی شما امکان تحقق داشته باشد؟
ما بعد از هفت سال توانستیم در شهری به‌جز تهران، یعنی بندرعباس به روی صحنه برویم. البته برای اجرای کنسرت در شهرهای دیگر ایران هم تلاش کرده‌ایم اما تا امروز موفق به دریافت مجوز اجرای کنسرت در دیگر شهرهای ایران نشده‌ایم. این را هم باید بگویم که همچنان امیدواریم برای رسیدن به این هدف، تلاش خواهیم کرد. به‌هرحال در کشور ما بانوان محدودیت‌های زیادی برای داشتن جایی مخصوص به خودشان که در آن بتوانند آزادانه هیجان و شادی را تجربه کنند، دارند و این محدودیت‌ها در شهرهای کوچک بسیار بیشتر از کلان‌شهرهاست. بعد از تجربه اجرا در شهر بندرعباس و استقبال بی‌نظیر بانوان بندرعباسی از کنسرت گروهمان، احساس کردیم بانوان شهرهای مختلف ایران به تجربه چنین فضایی احتیاج دارند اما متأسفانه مقاومت سرسختانه‌ای برای مقابله با تجربه این فضا از سوی زنان ایران وجود دارد و من هم دلیلش را نمی‌دانم.
اما شما وقتی تصمیم گرفتید درزمینه بانوان در عرصه موسیقی فعالیت کنید، به‌احتمال با سختی‌ها و تنگناهایش هم آشنا بودید...
من از ابتدای ورودم به این عرصه علاقه خاصی داشتم که بتوانم توانمندی بانوان در عرصه موسیقی را به نمایش بگذارم و این امکان را فراهم کنم که بانوان هنرمند در عرصه موسیقی بتوانند روی صحنه‌ای مخصوص به خودشان توانمندی‌هایشان را نشان بدهند چون در آن ایام درست مثل امروز فرصت زیادی برای حضور بانوان در کنسرت‌های مختلط وجود نداشت. امروز هم بسیاری از سرپرستان حتی حاضر نیستند خطر کنند و نوازنده زنی را در ترکیب گروهشان قرار بدهند. در آن ایام من گمان می‌کردم فعالیت در عرصه موسیقی ویژه بانوان راحت‌تر است، کسی که در این عرصه فعالیت می‌کند با محدودیت‌های کمتری روبه‌رو است و محیط کاریمان امن‌تر است اما وقتی به این عرصه وارد شدم برخلاف باورهای قبلی‌ام متوجه شدم همه‌چیز در این بخش سخت‌تر است و محدودیت‌ها بسیار بیشتر.
با توجه به اینکه شما در عرصه موسیقی کلاسیک آموزش دیده‌اید، چه چیزی باعث شد که گروه ستاره قطبی را در عرصه موسیقی پاپ تشکیل بدهید و در طول سال‌های گذشته در همین ژانر فعالیت کنید؟
من در طول سال‌های فعالیتم این فرصت را داشته‌ام که از طریق نوازندگی پیانو در گروه‌ها و ارکسترهای مختلفی حضور داشته باشم و از طریق نوازندگی ساز هارپ با چند گروه درزمینه موسیقی ایرانی همکاری کنم. از ۱۰ سالگی نوازندگی پیانو کلاسیک را آغاز کردم و در هنرستان موسیقی آن‌هم درزمینه موسیقی کلاسیک تحصیل کردم. در دوران دانشگاه هم شاگرد استادانی ازجمله بانو دلبر حکیم‌آوا بودم.
با وجود این تجربه‌ها همیشه دوست داشتم در دل‌وجان مخاطبانم نفوذ کنم. موسیقی پاپ موسیقی عموم جامعه است و با آن می‌شود به درون مردم نفوذ کرد. از سوی دیگر من هم جوانی بودم که موسیقی پاپ به‌عنوان بخشی از علاقه‌مندی‌هایش در ذهن و جانش وجود داشت. به گمان خودم ما با گروه ستاره قطبی تا امروز در این مسیر موفق بوده‌ایم و از این به بعد هم تلاش می‌کنیم روزبه‌روز موفق‌تر شویم و بتوانیم خودمان را به استانداردهای جهانی برسانیم. همان‌طور که شما هم در جریان هستید در طول هفته‌های گذشته ماجرای تحریم کردن یا تحریم نکردن جشنواره از سوی هنرمندان در عرصه‌های مختلف و البته در عرصه موسیقی به راه افتاد. در این شرایط جشنواره
امسال یا به شکل برنامه‌ریزی‌شده یا به شکلی کاملاً تصادفی محلی شد برای خودنمایی بانوان و البته کودکان و نوجوانان. نگاه شما به این اتفاق چگونه است؟
درخواست حضور در جشنواره و تکمیل کردن فرم‌های اداری و تکمیل این روند از هفت ماه پیش آغاز شد. بعد از داوری و ارزشیابی هم گروه‌ها و هنرمندان مختلف برای حضور در جشنواره انتخاب شدند و جدول اجراهای مختلف از حدود ۴ ماه قبل تکمیل شد. من هم در جریان موج تحریم جشنواره قرار گرفتم اما تعیین تکلیف گروه‌ها و هنرمندان متقاضی شرکت در جشنواره از چند ماه قبل انجام شده بود.
از سوی دیگر ما به‌عنوان زنان اهل موسیقی از سال‌ها قبل در تلاش بودیم که بخش بانوان بتواند حضور پررنگی در جشنواره موسیقی فجر داشته باشد. در این میان، تحریم کردن جشنواره به معنای کنار کشیدن آن‌هم از سوی بانوانی که در طول سال‌های گذشته با محدودیت‌های زیادی روبه‌رو بوده‌اند و بسیاری ایستاده‌اند که جلوی کار آنها را بگیرند، دقیقاً به معنای همراهی با مخالفان موسیقی بانوان است.
شخصاً آدمی هستم که کار کردن را مساوی با زنده بودن می‌دانم. بنابراین همه تلاش خودم را می‌کنم که عرصه فعالیت برای موسیقی بانوان را باز کنم. من فکر می‌کنم بودن، زندگی کردن و کار کردن مأموریت ما انسان‌هاست. ما هم در گروه ستاره قطبی اگر توانمان تنها نشاندن لبخند روی لب یک نفر باشد، باید آن را انجام دهیم و برای تحققش تلاش کنیم.
در پایان اگر موافقید درباره رپرتوار اجرایی گروه ستاره قطبی در جشنواره برایمان بگویید...
درست این است که من قطعاتی را که قرار است روی صحنه ببریم برای شما نام ببرم، اما متأسفانه درزمینه موسیقی بانوان به‌قدری محدودیت وجود دارد که ترجیح می‌دهم بانوان تا قبل از آمدن به سالن کنسرت در جریان قطعاتی که بناست برایشان اجرا کنیم، قرار نگیرند و در محل با رپرتوار مواجه شوند. البته ما برای همه قطعاتی که قرار است روی صحنه ببریم از قبل مجوز گرفته‌ایم اما با توجه به اینکه باید از هر مسئله حساسیت‌زا دوری کنیم، نمی‌توانم نام قطعات را قبل از اجرای کنسرت بیاورم. جالب است بدانید که برنامه کامل اجرای ما در جشنواره موسیقی فجر در کتابچه جشنواره هم نیامده است و من دلیل آن را نمی‌دانم. من همیشه گفته‌ام که دوست دارم پرچم بانوان ایرانی را بالا نگه دارم. ما در گروه ستاره قطبی تلاش می‌کنیم صدایمان را در نقاط مختلف ایران به گوش بانوان برسانیم. در این مسیر هم دست از تلاش بر نمی‌داریم.
علی نامجو
∎
نظر شما