ساعت 15و45 دقیقه یكشنبه 20 بهمن 98، ورودی پایگاه فضایی امام خمینی(ره) در كویر سمنان. گوشی، دوربین، فلش و هر نوع وسیله الكتریكی را پیش از ورود به پایگاه پرتاب تحویل می‌دهیم. وارد منطقه‌ای نظامی می‌شویم كه تا پیش از این جز نظامیان مجاز، مهندسان و تکنسین‌های برنامه فضایی و بازدیدكنندگان خاص، امكان بازدید از آن برای خبرنگاران به طور عادی میسر نبوده است.
قرار است برای اولین بار گروهی متشكل از ده‌ها خبرنگار به‌همراه جمعی از دانشجویان منتخب دانشگاه علم و صنعت ایران در كنار جمعی از فعالان و مدیران برنامه فضایی ایران در وزارت دفاع، سپاه پاسداران و سازمان فضایی ایران نظاره‌گر یكی از مهم‌ترین پرتاب‌های فضایی سال‌های اخیر باشند. تصورم این است كه با عبور از فنس، پشت همین تپه‌هایی كه از پنجره اتوبوس می‌بینم، سكوی پرتاب را خواهم دید. اما با ورود به پایگاه، متوجه می‌شوم راننده اتوبوس تازه قرار است در جاده‌ای طولانی كیلومترها براند!
پس از حدود نیم ساعت به محوطه‌ای بزرگ در كویر سمنان می‌رسیم كه علاوه بر محوطه اتاق كنترل پرتاب و مجموعه‌ای از تأسیسات ساختمانی در جهت مغرب، دست‌كم دو سكوی پرتاب در شرق جاده دیده می‌شود. كسی نیست كه توضیح خاصی درباره پایگاه بدهد و به نظر می‌رسد بهتر است روی مشاهدات خودم و مهارت جهت یابی‌ام برای گزارش حساب كنم. پایگاه فضایی امام خمینی(ره) از آنچه فكر می‌كردم عظیم‌تر است و به نظر می‌رسد زمان زیادی تا پرتاب ماهواره ظفر - 1 با ماهواره‌بر سیمرغ باقی نمانده است.
ساعت 16و25 دقیقه را نشان می‌دهد و حالا اعضای گروه بازدیدكنندگان مقابل دروازه سایت شهید نورانی در پایگاه فضایی از اتوبوس پیاده می‌شوند. داخل پایگاه، جایی كه به‌نظر می‌رسد دیدگاه مشرف به سكوی پرتاب باشد چادری برپا شده با صندلی‌هایی كه قاعدتا قرار است بازدیدكنندگان از آنجا پرتاب را ببینند. از چند نفر از مسؤولان محوطه درباره فاصله‌مان تا سكو پرسیدم، جواب دقیقی دریافت نكردم. تخمین خودم عددی حدود 1400 تا 1600 متر فاصله دیدگاه تا سكو است.
دیدگاه در جهت شمال شرقی سكو تعبیه شده و دید نسبتا مناسبی به سكو دارد. برج سرویس را وسط سكو می‌بینم؛ همان سازه چند طبقه بلندی كه ماهواره‌بر را در دل خود دارد و تمام كارهای مربوط به آماده‌سازی ماهواره و ماهواره‌بر داخل آن در حال انجام است. وقتی ماهواره‌بر را نمی‌بینم، یعنی هنوز برج سرویس كنار نرفته و ماهواره‌بر خارج نشده است. هنوز كسی اعلام نكرده پرتاب دقیقا چه زمانی است، اما با توجه به شواهد قطعا بیش از یك ساعت تا پرتاب فاصله داریم.
در محوطه سایت دو ورودی پناهگاه زیرزمینی با در ورودی باریك به پهنای كمتر از یك متر را می‌بینم. پیداست در صورت بروز خطر در هر ثانیه بیشتر از یك نفر نمی‌تواند واردش شود. با خودم می‌گویم فاصله ما تا سكو زیاد است و قاعدتا همه چیز محاسبه شده و بعید است خطری ما را تهدید كند.
نیایش پروردگار و آرزوی موفقیت برای متخصصان
همراه دیگر خبرنگاران و بازدیدكنندگان روی یك صندلی در ردیف دوم زیر چادر تعبیه‌شده می‌نشینم. سقف چادر كوتاه است و واضح است اگر در ردیف سوم به بعد بنشینم، تقریبا چیزی از ادامه پرتاب در آسمان نخواهم دید. سه چهار نمایشگر نسبتا كوچك ال‌سی‌دی در مقابل صندلی‌های زیر چادر جایگاه به میله افقی سایه‌بان نصب شده تا بازدیدكنندگان بتوانند به صورت زنده فضای اتاق كنترل و واكنش‌های مهندسان و متخصصان كنترل‌كننده پرتاب را ببینند.
حوالی ساعت 16و40 دقیقه مراسم در جایگاه با قرائت كلام‌ا... مجید و پخش سرود ملی جمهوری‌اسلامی ایران آغاز می‌شود. در ادامه برنامه‌ها با مداحی ذاكران اهل بیت و سردادن شعارهای انقلابی با گرامیداشت یاد شهدای دوران جنگ تحمیلی، شهدای مدافع حرم به‌ویژه سردار سرافراز شهید سپهبد قاسم سلیمانی ادامه می‌یابد. باد نسبتا سردی می‌وزد و پرچم‌های ایران نصب شده در مقابل جایگاه به زیبایی در اهتزازند. حوالی ساعت 17و15دقیقه یكی از مجریان برنامه اعلام می‌كند: «به دلیل بروز مشكل فنی در ماهواره، پرتاب آن از ساعت 17و30دقیقه به 19 و30 دقیقه تا 20:00 موكول شده است.» حالا دست‌كم می‌دانیم چقدر باید منتظر تماشای لحظه باشكوه پرتاب بمانیم.
مراسم بازدید پرتاب با قرائت دعای توسل ادامه می‌یابد. در كنار من، عزیزانی با لباس خدمات نشسته‌اند و خالصانه اشك می‌ریزند. معلوم است از كارگران زحمتكش محوطه پایگاه هستند و آنها هم منتظرند نتایج كار در این پایگاه را ببینند. روبه رویم نیز چند نفر از نیروهای نظامی كه معلوم است از حافظان امنیت پایگاه هستند نشسته‌اند و زیر لب دعای توسل می‌خوانند. سطح استرس بالاست و همه از ته‌دل برای موفقیت جوانان متخصص فضایی مشغول نیایش هستند. با غروب آفتاب و تاریك شدن هوا زمان اذان مغرب فرا می‌رسد. حوالی ساعت 18 با اعلام گوینده جایگاه، حاضران مهیای اقامه نماز جماعت در محوطه باز پشت چادر بازدید می‌شوند.
حالا نورافكن‌های سفید و زرد سكوی پرتاب روشن شده و منظره خوشرنگ و لعابی ایجاد شده است. بسیار شبیه تصاویر سكوهای پرتاب معروف جهان در شب. ساعت 18و23 دقیقه برج سرویس شروع به كناررفتن می‌كند و ساعت 18و25 دقیقه بلندگوی جایگاه بیرون آمدن ماهواره‌بر سیمرغ را اعلام می‌كند. دوربین دوچشمی یكی از نظامیان حاضر در محوطه را قرض می‌گیرم تا سیمرغ را روی سكو بهتر ببینم. از پشت دوربین جزئیات سكو و ماهواره‌بر به زیبایی هویداست. چند خودروی آتش‌نشان نیز در اطراف سكو موضع گرفته‌اند و چراغ‌های گردان قرمزرنگ‌شان جلب توجه می‌كند.
از حوالی ساعت 18و30 دقیقه نوبت به اعضای گروه سرود شهید ورامینی می‌رسد تا در مقابل جایگاه بازدیدكنندگان مشغول خواندن سرودهای حماسی و انقلابی شوند. همه چیز خبر از قریب‌الوقوع‌بودن پرتاب می‌دهد. در گوشه‌ای از جایگاه، دكتر حمید فاضلی، رئیس پیشین سازمان فضایی ایران را می‌بینم. از او پرسیدم چقدر احتمال برای موفقیت در این پرتاب وجود دارد؟ در حالی كه در اضطراب سرنوشت پرتاب است در پاسخ می‌گوید: «در پرتاب‌های قبلی تجارب خوبی به دست آمده است. قطعا پیش‌بینی‌های لازم انجام شده و امیدواریم این بار مأموریت با حداكثر موفقیت انجام شود.»
برخی توضیحات فنی درباره پرتاب
حوالی ساعت 18و50 دقیقه سخنگوی جایگاه به میان حضار می‌آید، میكروفن را به دست می‌گیرد و اعلام می‌كند تا دقایقی دیگر پرتاب انجام خواهد شد. وی در ادامه می‌گوید: «18 فرآیند در طول پرتاب انجام می‌شود. نیم‌ساعت طول می‌كشد تا برج سرویس به‌طور كامل كنار برود. پایگاه پرتاب شامل سه مركز است. بخش اول مركز فرماندهی و كنترل است كه طراحی و كیفیتی در حد مركز كنترل پرتاب‌های فضایی اروپا دارد با نمادهایی از فرهنگ اسلامی.»
به گفته این سخنگو كه نامش اعلام نشد: «این مركز با مراكزی در ده كیلومتری موقعیت فعلی در سمنان و همین‌طوری با مراكزی در چابهار و شهداد در كرمان در ارتباط است. ماهواره ظفر - 1 نیز پس از پرتاب با مراكزی در چرمشهر، ماهدشت، خوزستان و تهران در ارتباط خواهد بود. به‌طور كلی مركز فرماندهی با شش استان در ارتباط است.»
وی در ادامه می‌افزاید: «بخش دوم مركز فنی بوده كه سوله‌ای است و در آنجا ماهواره‌بر به صورت تكه‌تكه در آن وارد شده و آزمون‌های پیش از پرتاب در آنجا انجام می‌شود. زیرا ممكن است اجزای ماهواره و ماهواره‌بر در حین حمل‌ونقل دچار اشكال شده باشد. در اینجا تست‌های مكانیكی مانند تست فشار ضعیف انجام می‌شود تا متخصصان مطمئن شوند نشتی ندارد. تست دیگر روی كپسول‌های فشار بالا انجام می‌شود كه حدود 300 بار فشار دارد. در حین پرواز مخازن فشارگذاری می‌شود و در اینجا همه تست‌ها انجام می‌شود.»
در همین حین كه سخنگو مشغول ارائه توضیحات فنی بود از بلندگوی دیگری در محوطه اعلام می‌شود كه تا چند دقیقه دیگر پرتاب انجام خواهد شد! همین اعلام كافی بود كه همه حضار هیجان‌زده صندلی‌ها را ترك كنند و به سوی محوطه حصاركشی شده در مقابل چادر تعبیه شده بدوند. سخنگوی جایگاه كه ارائه اطلاعات فنی‌اش ناتمام مانده بود در ادامه به حضاری كه حالا از چادر خارج شده‌اند اعلام می‌كند: «در صورت بروز هر سانحه‌ای، امكان استفاده از پناهگاه مهیاست. همچنین تأكید شد حضار از محوطه تعیین شده جلوتر نروند و پس از ثانیه‌هایی از پرتاب به چادر جایگاه برگردند تا ادامه مراحل را از نمایشگرهای ال‌سی‌دی تماشا كنند و لحظه به لحظه در جریان داده‌های تله‌متری قرار بگیرند.»
وی یادآور می‌شود: «موتور مرحله اول ماهواره‌بر 102 ثانیه و موتور كنترلی 106 ثانیه بعد فعال می‌شود. سپس مرحله جدایش پرتابگر مرحله اول از مرحله دوم انجام می‌شود و 385 ثانیه طول می‌كشد تا ماهواره در مدار قرار بگیرد.»
ساعت 19و 5 دقیقه امیر حاتمی، وزیر دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح و محمدجواد آذری جهرمی، وزیر ارتباطات همراه با تنی چند از سرداران سپاه پاسداران انقلاب اسلامی وارد جایگاه می‌شوند. از قضا همان‌جایی می‌آیند كه ایستاده‌ام، در فاصله یك متری من. یكی از حاضران ندا می‌دهد: «نثار روح شهدای كربلا، ابوالفضل عباس(ع) و سردار قاسم سلیمانی صلوات.» و جمعیت صلوات می‌فرستند. لحظه به لحظه كه به پرتاب نزدیك می‌شویم، حضار با تناوب كوتاه‌تری پشت هم صلوات می‌فرستند، یاحسین می‌گویند و از ته دل دعا می‌خوانند. فضای عجیبی است؛ بیم و امید در دل همه موج می‌زند. هر كسی در حال و هوایی است. من در این فكرم كه در لحظات اول حجم صدای حاصل از غرش ماهواره‌بر چه اندازه خواهد بود. آسمان را نگاه می‌كنم؛ رو به جنوب ایستاده‌ایم و ستارههای فروزان صورت فلكی جبار پیش چشمانم است. حدس می‌زنم سیمرغ از مقابل ستارههای جبار فرق آسمان را بشكافد و وای كه چه عكس نجومی بی‌نظیری می‌شد اگر دوربین داشتم و می‌توانستم این نما را عكاسی كنم!
ساعت 19و12 دقیقه است و حالا سكوت حاكم شده است. در تاریكی شب یكی از سرداران پرافتخار سپاه كه كنارم ایستاده بود، خالصانه بانگ نذر هزار صلوات برای موفقیت جوانان كشور در این مأموریت سر می‌دهد. جمعیت حاضر همراه هر دو وزیر با سر دادن صلوات همراهی‌اش می‌كنند. از پشت سر صدای ملخ‌های پهپاد تصویربردار را می‌شنوم كه بالای سرمان قرار گرفته است. جابه‌جایی چراغ‌های چشمك‌زنش نشان می‌داد جلوتر می‌رود برای ثبت كادر بهتری از پرتاب.
و اینك پرتاب...
لحظاتی بعد در ساعت 19و15 دقیقه از بلندگوی جایگاه، شمارش معكوس آغاز می‌شود: 10، 9، 8، 7، 6، 5، 4، 3، 2، 1... پرتاب نمی‌شود چرا؟! گوینده بلندگو ادامه می‌دهد 1، 2، 3، 4... (با وجود دل‌نگرانی كسی از جایش تكان نمی‌خورد!) 7، 8، 9، 10، 11، 12 و بالاخره دود سفید از بخش زیرین پرتابگر آشكار می‌شود، شعله‌های آتش، سكوی پرتاب را در بر می‌گیرد و ماهواره‌بر 26 متری سیمرغ با جرم 77 تن با وزانت و شكوه هر چه تمام از سكو بر می‌خیزد تا سفر 495 ثانیه‌ای خود را آغاز كند. هنوز صدای زیادی از ماهواره‌بر به گوش نمی‌رسد. پنج ثانیه پس از پرتاب غرش موتورهای مرحله اول ماهواره‌بر، وسعت دشت عظیمی كه شاهدش هستیم را در بر می‌گیرد. آتش زردرنگ ماهواره‌بر تمام دشت را روشن كرده، بالا می‌رود و ثانیه به ثانیه بر سرعتش افزوده می‌شود. جمعیت بهت‌زده از شكوه پرتاب، حالا نوای ا... اكبر سر می‌دهند. با چشمانی گردشده و دهانی باز بالارفتن ماهواره را تماشا می‌كنم. یك آن به خودم می‌آیم و می‌بینم پاهایم از فرط هیجان می‌لرزد.
این اولین بار نبود كه پرتاب موشكی را می‌دیدم. در دوران خدمت سربازی دیده‌بان ارتش بودم و بارها صدای مهیب شلیك توپ و موشك كاتیوشا را كه غرشی همچون صاعقه در فاصله چند ده متری دارند تجربه كرده‌ام. اما صدای فراگیر ماهواره‌بر سیمرغ در آن دشت عظیم ابهت دیگری داشت؛ حال و هوایش آن طور كه انتظار می‌كشیدم بود. سیمرغ بالا رفت و از كنار ستاره سرخ‌فام ابط‌الجوزا در صورت فلكی جبار گذشت و كم‌كم در سیاهی آسمان ناپدید شد. سخنگوی جایگاه كه پیش از پرتاب اطلاعات فنی خوبی ارائه می‌كرد، اعلام كرد برگردید به چادر تا ادامه ماموریت را دنبال كنیم. این بار همه دویدند به سوی چادرها!
اعلام لحظه به لحظه سرعت و ارتفاع ماهواره‌بر
با چشمانی دوخته به نمایشگرها، در شرایطی كه همه زیر لب دعا می‌خوانند، مراحل اولیه پرتاب با موفقیت انجام شده بود و تا موفقیت 100درصد این ماموریت فاصله‌ای نداشتیم. لحظه‌ای كه اعلام شد مرحله اول ماهواره‌بر با موفقیت جدا شده و حالا ادامه مسیر با مرحله دوم ماهواره‌بر است، حضار شادمانانه پشت سر هم فریاد ا... اكبر سر دادند. سخنگوی جایگاه هر ده ثانیه یك بار ارتفاع و سرعت ماهواره‌بر را اعلام می‌كرد: ارتفاع 472كیلومتر، سرعت 4300متر بر ثانیه... لحظه‌ای كه اعلام می‌شود ماهواره از ارتفاع 500 كیلومتری فراتر رفته است، همه مهیای جشن‌گرفتن شدند. من در كنار سیروس برزو این لحظات را دنبال می‌كردم؛ روزنامه‌نگار باسابقه حوزه فضا كه سال‌ها روایتگر ماموریت‌های فضایی روسیه (شوروی سابق) و ایالات متحده و دیگر كشورهای جهان برای مخاطبان فارسی‌زبان بود، اینجا از شدت هیجان بی‌اختیار اشك شوق می‌ریخت. دكتر فاضلی، رئیس پیشین سازمان فضایی او را در آغوش می‌گیرد تا مگر آرام شود.
لحظات به سرعت می‌گذرند و حالا ماهواره‌بر به سرعت بیشتر از 5000 متر بر ثانیه رسیده و اینجا اوج داستان است. اگر ماهواره بتواند به سرعت 7500 متر بر ساعت برسد، با احتمال بالایی تزریق در مدار با موفقیت انجام می‌شود، ولی هنوز تا رسیدن به این سرعت فاصله داریم. دكتر فاضلی می‌گوید هنوز برای افزایش سرعت فرصت داریم و می‌توان امیدوار بود.
اما حوالی ساعت 19و25 دقیقه ناگهان سخنگوی جایگاه اعلام می‌كند ارتباط تله‌متری با ماهواره قطع شده است! همه بهت زده به نمایشگرها نگاه می‌كنند. اعلام می‌شود حالا باید منتظر باشیم تا دیگر ایستگاه‌ها در قشم یا چرمشهر بتوانند با ماهواره ارتباط برقرار كنند. دكتر فاضلی هنوز امیدوار است. اما شواهد نشان می‌دهد نمی‌دانیم اكنون ماهواره در چه موقعیتی است. گمانه‌زنی‌های مختلفی با بیم و امید ارائه می‌شود. كم‌كم در سكوت، چادر خلوت می‌شود. به سوی چادر جانبی كه وزرای دفاع و ارتباطات در آن مستقر هستند می‌روم تا اطلاعات بیشتری بگیرم، اما دیدم بیشتر حضار سوار خودرو شده‌اند و ستون خودرویی برای خروج از پایگاه پشت در به صف شده است. ظاهرا ما فقط در لحظات آخر موفق نشدیم گل پیروزی را بزنیم.
سرانجام ظفر به روایت گروه فضایی وزارت دفاع
در سكوی پرتاب، جز از دست رفتن ارتباط تله‌متری، توصیف و علت دقیقی برای سرنوشت ماهواره ظفر ارائه نشد. اما حوالی ساعت 20، سخنگوی گروه فضایی وزارت دفاع در پایگاه اطلاع‌رسانی این وزارتخانه اعلام كرد: «امشب ساعت ۱۹ و ۱۵ دقیقه پس از پرتاب ماهواره بر سیمرغ، فرآیند مرحله اول پرتاب به صورت كامل انجام شد و استارت پرواز موتورهای مرحله دوم نیز با موفقیت انجام شد و توانست حدود ۹۰ درصد مسیر را در حدود 9 دقیقه پرواز طی كند و برای اولین باربه ارتفاع بالای 540كیلومتر و سرعت حدود6500 متر بر ثانیه رسید؛ در حقیقت برای پرتاب كامل 490 ثانیه زمان لازم بود كه 457 ثانیه آن انجام شد.»
مهندس سیداحمد حسینی با اشاره به این كه فرآیند آماده‌سازی ماهواره‌بر سیمرغ حدود20 روز در پایگاه فضایی حضرت امام خمینی(ره) به طول انجامید، افزود: «ماهواره بر سیمرغ ماهواره ظفر را با موفقیت به فضا پرتاب كرد. اما ماهواره‌بر به سرعتِ مورد نیاز جهت تزریق ماهواره در مدار مورد نظر نرسید و بهینه سازی‌های لازم جهت پرتاب آتی انجام خواهد شد.» وی افزود: «در مأموریت پرتاب ماهواره ظفر توسط ماهواره بر سیمرغ كلیه فرآیند‌های پرتاب فضایی از قبیل مونتاژ مراحل ماهواره‌بر و ماهواره، تست‌های پیش پرتاب، تزریق سوخت و پیش فشارگذاری، به طور كامل به انجام رسید.
فرآیند پرتاب و استارت موتورهای مرحله 1 ماهواره‌بر و جدایش مراحل و استارت موتور مرحله 2 به درستی انجام شد و در انتهای مسیر، ماهواره‌بر به سرعتِ مورد نیاز جهت تزریق ماهواره در مدار مورد نظر نرسید.» بنا به گفته سخنگوی گروه فضایی وزارت دفاع: «بهینه‌سازی‌ها روی پایگاه فضایی و مراحل پرتاب ماهواره و تغییراتی روی موتور و سیستم كنترل انجام شده بود كه این تغییرات، در پرتاب پاسخ مثبت داد. اهداف تحقیقاتی مد نظر از این پرتاب محقق شده است و داده‌های تله متری از فرآیند پرتاب به طور كامل احصا گشته كه با تحلیل این داده‌ها و تطبیق عملكرد زیرسیستم‌ها با طراحی انجام شده، بهینه‌سازی‌های لازم برای پرتاب آتی انجام خواهد شد.
مهندس حسینی درباره ماهیت تحقیقاتی‌بودن این پرتاب بیان كرد: «همان طور كه قبلا اعلام شده بود این پرتاب ماهیتی كاملا تحقیقاتی دارد و انتظار ما هم مطابق اهدافی كه طرح ریزی شده بود محقق شده است و در این فضای تحقیقاتی به دنبال داده‌برداری و اصلاح فرآیند طراحی هستیم كه این امر با موفقیت انجام شده و امیدواریم در ماموریت‌های آینده بتوانیم به تعداد و تكرار مورد نیاز ماهواره را نیز در مدار صحیح قرار دهیم.» وی درباره سیگنال‌دهی ماهواره در مدار گفت: «ماهواره بخشی از مسیر را برای رسیدن در مدار طی كرد و در واقع به ارتفاع مورد نظر رسید اما ماهواره در دقایق پایانی به سرعت مورد نظر نرسید. اما ایستگاه‌های زمینی توانستند از ماهواره سیگنال دریافت كنند.»
*دبیر گروه دانش روزنامه جام جم
نظر شما