چند روزی از پخش برنامه تلویزیونی درباره وجود آفلاتوکسین در شیر گذشته، اما همچنان دغدغههایی در اینباره وجود دارد. به هر حال، تصور میکنم پخش اینگونه گزارشها چه در راستای تبلیغ و چه برای تکذیب، باید با پایبندی به اهداف متعالی انساندوستانه و بدون چشمداشت سیاسی یا تجاری و فقط در راستای ارتقای سلامت جامعه انجام شود،
قاعدتا توقع داریم کسی که درباره موضوعی تخصصی شروع به نشر اطلاعات میکند، شواهد علمی محکم و قابل اعتمادی مبنی بر کیفیت و کمیت آلودگی شیرهای بازار کشور نسبت به سم آفلاتوکسین در دست داشته و از تخصص و دانش عمیق در حوزه گردآوری و تحلیل اطلاعات برخوردار باشد. ضمن اینکه به فرض برخورداری از شواهد مکفی دال بر نبود نظارت بر صنایع شیر کشور که بسیار بعید به نظر میرسد، همه صنعتگران اخلاق حرفهای را بهطور یکجا زیر پا گذاشته یا برعکس همه شبیه هم اخلاقی و علمی رفتار کرده باشند! باید موضوع در درجه نخست از طریق اتمامحجت و دادن هشدارهای لازم به مقامهای مسئول و پاسخگو در وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، سازمان دامپزشکی کشور، وزارت جهاد کشاورزی، سازمان حفاظت محیطزیست و سایر نهادهای نظارتی انجام شود.
اشاعه اینگونه اطلاعات، به جز ایجاد رعب و وحشت، حس ناامنی نسبت به سادهترین و معمولترین ماده غذایی برای کودکان تا سالمندان، واردن کردن ضربه به بدنه صنایع تولیدکننده شیر و لبنیات و ایجاد شهرت کاذب برای مصاحبهکننده با ذکر تخصص دروغین فوقدکترای سمشناسی!!! نتیجهای در بر نخواهد داشت. مردم ما به اندازه کافی در فضای مجازی در معرض اطلاعات کارشناسینشده و سطحی درباره سموم و آلایندهها یا توصیههای بیپایه و اساس هستند. من واقعا بهعنوان یک متخصص حوزه سمشناسی با فعالیت آکادمیک و اجرایی در زمینه ارزیابی ریسک محصولات حوزه سلامت توقع دارم، آنچه از صدا و سیما میشنویم در درجه نخست مبتنی بر شواهد درست و دقیق علمی باشد. هرچند در این سالها بارها و بارها شاهد تبلیغات بیپایه و اساس درباره محصولات حوزه سلامت یا اشاعه گزارشهای بیپایه و اساس درباره نبود اعتماد به محصولات ازسوی رسانه ملی بودیم و متاسفانه هیچیک از این دو بخش صادقانه و به دور از منافع مالی برای اشاعهدهنده اخبار نبوده است و این موضوع افراد متخصص، آگاه و درستکار را رفتهرفته چه بهعنوان مخاطب عمومی و چه بهعنوان همکار و مصاحبهشونده از رسانه ملی دورتر و عرصه را برای افراد حقهباز و سودجو بازتر کرده است.
آفلاتوکسین سمی است با منشا طبیعی که بیشتر بهدلیل فعالیت دوسویه و گوناگون از قارچها در مکانهای نگهداری محصولات کشاورزی بهدلیل شرایط نامساعد(دما و رطوبت زیاد و غیرمجاز) تولید و باعث آلودگی و غیرقابل مصرف شدن این محصولات میشود. تغذیه انسان و دام از این مواد غذایی آلوده باعث ترشح آفلاتوکسین در شیر شده و بهدنبال آن میتواند حتی شیرمادر یا شیرهای خوراکی و لبنیات حاصل از آنها را آلوده کند. نکته اینجاست که تاثیر و پیامد مصرف مواد غذایی آلوده به آفلاتوکسین، بلندمدت است و معمولا سمیت آنی و مواردی از بستری شدن و اختلالات کلینیکی مستلزم درمان را بههمراه ندارد، اما بهعنوان یک ماده سرطانزای قطعی میتواند باعث افزایش ریسک ابتلا به سرطان کبد و دیگر سرطانها شود. همچنین میزان استعداد ابتلای افراد گوناگون در سطح جامعه درباره ابتلا به این نوع سرطان فقط متاثر از میزان رویارویی با سم نیست، بلکه فاکتورهای فردی و محیطی بیشمار دیگری هم در این زمینه نقش دارند.
مشکل آلودگی لبنیات و سایر محصولات غذایی به آفلاتوکسین ( برنج، گندم، ذرت، غلات و حبوبات و...) معضلی است جهانی که میتواند سالانه باعث غیرقابل مصرف و هدر رفتن بیش از یک چهارم جیره غذایی مردم شود. متاسفانه بهدلیل شرایط آلوده امکان رساندن این سم در محصولات غذایی به عدد صفرمطلق تقریبا غیرممکن است اما برای میزان مجازش در انواع محصولات غذایی محدوده ایمن یا مجاز تعریف شده و بر مبنای همین اندازه مجاز است که در صورت تطابق نداشتن محصولات غذایی با حد مجاز، اجازه توزیع و مصرف آن در سطح جامعه نباید صادر شود و مواد غذایی آلوده باید معدوم شوند؛ اما ادعای ایمن بودن محصولات غذایی به این سم و دیگر سموم خطرناک مستلزم پایشهای مستمر و بچبهبچ محصولات و دسترسی به سیستمهای نظارتی جدی است و فقط به اتکای یک گزارش مقطعی نمیتوان درباره ایمن بودن محصولات، قضاوتی صادقانه داشت.
و اما در پایان پیشنهادهایی نیز برای مسئولان دارم:
حمایت از مراکز و آزمایشگاههایی که بتوانند درباره ارزیابی ریسک محصولات غذایی دغدغهمند و مسئولیتپذیر و داوطلب باشند.
استفاده از مدیران تصمیمگیرنده و کارشناسانی که بدون تعارض منافع فقط دغدغهمند سلامت مردم باشند.
توسعه شبکههای پایش و نظارت بر ایمنی محصولات با تکیه بر دانش روز جهان و استفاده بهتر از دانشآموختگان و متخصصان حوزههای مرتبط.
تعریف ارزشهای آکادمیک برمبنای خدمت به سلامت جامعه نه انتشار و اکتفا به مقاله!
توسعه و حمایت از راهاندازی برنامههای آموزشی عامالمنفعه ازسوی متخصصان برای سطوح گوناگون جامعه
ارزیابی صلاحیت افراد پیش از دعوت از ایشان بهعنوان متخصص برای حضور در شبکههای اجتماعی و اجتناب از تبدیل دغدغهها سلامت مواد غذایی به نمایش سیاسی!
سپیده اربابی بیدگلی ـ داروساز و متخصص سمشناسی
نظر شما