چندی پیش شاهد رفتار غیرحرفه‌ای رسانه ملی در انتشار موضوع مهم و استراتژیک جامعه (وجود آفلاتوکسین در شیر) بودیم که متاسفانه به نگرانی مردم دامن زد و منجر به کاهش شدید فروش لبنیات در پس زدن شیر از سوی مردم شد.

 مردمی که سرانه مصرف اندکی در مصرف لبنیات دارند و حالا با خبری که یکی از برنامه‌های سیما منتشر کرد، سرانه مصرف افت بیشتری پیدا کرد. خبر به قدری ساده و به راحتی عنوان شد که حتی مورد پرسش مجری برنامه هم قرار نگرفت و به راحتی این حرف را پذیرفتند و به جو روانی بیشتر آن هم دامن زده شد.
 این رفتار به قدری غیرحرفه‌ای بود که برخی فکر می‌کنند این اتفاق برای انحراف اذهان عمومی برنامه‌ریزی شده بود وگرنه مگر می‌شود یک رسانه پرمخاطب به این آسانی و بی‌پایه دست بگذارد روی محصول استراتژیک مصرفی مردم به‌ویژه کودکان و سالمندان؟
به هرحال رسانه رسالت خاصی دارد که باید براساس آن حرکت کند و بدون منبع و مرجع مشخص دست به انتشار مطالب کذب نکند. این توقع زیادی از یک رسانه آن هم رسانه ملی و پرمخاطب کشور یعنی سازمان صدا و سیما نیست. البته این نخستین باری نبود که چنین اخباری در برنامه‌های صدا و سیما پخش می‌شود و به نگرانی مردم دامن می‌زند. اخباری که جز اطلاعات اشتباه هیچ نیست.
نکته بعدی اینکه کارشناسان صدا و سیما باید به موضوع مورد بحث مشرف و نگاه کلان به آن داشته باشند و بدانند که درباره چه موضوعی باید بحث بشود یا نشود. در واقع همانطور که باید به حجاب و موسیقی و ترانه و موارد مشابه اشراف کامل و حساسیت داشته باشند؛ به این موضوعات که امنیت روانی جامعه را به خطر می‌اندازد هم باید حساس باشند تا هر حرفی به راحتی در آنتن زنده برنامه تلویزیونی مطرح نشود.
 این در حالی است که کشور در شرایط جنگ اقتصادی به سر می‌برد و بزرگ‌ترین حربه اقتصاد این است که در این شرایط صنعت نیمه‌جان کشور را هم از بین ببریم. گویی صدا و سیما حاشیه امنی برای خود ایجاد کرده است که بی‌هیچ بازخواست و پاسخگویی به اقدامات غیرحرفه‌ای خود ادامه می‌دهد و هستند کسانی که گاف‌های عجیب و غریب مجریان را پوشش دهند و نگران اعتماد از دست رفته مردم هم نیستند.

یک پرسش اساسی
رئیس انجمن جامعه‌شناسی ایران در واکنش به این موضوعات اظهار کرد: اگر فردی در جایگاه کارشناس و متخصص درباره مواد غذایی مصرفی مردم خبر ناسالم بودن یک محصول را بدهد، طبیعی است که نوعی نگرانی و هراس در جامعه ایجاد می‌کند که ممکن است تبعات بسیاری را به‌همراه داشته باشد.
سیدحسین سراج‌زاده به صمت گفت: اصلی‌ترین تبعات این خبرها، مصرف‌نکردن محصول مورد نظر و ضرر و زیانی است که صنعت و اقتصاد متحمل می‌شود یا اینکه برخی از مردم نیز با نگرانی مصرف می‌کنند.
وی تصریح کرد: این کارشناس با قاطعیت در برنامه رسانه ملی این موضوع را مطرح کرد و مجری برنامه هم هیچ پرسش کنجکاوانه و انتقادانه‌ای نسبت به نظرات او مطرح نکرد و بحثی در این باره نشد که آیا موضوعی که شما مطرح می‌کنید تایید شده است؟ این مورد را با چه مستنداتی ارائه می‌کنید؟ اینها مواردی بود که مجری برنامه باید طرح سوال می‌کرد.
سراج‌زاده تاکید کرد: حداقل اینکه باید با مراجع ذی‌ربط دیگر مصاحبه و دیدگاه کارشناسان و صاحبنظران دیگر این حوزه نیز منتشر می‌شد اما بسیار راحت اقدام به پخش چنین خبر مهمی کردند.
دانشیار جامعه‌شناسی دانشگاه خوارزمی با بیان اینکه برخوردی که صدا و سیما و مجموعه برنامه داشتند غیرحرفه‌ای بود، اظهار کرد: نظام رسانه‌ای حرفه‌ای چه صدا و سیما باشد که در جامعه ایران پربیننده‌ترین است و چه روزنامه و دیگر رسانه‌ها باید همه جوانب را در نظر بگیرند و فقط‌یک‌سویه عمل نکنند.
به گفته او، از صدا و سیما انتظار می‌رفت در این موردی که می‌توانست تشویش اذهان عمومی را به دنبال داشته باشد و هراس برای مردم ایجاد کند، حرفه‌ای برخورد کند.
 اقتضای کار حرفه‌ای این بود که دیدگاه‌های دیگر هم چه در همان برنامه و چه در برنامه‌های آتی بررسی می‌شد. دیدیم که افراد صاحب نام در حوزه سم‌شناسی و تغذیه حرف‌های آن کارشناس را بی‌اساس دانستند و تایید نکردند.
رئیس انجمن جامعه‌شناسی ایران با تاکید براینکه صدا و سیما باید این رویه را اصلاح کند، تصریح کرد: هم اعتماد عمومی اصلاح می‌شود و هم نگرانی مردم را کاهش خواهد داد.
 اینکه مشخص شود چنین خبری بی‌اعتبار بوده و فرد کارشناس نیز از وجاهت علمی لازم برخوردار نبوده است باعث بی‌اعتمادی مردم به صدا و سیما می‌شود. هرچند به نظر می‌رسد این سازمان در بسیاری از بخش‌ها مانند اخبار سیاسی اجتماعی خیلی اهمیتی به این موضوع نمی‌دهد.
اما حداقل در این موضوع‌ها که جنبه سیاسی-ایدئولوژیک نداشت، می‌توانست حرفه‌ای‌تر برخورد کند تا بی‌اعتمادی شکل نگیرد.
سراج‌زاده در پایان به نکته مهم و جالبی اشاره می‌کند و می‌گوید: پرسشی که در این میان مطرح بود این است که آیا این اتفاق ناشی از رفتار غیرحرفه‌ای تولیدکنندگان یک برنامه تلویزیونی بوده است یا اینکه هدف بزرگ‌تری را به دنبال داشت و آن هم انحراف اذهان عمومی از مسائل حاد جامعه بود.
من اطلاعی از این موضوع ندارم و نمی‌توانم داوری داشته باشم اما به هر حال از این دو حالت خارج نیست. یا اینکه تهیه‌کنندگان آن برنامه سطح تربیت و مهارتی حرفه‌ای ضعیفی دارند که چنین خبری را نسنجیده وارد افکار عمومی کردند که این ضعف بزرگی برای صدا و سیماست یا اینکه با منظور و هدف بزرگ‌تری بوده است؟ به هرحال هرکدام از این دو باشد اعتماد به صدا و سیما را تا حد بسیاری کاهش داده است

خدشه به اعتماد عمومی
جواد نجم‌الدین کارشناس رسانه و تهیه‌کننده کهنه‌کار تلویزیون نیز در این‌باره گفت: متاسفانه چندی پیش رفتار کارنابلد و غیرتخصصی و دور از حرفه‌ای‌گری را در برنامه تلویزیونی شاهد بودیم که اعتماد عمومی را نیز خدشه‌دار کرده است.
وی در گفت‌وگو با صمت تصریح کرد: از شبکه، مجری برنامه و گروه تهیه‌کننده انتظار نمی‌رود در هر زمینه تخصص داشته باشد چرا که به عنوان نمونه در همان برنامه موضوعات مختلفی اعم از اقتصادی، اجتماعی، پزشکی و... مطرح می‌شود، اما انتظار داریم منابع اصلی هر زمینه را بشناسند.
این کارشناس رسانه با تاکید براینکه باید ۳پرسش ساده و اصولی از کارشناس برنامه پرسیده می‌شد، اظهار کرد: مجری برنامه باید از آقای کارشناس می‌پرسید آیا به منبع و مرجع مشخص رجوع کرده‌اید؟ مانند سازمان غذا و دارو، استاندارد، دامپزشکی و...
نجم‌الدین گفت: دوم اینکه آیا این یافته‌های خود را به سازمان‌های مرتبط عرضه کردید و اعتنایی نکردند؟ اگر اینطور است به عنوان پناهجویی به رسانه ملی آمده‌اید و چون در راستای بی‌اعتنایی مسئولان این اتفاق رخ داده، ما هم اطلاع رسانی می‌کنیم. چرا مجری این سوال‌ها را نپرسید؟ اصلا فرض را بر صحت گفته‌های کارشناس بگذاریم چرا نباید این راه طی شده باشد؟
به گفته او، در این میان وظیفه رسانه نادیده گرفته شد و باید گفت در بسیاری از برنامه‌ها مجریان صدا و سیما کارنابلدی از سر تا پایشان می‌بارد.
نجم‌الدین افزود: پرسش سوم نیز درباره استقلال تحقیق بود که باید از کارشناس برنامه پرسیده می‌شد؛ آیا نتیجه این دستاورد در آزمایشگاه‌های مستقل خودتان انجام شده یا خیر و جزییات را جویا می‌شدیم. ضمن اینکه این آمار مربوط به آزمایش کدام مرحله تولید است؟‌
او با تاکید براینکه جملات بسیار مضحکی در این برنامه مطرح شد، ادامه داد: مجری حتی اسم سم آفلاتوکسین را به درستی تلفظ نکرد.
این کارشناس رسانه با اشاره به اینکه اعتماد عمومی به رسانه در این موارد آسیب می‌بیند، اظهار کرد: زمانی این اتفاق‌ها رخ می‌دهد که رسانه مستقل نداریم. ما متاسفانه از نداشتن رسانه مستقل رنج می‌بریم و این تا حدودی در روزنامه‌ها نیز مشهود است.
نجم‌الدین تصریح کرد: ما بیش از ۱۰کانال تلویزیونی داریم درحالی که هیچ کشوری در جهان را نمی‌یابید که به این حد کانال‌های ۲۴ساعته دولتی داشته باشد. من به عنوان یک متخصص رسانه به جرأت می‌گویم هیچ کشوری حتی کشورهای سوسیالیستی و یک سویه‌ای نداریم و نهایت دو کانال آنها دولتی است. حتی کشورهایی که عقب‌تر از ما هستند نیز مانند سوریه، عراق و افغانستان کانال‌های متعددی دارند که فقط یکی از آنها دولتی است.
به گفته وی، در این نوع انحصار رسانه و با این تعداد کانال، طبیعی است از مجریانی استفاده شود که تخصص ندارند، کارنابلد هستند و محک نمی‌خورند. این افراد حاشیه امنی دارند که گاف‌هایشان به راحتی پوشش داده می‌شود و در نتیجه همه اینها زمینه بروز چنین اشتباهاتی است.
 اگر رسانه مستقل قرار بود محک بخورد و مورد ارزیابی قرار گیرد، شاهد چنین اتفاقاتی نبودیم.
این کارشناس رسانه همچنین با اشاره به ضربه‌ای که اقتصاد ملی از این اتفاق‌ها می‌خورد، اظهار کرد: جایی خواندم که اگر قدرت تحریم‌کننده امریکا تصمیم داشت درباره صادرات لبنیات ما که عدد قابل توجهی هم دارد، اقدامی کند کارآمدتر از این کارشناس و مجری نمی‌توانست به آن ضربه بزند.