به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، قشر تحصیلکرده و نخبه کشور که به‌عنوان یک سرمایه انسانی ارزشمند محسوب می‌شوند، بیش از هر زمان دیگری نیاز به حمایت دارند. این حمایت‌ها که شامل حمایت‌های مادی و معنوی می‌شود، طبیعتا امکان رشد و بالندگی فضای علمی و به‌تبع آن توسعه همه‌جانبه کشور را فراهم می‌کند. بهره‌گیری از دانش دانش‌آموختگان دانشگاهی و استفاده از آنها برای حل چالش‌هایی که سایرین از عهده انجام آن برنمی‌آیند، نیازمند سیاستگذاری و ارائه برنامه‌های تشویقی و انگیزشی است تا به واسطه آن از مهاجرت نخبگان و فرارمغزها به خارج از کشور جلوگیری شود. اما از سوی دیگر، هستند نخبگانی که برای تحصیل و کسب مدارج علمی بالاتر به خارج از کشور مهاجرت کرده‌اند اما پس از پایان تحصیلات به دلایل متعددی ازجمله نبود فضای مناسب برای استفاده و بهره‌برداری از دانش کسب‌شده، علاقه‌ای برای بازگشت به کشور ندارند. این عدم تمایل به بازگشت به کشور را می‌‌توان ناشی از نبود سیاست‌های تشویقی دانست.
جذب 200 نخبه غیرمقیم
سال گذشته دبیرخانه جذب نخبگان در دانشگاه‌ها در بنیاد ملی نخبگان اعلام کرد ۲۰۰ نخبه ایرانی غیرمقیم جذب دانشگاه‌ها شدند و بر این اساس افرادی که مدرک دکتری خود را دریافت می‌کنند می‌توانند از طریق وزارت علوم جذب دانشگاه‌ها شوند. به دنبال برنامه‌ریزی‌هایی که معاونت امور بین‌الملل، معاونت علمی و بنیاد ملی نخبگان داشته، طرحی مبنی‌بر بازگشت نخبگان کشور در دستور کار این بنیاد قرار گرفت.به‌تازگی نیز معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری اعلام کرده ایرانیان نخبه غیرمقیم هشت خدمت دریافت می‌کنند. منظور از دریافت هشت خدمت، ارائه تسهیلاتی است که به‌عنوان بسته‌های تشویقی و حمایتی برای جذب نخبگان غیرمقیم ارائه می‌شود تا به این وسیله، علاوه‌بر ایجاد انگیزه به فعالیت دانش‌آموختگان و نخبگان خارج از کشور، امکان بهره‌مندی از دانش این افراد در کشور فراهم شود. براساس برآوردهای انجام شده نزدیک به یک درصد از کل مجموع دانشجویان ایرانی در خارج از کشور تحصیل می‌کنند. البته این رقم در مقایسه با میانگین بین‌المللی (حدود سه درصد) رقم چندان بالایی محسوب نمی‌شود اما با این وجود، ثمرات حضور و فعالیت این افراد در کشور، بیش از تصور خواهد بود. داده‌های آماری نشان میدهد در سال 1979 و پیش از انقلاب اسلامی، ایران رتبه اول را از نظر تعداد دانشجو در ایالات‌متحده داشت، درحالی که اکنون با بیش از 10هزار نفر دانشجو در آمریکا رتبه 12 را در این زمینه داراست.
ایرنا در این زمینه نوشته است: «در ابتدای انقلاب 170هزار دانشجو در کشور وجود داشت و 100هزار دانشجوی ایرانی نیز در خارج از کشور تحصیل می‌کرد.» این درحالی است که براساس آمارهای رسمی «اکنون بیش از چهارمیلیون و 500 هزار دانشجو در کشور تحصیل می‌کنند که این تعداد نسبت به سال‌های ابتدایی انقلاب 25برابر شده و تعداد دانشجویان ایرانی که در خارج از کشور تحصیل می‌کنند به 48هزار نفر رسیده و کمتر از نصف دوره سال‌های ابتدایی انقلاب است.»
لازم به ذکر است تبادل دانشجو میان کشورها و تحصیل در خارج از مرزهای یک کشور، امری طبیعی است که بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته یا درحال توسعه مانند چین، مالزی و ترکیه آمار قابل‌توجهی از مهاجرت و ادامه تحصیل دانشجویان خود به سایر کشورها دارند، اما همین آمار نشان میدهد سیاست‌های اتخاذ‌شده برای جذب دانشجویان غیرمقیم در این کشورها، به حدی کارآمد بوده که حدود 80 درصد از دانشجویان و نخبگان غیرمقیم را به کشور خود بازگردانده است.
ارائه 8 خدمت به نخبگان غیرمقیم
معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری با تدوین برنامه‌ای منسجم سعی کرده است پیشنهادات حمایتی گوناگونی پیش‌روی کارآفرینان و متخصصان ایرانی خارج از کشور قرار دهد. در صدر این حمایت‌ها، هشت خدمت قرار دارد که بیشتر جذب قشر دانشگاهی و پژوهشگر ساکن خارج از کشور را هدف قرار داده است. «حمایت از فعالیت‌های فناورانه و ایجاد شرکت‌های نوپا»، «تسهیلات پسادکتری»، «حمایت از اشتغال در مراکز نوآوری و شتاب‌دهنده‌ها به‌عنوان مربی و مشاور»، «تسهیلات دوره فرصت مطالعاتی»، «تسهیلات مسکن»، «حمایت از اشتغال در شرکت‌های معتبر داخلی»، «حمایت از برگزاری سخنرانی و کارگاه‌های تخصصی»، «حمایت از همکاری به‌عنوان اساتید مدعو و معین» نام هشت خدمت اصلی هستند که به صورت مستقیم یا غیرمستقیم با حمایت معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری به ایرانیان نخبه متخصص و کارآفرین خارج از کشور عرضه می‌شود. براساس این برنامه، شرکت‌های داخلی که ایرانیان نخبه را استخدام کنند می‌توانند مورد حمایت این معاونت قرار بگیرند، علاوه‌بر انواع حمایت‌های مالی، گرنت و پژوهانه‌های مختلف، ایرانیان نخبه در صورت مراجعه به کشور می‌توانند از تسهیلات رفاهی مانند تسهیلات مسکن برخوردار شوند.
ایجاد فضای رشد برای نخبگان
ارائه هشت خدمت از سوی معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری می‌‌تواند نویدبخش این اتفاق باشد که فضا برای حضور و فعالیت نخبگان غیرمقیم و تعلیم و آموزش شاگردان و دانشجویان به دست این افراد فراهم خواهد شد. البته سیاستگذاران این حوزه در معاونت علمی و فناوری، شیوه ارائه و نحوه استفاده نخبگان از این تسهیلات را به تفصیل بیان نکرده‌اند اما چند نکته اساسی در مورد خدمات قابل‌ارائه به نخبگان قابل‌توجه است. یکی از دغدغه‌های اصلی دانشجویان و نخبگان غیرمقیم پس از بازگشت به کشور، مسکن و مکانی برای سکونت است. اگرچه تعدادی از دانشجویان خارج از کشور، از تمکن مالی برخوردار هستند اما بدیهی است که در میان دانشجویان خارج از کشور، افرادی هستند که نه‌تنها تمکن و توان مالی تامین مسکن در ایران را ندارند، چه بسا به واسطه نبود شغل و منبع درآمد، امکان استفاده از تسهیلات بانکی برای تامین مسکن را نیز ندارند.
در این میان اقدام معاونت علمی و فناوری برای حمایت از اشتغال نخبگان غیرمقیم در مراکز نوآوری و شتاب‌دهنده‌ها به‌عنوان مربی و مشاور از یک‌سو و ارائه تسهیلات مسکن بخشی از دغدغه این افراد را کاهش میدهد.ارائه تسهیلات پسادکتری و حمایت از اشتغال نخبگان غیرمقیم در شرکت‌های معتبر داخلی نیز از دیگر خدماتی است که ذیل خدمات ارائه‌شده از سوی معاونت قرار می‌گیرد.
در این راستا، در سال 96 نیز آیین‌نامه‌ای برای همکاری میان دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات و بنیاد ملی نخبگان به‌منظور جذب متخصصان برجسته ایرانی غیرمقیم در قالب انجام دوره‌های علمی و تحقیقاتی همچون پسادکتری و فرصت مطالعاتی امضا شد که گام موثری برای جذب نخبگان غیرمقیم در کشور بود.ذکر این نکته ضروری است که اجرای سیاست‌های اتخاذ‌شده برای تشویق دانشجویان بین‌المللی و تحصیلکردگان ایرانی غیرمقیم باید امکان اجرایی شدن را با توجه به اقتضائات و شرایط کنونی کشور داشته باشد. باید اذعان داشت بخشی از دانشجویان و نخبگان، سرمایه‌های ویژه کشور هستند که باید به صورت فعال و هدفمند مدیریت شود و از توانمندی‌های آنها بهره‌برداری مناسبی صورت گیرد.
* نویسنده: زهرا فریدزادگان، روزنامه نگار
نظر شما